Նաիրա Աբրահամյան․ Պատերազմի բժիշկը
Երկնքից մութ էր թափվում։
Մեքենան ընթանում էր անկենդան թվացող մայրուղու երկայնքով։ Գիշերը վիշտ ու ցավի սավանն էր կարկատել ու փռում էր ամենուր․ մկրատի խրթխրթոցից սիրտս ավելի էր կծկվում։ Փակեցի ականջներս․ ձայնը վերջ չուներ։ Մեքենան ընթանում էր՝ ուշ չդարձնելով երկնքում պտտվող ու գուցե մեզ թիրախավորող անօդաչու կործանիչների ակնկալվող հարվածներին։
Ուզում էի հասկանալ՝ մեքենա՞ն է մեզ տանում, թե՞ վարորդը՝ մեքենային, ով մեզնից թաքցնելու համար՝ ագահորեն կուլ էր տալիս արցունքները, կուլ էր տալիս առանց ծամելու, ես նկատել էի այդ։ Տեսնես ո՞վ է հորինել, որ տղամարդը պետք է չլացի, ո՞վ։ Մեքենան ընթանում էր, վիրավորների աչքը մեքենայի ճամփին էր, կործանիչներինը՝ նույնպես։ Անխափան տեղ հասնելու համար որոշվեց անջատել մեքենայի լուսարձակները, վարորդի գործն ավելի բարդացավ։ Երբեմն անիվները կորցնում էին իրենց համաչափ պտույտը՝ զգալով մեր հուզմունքի ու դողի սարսուռը։
Գնում էինք։
Քննարկելու հարցեր շատ կային, բայց լռությունը կուլ էր տվել մեզ։ Լռության մեջ լսելի էր դառնում միայն արկերի պայթյուններից վախեցած աստղերի սրտխփոցը, իսկ մե՞րը․․․ միմյանցից էլի՛ ամաչելով, թաքցնում էինք։
Գնում էինք, ուղղությունը՝ հարավ։
Հիվանդանոցի շենքը վեհ ու հպարտ էր (տարիներ առաջ էի տեսել), իսկ հիմա ցամաքել ու մի բուռ էր դարձել։ Պատերազմը հիվանդանոցի դուռ ու պատուհանից ներս էր լցվում․տնքում էին պատերը։
Սոսկալի էր։
Վիրավորներին հիվանդանոց հասցնող մեքենաները միմյանց հերթ չտալով՝ մոռացել էին իրար հետ ազդանշաններով խոսելու լեզուն անգամ։ Վիրավորներին այստեղ էին բերում, ծանր հիվանդներին տեղափոխում մայրաքաղաքի հիվանդանոց, բուժանյութ ու սնունդ հասցնում։
Վիրահատարանի եռուզեռը վերջ չուներ, հիվանդասենյակները չէին դատարկվում։
Աշխատում էինք` գիշերը ցերեկ դարձնելով։ Օրվա մեջ թե պահ էր լինում, կարճ ժամանակով աչք էինք փակում, ով որտեղ գտներ՝ գետնին, նստարանների ու աթոռների վրա, պատի տակ դրված պատգարակին անգամ, սեղանի շուրջը՝ մի պատառ հաց ծամծմելիս։
Անում էինք հնարավորը, անհնարն ու անհույսը, այդ պահին մայրերի բաշխած կյանքը տղաներին վերադարձնողը մենք էինք միայն, դա էր պահի մեր երազանքը։ Իսկ աստվածնե՞րը․․․
Տեսնես պատերազմի ժամանակ աստվածները որտե՞ղ են թաքնվում, գուցե բռերով քնաբերներ են ընդունում ու տարվում երանավետ քնո՞վ, չգիտեմ, բայց մենք՝ բոլորս, աստվածներ էինք փնտրում։
Հիվանդանոցի միջանցքով անցնելիս հաճախ աչքս դիմացի այգու նռնենուն էի գցում։ Օր-օրի պտուղներն ավելի էին ուռչում, հասած աղջկա նման՝ այտերը կարմրում։ Արեւին ավելի մոտիկները բացել էին իրենց սրտերը: Հյութը կաթիլ-կաթիլ թափվում էր հողին՝ խառնվելով արյան հերոսացած կաթիլներին, խառնվելով մարդկային տաք արնահոտին, որը եկավ ու խառնվեց իմ կյանքի օրերին։
Դուք երբեւէ զգացե՞լ եք այդ հոտը, ասացե՛ք՝ զգացե՞լ եք․․․ Թող որ չզգաք։ Այդ հոտն անվարան ապրում է քթանցքներում ու հոգուդ մեջ, ապրում է այսօր, վաղը, ընդմիշտ։ Երանի չզգաք հոտն այդ՝ երբեք, առհավետ։
Վիրավորները տնքում էին, կարոտով նայում իրենց՝ արդեն բարակ թելից կախված վերջույթներին, նայում էին ու լռում։
Մեր՝ արդեն կյանքեր փրկած հերոսների թիվն անհաշիվ էր։ Հպարտանալու ժամանակ չունեինք, բայց փրկվածների երախտագետ ժպիտը տեսնելով՝ ավելի շատ ավյուն ու եռանդ էինք հավաքում։ Համախմբված ու մի բռունցք դարձած՝ մարտնչում ու կռիվ էինք տալիս կյանքեր փրկելու համար։ Սա այլ կռիվ էր, բժիշկները կհասկանան։
Վիրահատարանից դուրս եկա։ Աչքս երկնքին գցեցի։ Արեւի դեմքին կնճիռներ տեսա։ Ամեն ինչը ցավ ու կսկիծի մեջ էր։
Վահեի վերին վերջույթները փրկելու հույսը մարում էր, իսկ մենք մեզ համոզում էինք կամ հույս փայփայում, որ գուցե անոթաբանները կարողանա՞ն․․․ Որոշեցինք Վահեին ուղարկել Ստեփանակերտի հիվանդանոց, այնտեղից` գուցե Երեւան։
Իրար խառնված` սկսեցինք տղայի փաստաթղթերը հավաքել, բժշկական ցուցումները գրառել, ինչը հաճախ մարկերներով հենց իրենց մարմնի վրա էլ գրում էինք, լինում էին դեպքեր՝ խառն ու շփոթ իրարանցումից նրանց բժշկական փաստաթղթերն անհետանում կամ խառնվում էին միմյանց։
Զինվորական գրքույկից տվյալներ պետք է գրառեի։ Բուժքրոջը գրքույկի հետեւից ուղարկեցի։ Ժամանակը սուղ էր, վայրկյանն անգամ թանկ էր Վահեի ու բժիշկներիս համար, Վահեն պետք է ապրեր, ապրեր՝ վերջույթներից չզրկվելով։
Աղեկտուր լացի ձայնից գլուխս բարձրացրի։ Գրքույկը դողում էր բուժքրոջ ձեռքին, իսկ Վահեն պետք է ապրեր, Վահեն վերջույթներ ունենալով՝ պետք է ապրե՜ր, ապրե՜ր. Վահեն գեղանկարիչ-քանդակագործ էր։ Գրքույկի այդ տողը ջնջել կամ թաքցնել ուզեցի։
Մեկեն արցունքի համ զգացի, անսովոր դառնությամբ մի համ։ Հույս․․․ Տեսնես օրվա մեջ ի՞նչ չափաբաժնով ենք հույս ընդունում, գուցե ավելցո՞ւկն է խանգարում մեզ, արդեն գլուխ չեմ հանում, բայց գնալով հասկանում եմ մի բան՝ պատերազմը հույս չի սիրում, չի սիրում։
Պատերազմին մոտ կանգնած մարդիկ սկսել էին ավելի շատ խրամատներ փորել՝ ցավն այնտեղ թաքցնելու համար։ Ցավը մաշում էր մարդկանց։
Հիվանդների վիրակապերը փոխելուց ու թարմացնելուց հետո ժամանակ էի գտնում ու վիրակապում արկերի պայթյուններից կոտրված լուսամուտի ապակիները․ այստեղ գիշերները ցրտում էր շատ։
Պատերազմածին օրերն անցնում էին։
Ամեն փակվող վերջալույսին գրպաններումս խցկում էի մահիճների մեջ տնքացող վիրավորների չասված բառերը։ Խցկում էի, որ տայի ո՞ւմ՝ անդամահատված որդու մո՞րը, սիրեցյալի նամակը հավիտյան կիսատ թողած՝ տղային սպասող աղջկա՞ն, որդու կարոտից ու սպասման սարսափից մի բուռ դարձած հո՞րը, ո՞ւմ, ո՞ւմ պետք է տայի բառերն այդ։
Ճշմարտությունն այրել էի ուզում։ Ճշմարտություն չկար, կորել էր, չքվել։ Ճշմարտությունը մնացել ու ապրում էր զինվորին ուղարկված երեխաների նամակներում միայն, ճշմարտության թելերը կառչել ու մնացել էին այդ նամակների էջերին նկարված երկնքի հեռուներում։
Անեսթեզիոլոգը գլխով նշան արեց, մտորումներից վեր թռա։ Հիվանդն արդեն տարվել էր խորը քնով։ Ձեռքս գործիքներին գցելով՝ անցա գործի․ տղայի ոտքը փրկել էր պետք։ Բուժքույրը խալաթիս վերջին կապիչն էլ ձգեց։
Պատերազմ էր, իսկ աստվածները քնած են դեռ։
«Մշակութային Հրապարակ» ամսաթերթ
Կարծիքներ