Քանդակների ու քանդողների քաղաք Իջեվանս

Երբ 1985 թվականից Իջեւանում սկիզբ դրվեցին եւ հաջորդող մի քանի տարիներին անցկացվեցին քանդակի համամիութենական եւ միջազգային սիմպոզիումներ, երեւի կարծում էին, թե սա գավառական հայերին կփրկի վայրենացումից եւ կքաղաքակրթի: Այն ժամանակ Իջեւան էին ժամանում  քանդակագործներ ԽՍՀՄ եւ եւրոպական երկրներից ու հենց այգում մեկուկես ամիս շարունակ ստեղծագործում էին, այն նվիրելով քաղաքին ու եկող սերունդներին: Այսօր եթե շրջես այգում, կտեսնես, որ քանդակները բոլորովին այլ տեսք են ստացել: Արի ու տես, որ դրանք մշակութային ջարդի համար հարեւան երկրներից բողոքող, բայց  իրականում չքաղաքակրթված հասարակության համար չէին: Քսանհինգ տարի առաջ ստեղծած հրաշք ստեղծագործությունները օր օրի ոչնչանում են: Գրեթե բոլոր քանդակները վնասվել են իջեւանյան խուժանի ամենաթողության պատճառով: Իջեւանում "քանդակացավով" տառապողներից մեկն էլ Պատմաերկրաբանական թանգարանի տնօրեն Նարիման Թանանյանն է: Նա մեզ պատմեց, որ տարիներ առաջ այդ այգու պահակն է եղել Գուրգեն Ղազումյանը` Դոդո մականունով համր մի ծերունի, որի օրոք այգին լավ էր պահպանվում: Մերձբալթյան երկրներից ժամանած մի քանդակագործ քանդակել էր Դոդոյի կիսանդրին: Թանանյանը պատմում է, որ օրերից մի օր Դոդոյին տեսնում են իր արձանը գրկած լուռ լացելիս: Պարզվել է, որ ծերունու կիսանդրին ինչ-որ մեկը վնասել էր: Դա առաջին ահազանգն էր: "Մի անգամ էլ Վրաստանից Հայաստան էին ժամանել այդ երկրի քանդակագործներից մեկի` "Երիտասարդ վրացին" քանդակի հեղինակի քույրն ու նրա ամուսինը,-պատմում է թանգարանի տնօրենը:-Նկատեցի, որ կինը լացում է: Երբ հարցրի, թե ինչն է պատճառը, ամուսինը պատասխանեց, որ Վրաստանում քանդակագործը միշտ հպարտացել է, ասելով, որ Իջեւանում գեղեցիկ աշխատանք է քանդակել, եւ քրոջը պատգամել է տեսնել, թե ինչպիսի ստեղծագործություն է: Եւ ահա վրացի կինը, ժամանելով Իջեւան, եղբոր արձանը գտել է գլուխը եւ ձախ ձեռքը պոկած վիճակում": "Յուրաքանչյուր արձան քարե տարեգրություն է, եւ, ցավոք, նման տարեգրությունը ոչնչանում է,-ասում է զրուցակիցս:-Այսպես միայն վայրենիները կանեին": "Երիտասարդ վրացու" բախտին շատ քանդակներ են արժանացել: "Մեղքերի թողություն" աշխատանքում Եւայի ձախ ձեռքը նույնպես վերջերս են պոկել:  "Պատանի փարավոն" արձանի (հեղինակ` Սոլվեյգ Կարեն-Նոլուան) գլուխը նույնպես չկա, արձանն էլ շուռ տված-ընկած է զինկոմիսարիատի շրջակայքում: Ալեքսանդր Ապոլոնովի "Երեկո" քանդակում, որտեղ ի սկզբանե պատկերված են եղել մի տղամարդ եւ շնիկ, շնիկը հիմա չկա: Իսկ  հունգարացի Յանոշ Կուբիշի "Անի" քանդակը երեք կտոր արված՝ Իջեւանի քաղաքապետարանի մոտ է ընկած: Յուրի Սամվելյանի հեղինակած "Մոմիկի" քիթն են ջարդել, իսկ մեզ անհայտ հեղինակի՝ "Շղթայված Պրոմեթեւսի" ճակատը: "Էնպիսի տեսք ուներ, որ մտածում էիր, թե էս կինը հիմա կշնչի",-Իջեւանի թիվ 2 ավագ դպրոցի հարեւանությամբ տեղադրված, Ջանջուղազյանի հեղինակած "Առատություն" քանդակի մասին ասում է Թանանյանը: Իսկ այդտեղ պատկերված խաղողի որթերով պարուրված կինը զրկվել է թե քթից, թե ձախ ձեռքի արմունկից:  Ցոլակ Արմենյանի "Մեռնող ֆլորան" արձանը նույնպես վնասված է: Հազվագյուտ լավ պահպանվածներից է թանգարանի բակում դրված՝ Գետիկ Բաղդասարյանի "Ձոն աշխատանքին" քանդակը: Հայտնի արվեստագետների կողմից իջեւանցիներին ժառանգություն թողած աշխատանքների մի մասն էլ վնասվել է քաղաքական պայքարի արդյունքում: 2007թ. նոյեմբեր ամսվա մի գիշեր հանրությանն անհայտ անձինք վնասել էին մի քանի քանդակներ, մեկն էլ գլորելով տեղաշարժել եւ վայր գցել: Ենթադրեցին, որ զանցանք կատարողները Իջեւանի գործող քաղաքապետի հակառակորդները կլինեն, իբր որոշել են որեւէ վնաս հասցնել, չգիտես` քաղաքապետին, թե քաղաքին... Բայց այդ վարկածը մնաց որպես զուտ ենթադրություն, քանի որ քանդակները վնասելու գործով ոստիկանությունում այդպես էլ քրեական գործ չհարուցվեց: Չնայած Իջեւանի քաղաքապետարանից գրավոր դիմել են:

Մշակութային այդ հարուստ ժառանգությունը, որ Իջեւան քաղաքի ամենամեծ հպարտությունն է, երեւի պետք էր պահել թանգարանում, ոչ թե բացօթյա, այգում, մեծամասամբ մշակույթից գլուխ չհանող բնակչությանը հասանելի, որ ամեն վիժվածք ավերի այն: Տեսնես ինչ զգացողություն են ունենալու այն հայ արվեստագետները, որոնք կերտել են այս քանդակները, երբ իմանան, թե ինչ է կատարվել իրենց աշխատանքների հետ: Կամ այն օտարազգիները, որոնց թվացել է, թե իրենց "զավակները" հոգատար ձեռքերում են: Իսկ մեզ մնում է հայտարարել ի լուր Հայաստանի. եթե ուզում եք տեսնել Իջեւանի քանդակները, ուրեմն շտապեք՝ շուտով դրանք ընդհանրապես չեն լինի: