Առանց հավատի դժվար է ապրել

Հարցազրույց դերասան, ռեժիսոր Վիգեն Ստեփանյանի հետ



 



-Պարոն Ստեփանյան, մինչ զրույցը սկսելն ասացիք, որ վերջին տասը տարիներին հանգել եք այն մտքին, որ անիմաստ է խոսել, ո՞րն է պատճառը նման եզրահանգման:



 



- Ես խոսում եմ բեմից եւ իմ ասելիքը ասում եմ գործով: Իմ վերջին` «Հացի խնդիրը» ներկայացումը մեծ բողոք է կաշառակերության դեմ, այն ահավոր երեւույթի դեմ, որ կարող է ոչ միայն մարդ սպանել, այլեւ երկիր քանդել: Այնտեղ մի տեքստ կա, որ ինձ համար շատ կարեւոր է` իշխանությունը դա մի մսաղաց է, որ կարող է իրեն հակառակ գնացողին ճզմել: Դա այն է, ինչի մասին խոսում եմ բեմից, ոչ Թատերական հրապարակում եւ ոչ էլ խորհրդարանի դահլիճում: Դա է իմ հրապարակը, իմ սկզբունքը: Երբեք ոչ մի շքախմբում չեմ եղել եւ չեմ էլ պատրաստվում լինել, ես ունեմ հայ մարդու, երեւանցու ըմբռնումները, որով եւ առաջնորդվում եմ: Իսկ բարձր քաղաքականությունն արվում է բարձր ոլորտներում, որոնք ինձ հետաքրքիր չեն: Բայց այն, ինչ որ կատարվում է Հայաստանում, ինձ վրա շատ տխուր տպավորություն է թողնում, որովհետեւ ես սկսում եմ չհավատալ: Մարդն առանց հավատի չի կարող ապրել, բայց մեզ հիմա ստիպում են չհավատալ, այ, դա է ամենասարսափելին: Դա է ինձ այսօր մտահոգում: Ցավոք սրտի այն, ինչ մեզ խոստանում են, եւ այն, ինչ տեսնում ենք, իրար հետ ոչ մի կապ չունեն:



 



- Նախագահական վերջին ընտրություններից հետո այդ հավատը նորի՞ց Ձեզ մոտ անկում ապրեց: 



 



- Ցավոք սրտի, ի սկզբանե արդեն հավատ չկար, որ անկում էլ ապրեր: Հազար ու մի հարց է առաջանում. եթե մեզ խոստանում են լավ կյանք, ո՞ւր է այն, եթե կան ընտրակեղծիքներ եւ ընտրակաշառքներ, որոնք փաստում են բոլորը, ինչպե՞ս են ընտրությունները համարվում օրինական: Տրամաբանությունը բացակայում է: Հանկարծ նախարարներ են հանում, վարչական մարդիկ են փոփոխվում, ինչո՞ւ, մարդն աշխատում էր, ի՞նչ պատահեց հանկարծ, որ սկսեց չաշխատել, հեռացրին: Ո՞րն է պատճառը, ինչո՞ւ ես դա չգիտեմ, թե՞ պատճառներն էլ պետական գաղտնիք են: Մարզպետը հրաժարական է տալիս, ի՞նչ է նշանակում՝ ձայները չի ապահովել: Ես ուզում եմ տրամաբանությունը գտնել այդ ամենի, որովհետեւ եթե կա տրամաբանություն, ծնվում է նաեւ հավատ: Ուրեմն ընտրությունն ազատ չէ՞, եթե պարտադիր ինչ-որ բան պետք է ապահովել, ես դրան սկսում եմ չհավատալ: Լսում ես այսինչ առաջնորդին, ուզում ես հավատալ խոսքերին, հետո լսում ես նրա  համակուսակցական ընկերոջը եւ սարսափում ես: Այդ հակադրությունը շատ ճնշող է: Իսկ ես ուզում եմ այն երկրում ապրել, որով հպարտանամ եւ չամաչեմ այն ամենի համար, որ կատարվում է ներսում:



 



- Նախագահական ընտրություններից հետո, ի դեմս Րաֆֆի Հովհաննիսյանի, սկիզբ դրվեց «բարեւի հեղափոխությանը»: Ինչքանո՞վ եք մասնակից դրան եւ ի՞նչ կարծիք ունեք դրա մասին:       



 



- Ես չեմ գնում եւ մասնակից չեմ, չնայած անձամբ ճանաչում եմ Րաֆֆի Հովհաննիսյանին եւ հարգում եմ նրան, գնահատում իր արածը: Այդ հավաքների ժամանակ ես մի բան եմ նկատում, որն ավելի է խորացնում իմ հավատի պակասը. դեմ լինել Սերժ Սարգսյանին, ընտրել Րաֆֆի Հովհաննիսյանին՝ միայն դեմ լինելու համար: Այ, դա է ամենաահավորը: Եվ ոչ նրա համար, որ Րաֆֆի Հովհաննիսյանի ծրագիրն այնպիսին է, որ գերադասում է մյուսների ծրագրից, ոչ, մարդը բողոքում է եւ պատրաստ է ում ասես ընտրել, միայն թե չլինի հինը. ես դրան էլ եմ հակառակ: Ես, որպես արվեստագետ, ուզում եմ մինչեւ վերջ մնալ արվեստագետ, այլ ոչ թե Թատերական հրապարակի հանդիսատես:



 



- Որպես ռեժիսոր, հենց թեկուզ հետագա Ձեր աշխատանքների համար, հետաքրքիր չէ՞ գնալ-տեսնել, թե ինչ է կատարվում այնտեղ, ծանոթանալ մարդկանց տրամադրություններին:



 



- Միտինգը դա թերթ է, հրապարակախոսություն, դա այսօրվա նյութ է, արվեստը մնայուն բան է: Չի կարող միտինգը բեմ բարձրանալ, միտինգի տեղը Թատերական հրապարակն է, բայց ոչ թատրոնը: Այն, ինչ որ այսօր գրվում է թերթում, կարող է վաղը ոչ միայն հին լինել, այլեւ սուտ...



 



- Բայց դա պատմություն է, պատմական ընթացք, որին չես կարող մասնակից չլինել, եւ որը վաղը կարող է նաեւ արվեստի նյութ դառնալ:



 



- Պատմական ընթացքը չի կարող դառնալ բեմի նյութ: Բեմը, արվեստը մնայուն են, Բեթհովեն լսում ես մինչեւ հիմա, Շեքսպիր բեմադրում են մինչեւ հիմա, իհարկե, այդ ամենը ստեղծում է տրամադրություն, տալիս է մտքեր, բայց հրապարակախոսությունը եւ արվեստը շատ տարբեր բաներ են: Հրապարակախոսությունը թող մնա հրապարակախոսություն, արվեստը` արվեստ:



 



- Ասացիք, որ ամենասարսափելին այն է, երբ մարդը կորցնում է իր հավատը, այդ դեպքում մեջդ ընդվզում, բողոքի ալիք չի՞ բարձրանում, երբ հավատդ սպանում են:



 



- Իմ հրապարակը, իմ ամբիոնը բեմն է, եթե ես նրան դավաճանեմ, մի օր էլ նա ինձ կդավաճանի: Ես չունեմ այդ ցանկությունը խոսել հրապարակում` այդ պահի, կրքի ազդեցության տակ: Եթե ես խոսում եմ, ապա խոսում եմ կշռադատված, շատ հստակ: Անշուշտ, ես ունեմ իմ վերաբերմունքը եւ երբեք վախեցողներից չեմ եղել, բայց ոչ էլ կարող եմ որոշ քաղաքական գործիչների պես մի քանի ավել ծափահարություն կամ ժպիտ շահելու համար շողոքորթել, դառնալ սիրելի, որովհետեւ հիմա դա է պետք: Ինձ դա պետք չէ, իմը սա է` թատրոնը, եւ ես էլ անում եմ այն, ինչ կարող եմ անել:



 



- Օրերս Շառլ Ազնավուրն ու Սերժ Թանկյանը իրարից շատ տարբեր շնորհավորական նամակներ էին հղել Սերժ Սարգսյանին, ի՞նչ կասեք այդ նամակների մասին:



 



- Յուրաքանչյուրն ունի կարծիք արտահայտելու իրավունք եւ համաձայնել կամ չհամաձայնել նման մարդկանց հետ, ուղղակի ծիծաղելի է: Շառլ Ազնավուրն այնքան բան է արել Հայաստանի համար եւ դեռ կանի, որ եթե նա այդպես է մտածում, ապա նվազագույնը, ինչ կարող ենք անել, հարգել նրա կարծիքը: Սերժ Թանկյանը շատ ազնիվ նամակ է գրել, ընդհանրապես ռոքերները ազնիվ մարդիկ են, գնահատում եւ ողջունում եմ այդ նամակը, ինքն այդպես է մտածում, եւ ես նրա խոսքերի մեջ տեսնում եմ հայ մարդու մտահոգություն եւ ցավ: Շատ հաճախ, երբ որոշ երեսփոխանների ու պաշտոնյաների ելույթը լսում ես, հստակ ենթատեքստում տեսնում ես այն ապագա ծրագրերը, որ նա ուզում է իրագործել: Թանկյանին ոչինչ պետք չէ, ինձ՝ նույնպես, ես երբեք ինձ թույլ չեմ տա բարեխոսեմ կամ չարախոսեմ մի մարդու դեմ` հույս ունենալով իմ շահը կորզել:



 



- Ի՞նչ եք կարծում, եթե Սերժ Թանկյանն ապրեր այստեղ, կգրե՞ր այդ նույն նամակը:



 



- Ի՞նչ է նշանակում, եթե այստեղ ապրեր, Սերժ Թանկյանն այն է, ինչ կա այսօր, նա այդպիսին է, այդ Սերժ Թանկյանը, ինձ նա է հետաքրքիր` իր ռոք խմբով, երգերով, դիրքորոշումով.... եթե նա այստեղ ապրեր, «System of a Down»-ն էլ չէր ունենա, լրիվ ուրիշ մարդ կլիներ:



 



- Ու միգուցե այդ համարձակությունն էլ չէր ունենա:



 



- Չեմ կարծում, այնքան համարձակ մարդիկ կան: Կյանքում ամեն ինչ սկսվում է սկզբից, կեսից ոչինչ չի սկսվում, սկզբից պետք է թույլ չտաս լինել կախյալ: Դու սկզբից հանգամանքները պետք է այնպես դասավորես, որ վաղը քեզ չստիպեն խոսել այնպես, ինչպես ուզում են, որ խոսես: Դա եղել է ինձ համար ամենակարեւորը, որն իմ ծնողներից է գալիս, եւ այդպես փոխանցել եմ իմ երեխաներին:



 



- Այսօր կեղծված ընտրությունների դեմ պայքարի է ելել նաեւ ուսանողությունը, եւ արդեն մի քանի օր է, ինչ մի շարք բուհերի ուսանողներ դասադուլ են անում, անգամ մի քանի տհաճ միջադեպեր եղան: Ինչքանո՞վ եք տեղյակ այս ամենից:



 



- Երիտասարդությունն այդպես է ուզում արտահայտել իր բողոքը: Չնայած ես չեմ ողջունում, որովհետեւ, ի վերջո, դա երիտասարդներից է գնում, բայց եթե դա է իրենց ընտրությունը, ուրեմն ես առնվազն պարտավոր եմ այն լսել, հասկանալ, իրենց հայացքով նայել այս ամենին: Եթե դա ինքնաբուխ է ծնվել, նրա ձայնը պետք է լսելի դառնա, նրանց հետ պետք է նստել, խոսել, բացատրել:



 



- Իսկ ճի՞շտ եք համարում, որ բուհերի դռները փակելով են փորձում ուսանողների հետ խոսել, ինչ-որ բաներ բացատրել:



 



- Իհարկե ճիշտ չէ, դա բռնություն է, կա՞ մի մարդ, որ կասի` այո, բռնանալը ճիշտ է: Ո՞րն է պատճառը, որ դռները փակում են, ուզում են հաճոյանալ իշխանություններին, թե տեսեք ինչ լավ բան ենք անում, թե՞ իրենց զանգ են տալիս եւ ասում են` փակեք դռները: Այդ զանգ տվողին է պետք կանչել պատասխանատվության: Եթե պատճառը վերանա, երեւույթն էլ կվերանա, բայց պատժել միայն երեւույթը եւ անտեսել պատճառը, կծնի հաջորդ մի երեւույթ: Գալիս է մի պահ, որ սեփական անկարողությունից սկսում ես էլ ավելի վատ զգալ քեզ, որովհետեւ բացի իմ գործից ես ուրիշ էլ ի՞նչ պիտի անեմ: Ես կարող եմ գրել, ասել, բողոքել, ամեն ինչ էլ կարող եմ անել, բայց ո՞վ կլսի, ի՞նչ կփոխվի...



 



- Սերժ Թանկյանի խոսքն էլ լսվեց, Ռազմիկ Դավոյանինն էլ, բոլորի խոսքն էլ լսվում է:



 



- Կարծում եմ՝ այն արվեստի խոսքը, որ ես եմ քարոզում, շատ ավելի լսելի է, քան այժմյան ֆեյսբուքյան քոմենթները, եւ ես շարունակելու եմ իմ ասելիքն ասել այն ամենի դեմ, որն անընդունելի է ինձ համար: