Մհեր Իսրայելյան․ Կատվի բաժին

Չգիտեմ ինչ խելքիս փչեց, երեւի թարս ծնվելու հանգամանքը մեջս խլրտաց՝ մկան տարին նոր-նոր բացված՝ որոշեցի կատվի մասին պատմվածք գրել։ Վերնագիրը հազիվ էի գրել, մեկ էլ՝ 

- Կատուն Աստծո թաշկինակն է, վատ բան չգրես հանկարծ,- էն աշխարհից զգուշացրեց Աղավնի տատս՝ ատվածավախ մի կին: 

- Չվախենաս, բալիկ, ինչ ուզում ես, գրի, Նազիկին էլ չմոռանաս,- էն աշխարհից ոգեւորեց Սաղաթել պապս՝ աքսորներում ու գերության մեջ կյանքը մսխած մի մարդ։ 

- Ո՛չ լավ բան կգրեմ, ո՛չ վատ, կգրեմ ինչ տեսել եմ սեփական զույգ աչքով, Նազիկին էլ չեմ մոռանա,- էս աշխարհից տատիս-պապիս խոստացա ես, ու իբր տեսնում են ինձ՝ աչքով արեցի։ 

Մուսաս որ գալիս է ու գրիչը ձեռքս խոթում, թող ու փախի, կատու չէ՝ սատանայի մասին էլ կգրեմ, կորչեն տաբուներն ու նախապաշարումները։ Ու հետո, համարյա չկա գրող, որ կատվի մասին գրած չլինի։ Ես ումի՞ց եմ ավել կամ պակաս, հո վերին արտի ցորենը չե՞մ։ Կատվի մասին գրել են Բուլգակովն ու Կորտասարը, Շարլ Պիերոն ու Թումանյանը։ Գրիգի «Հիսուսի կատուն» վերջերս մի շնչով կարդացի, կարգին հուզվեցի, լավ պատմվածք էր։ Գրող հերս էլ բելգիական Մոնիկա կատվի մասին է մի քանի տող բաշխել կենդանասեր ընթերցողներին։ Էլ չեմ ասում «Կատվի ճոճք» վերնագրով գրքի մասին, որի հեղինակին, ցավոք, չեմ մտաբերում, բայց կարդալու սեւեռուն միտքը վաղուց ճոճում է ինձ, ու միայն մի անհեթեթ պատճառով չի ստացվում կյանքի կոչել ցանկությունս՝ գիրքը չունեմ։ Կատվի մասին պատմվածք գրելու միտքն ինձ այցելեց հունվարյան մի լիալուսին օր, երբ մի աստղ ընկավ գիշերային պարզկա երկնքից ու, տատիս-պապիս ականջը խուլ, շշնջաց, որ պատմվածքի ենթադրյալ հերոսը ո՛չ Աստծո թաշկինակն է, ո՛չ էլ մի անհայտ հրեշտակ: 

Որ ասում եմ կատու, նկատի չունեմ էն փափկամազիկին, որ պահում ենք մեր փեշի տակ, գուրգուրում ու մեր գրգռված ջղերը իբր հանգստացնում։ Ոչ էլ մեր Նազիկ կատվին նկատի ունեմ, որ մեր ծոցն էր քնում, օձ ու կարիճից պաշտպանում մեր գյուղի տունը, ու ում համար լիուլի արցունք էինք թափել, երբ նախանձ հարեւանի ձեռամբ մսի մեջ խրած ասեղ էր կուլ տվել ու շունչը փչել։ Ոչ էլ մեր սանիկ Աբելի Ճուկո կատվին նկատի ունեմ, սիամական մի գեղեցկուհի, որ համարյա մարդու պես պարում էր, մեկ-մեկ երգում, իսկ ամենաարտառոցը՝ ըստ մեր սանիկի, որ հետո գրող դարձավ՝ իբր ծիծաղում։ Այնքան մեծահոգի էր, որ մկանը բռնում էր, մուկն ու կատու խաղում ու հետո, երբ ձանձրանում էր, բաց թողնում: Որ ասում եմ կատու, նկատի ունեմ կատվազգիների ընտանիքի էն կարկառուն նմուշին, էն արյունարբու գիշատիչին, որ հեռավոր ու անմոռանալի մի օր ինձ ցնցեց մինչեւ հոգուս խորքը։ Ցնցեց այնպես, որ այսօր էլ ժամանակ առ ժամանակ կայծկլտում է միտքը, թե գուցե, այնուամենայնիվ, խումհարի մեջ եմ եղել ու տեսիլքը միամտաբար վերագրել իրականությանը։ 

Տեսիլք չէր, ինչ էր՝ մանկան սաղմը դնչից կախած՝ արագ-արագ տարավ աղբամանի միջից ու անհետացավ ծննդատան պատուհաններից լսվող երկունքի ճիչերի ելեւէջներում։ 

- Տղերք, հլը նայեք, կատուն տարավ երեխին,- գոռացել էի ես,- զիբիլի միջից փախցրեց։

- Գիժ ե՞ս, արա, երեկ երեւի շատ ես խմել,- ծիծաղել էին տղերքը։

- Հա, բա դուք էլ տղա ունենայիք, դուք էլ շատ կխմեիք,-արդարացել էի ես։ 

- Ապեր, բելի գարյաչկա ա, լինում ա,- ուսիս էին թփթփացրել տղերքը,- գնա սառը ցնցուղ ընդունի, կանցնի։

«Բելի գարյաչկա» եզրույթն առաջին անգամ լսել էի բժշկուհի մորիցս ու էլի՝ կատվի առիթով։ Երբ բոհեմական մի գիշերվա լուսաբացին ծանրացած կոպերս չեմուչումով բացած՝ կրծքից պոկված մի ճիչով աղաղակել էի՝

- Այ մամ, արի տես էս ինչ սեւ կատու ա տուն մտել, հեսա՝ առոք-փառոք բազմել ա իմ մահճակալի վրա, ինչքան փշտ եմ անում, չի փախնում:

Մայրս էլ, թե՝

- Տղա ջան, չորրորդ հարկում ի՜նչ սեւ կատու, երեկ շատ ես խմել, երեւի սպիտակ տենդ ա սկսվել, բելայա գարյաչկա։ 

Հա, մեկ էլ նման բաների մասին կարդացել էի Ջեկ Լոնդոնի «Գարեհատիկ Ջոնը» վեպում, բայց դա շատ վաղուց էր, ախտանիշի նրբերանգները հիմա լավ չեմ հիշում։ Տեսիլք էր, թե տեսիլք չէր, բելի գարյաչկա էր, թե գարեհատիկ՝ պիտի պատմվի: Ես չգիտեմ հետո ինչ եղավ, չգիտեմ՝ նույն տեսիլքը կարո՞ղ է մի քանի հոգու միանգամից այցելել, բայց գիտեմ, որ միասնաբար ընկերներով վազեցինք աղբամանի կողմը՝ հետապնդելու կատվին, բնազդաբար փրկելու մեր ցեղակցին ու պատժելու լկտի ոտնձգություն հանդգնած օտար չարագործին: Վազեցինք, վազեցինք ու մինչեւ այսօր էլ անիմաստ վազում ենք:  Մինչդեռ գիշերը, երբ ցերեկային աղմուկը դադարում է, ու հաստատվում լռության թագավորությունը, լուսնի լույսի տակ պարզորոշ երեւում է կատվի ուրվագիծը, ավելի ճիշտ՝ լսվում է, թե ինչպես է կատուն աղբամանի հետեւում ծիծաղում, դեռ տեսնողներին էլ աչքով անում: 

Ինքս լավ չեմ հիշում, բայց տղերքն ասում են՝ իբր միայն այն ժամանակ եմ հանդարտվել, երբ ծննդկանն իմ խնդրանքով պատուհանից նորածին տղայիս է ցույց տվել՝ բարուրի մեջ տաքուկ փաթաթված: Այսպես, ծննդատան բակում, տղա առաջնեկի ավետիսի բերկրանքը դեռ մինչեւ վերջ չըմբոշխնած, ընկա մտքերի մեջ... Անարդար է, երբ դու տղա ես ունեցել, երբ քո տղան խանձարուրի մեջ փաթաթված ժպտում է, քիչ այն կողմ մեկ այլ տղա դառնում է կատվի բաժին։ Կամ գուցե աղջիկ։ Տղային մերոնք խնայում են, որ իրենց տոհմը իբր շարունակի, իբր իրենց սուրբ գործն անտեր չմնա, իբր անունը չգնա կորի պատմության աղբանոցում։ Իսկ աղջիկն ի՜նչ, կատվի բաժին է: Այնքան մտածեցի, որ որոշեցի միանալ մանկան սեռով պայմանավորված աբորտի դեմ պայքարի միջազգային քարոզարշավին։ Ինչու՞ պետք է խեղճ երեխան, այն էլ լույսի կտոր աղջիկ, ինչ-որ մեկի քմահաճույքով դառնա կատվի բաժին։ Ծնող կլինի, բժիշկ կամ չգիտես թե ով։ Հիմա բելի գարյաչկա ա, թե գարյաչկա չի, հեչ կարեւոր չի արդեն։ Չբռնե՞մ շուխուր դնեմ, ոսկորը գցեմ ընդդիմադիր մամուլի երախը, ու սկսեն… Էնքան սոված երկիր ա, որ կատուները երեխա են ուտում։ Էնքան աղքատ երկիր ա, որ զիբիլը չի հավաքվում, ու տեղը սաղմ են լցնում։ Հա՝ ի՞նչ, Չինաստանում մարդու սաղմը դելիկատես ա համարվում, գաղտնի ուտեստ էլիտաների համար։ Չբռնե՞մ մեր անեծքի սիրահար պառավների բերանը գցեմ, ու սկսեն… ծախեցիք երեխեքին, սերունդն արեցիք կատվի բաժին, Աստծո նզովքը ձեր գլխին պատիժ եւ այլն, եւ այլն։ Առավել ճղճղաններն էլ չեն վարանի պնդել, թե երեխեքին հենց բժիշկներն ու բարձրաստիճան պաշտոնյաներն են կերել՝ չինացիներից ոգեշնչված, ու մեղքը բարդել խեղճ կատվի վրա։ Հիմա հասկացա՞ք, թե ուր են կորել էն երեխեքը, ում մայրերը, սեւ հագած, կառավարության առաջ կուրծք են ծեծում։ 

Քանի շատ մարդ չի լսում, մի բան էլ պատմեմ։ Երբ փոքր էինք, գյուղում թղթախաղով ճագար էինք շահել, ու մեր գյուղի խելառ Պադոն մեզ պատիվ էր տվել, մենք էլ, առանց նշույլ իսկ կասկածի, անուշ-անուշ խփշտել էինք։ Հիմա գյուղի  չար լեզուներն ասում են, որ շահած ավարը ճագար չի եղել, ու Պադոն գլխներիս չար խաղ է խաղացել, հանել է կատվի տիկն ու կախել թոնիրը։  Այսինքն՝ բացառված չի, որ մենք առանց գիտակցելու մեր արարքի անկանխատեսելի հետեւանքները, կատու ենք կուլ տվել, ու իբր մեր կերած կատուն մինչեւ էսօր էլ հալածում է մեզ կյանքի անիմանալի քառուղիներում ու ժամանակ առ ժամանակ, երբ պետք է սթափվել,  հիշեցնում իր մասին։ Պատռում է մեր որովայնը, բացում է մեր հոգիների փակ կողպեքներն ու դուրս գալով՝ բազմում մեր մահճին կամ թե քթներիս տակից նորածին է փախցնում ու թաքցնում աղբամանի հետեւում:

Երբ պապիս ու զարմիկիս հետ սկուտեղի վրա տանում էինք ասեղ կուլ տված մեր Նազիկ կատվին թաղելու, պապս ասաց, որ Նազիկը կատու չէր, Նազիկը համարյա շուն էր, որ տասը տարի ուղեկցում էր իրեն ամենուր։ Ասաց, որ ոչ միայն մկներին, այլեւ օձերին ու կարիճներին, չարքերին ու դեւերին, դիմացի ձորակի աղվեսներին է ահաբեկել, երբ փորձել են տանը մոտենալ։ Ասաց, որ նման կատուներ հազար տարին մեկ են լույս աշխարհ գալիս։ Այդ օրը կյանքիս մեջ առաջին ու վերջին  անգամ լսեցի կատվի մահախոսական, ու այնպես էինք ազդվել, որ Նազիկի ձագերին ու հետո նրանց ձագերի ձագերին ու ավելի հետո բոլոր կատուներին անխտիր Նազիկ էինք կանչում։ Մինչդեռ մեր նազիկներին անխղճաբար չենք խնայում: 

Հիմա ամեն երեկո մեր պատշգամբի տակ կատուներ են հավաքվում, սուսուփուս, առանց աղմուկի բացում ենք սառնարանի դուռը ու գցում իրենց բաժին երշիկն ու պանիրը, բան է, թե երեխեքի վրա աչք չտնկեն։ Ճանկում են իրենց բաժինն ու արագ-արագ անհետանում աղբամանի հետեւում, երեւի քթի տակ ծիծաղելով։

Հիմա ամեն անգամ ծննդատան մոտով անցնելիս, երբ պատուհաններից լսվում է երկունքի ցավերից ծնված ճիչերի արձագանքը, սարսափահար եմ լինում ու հայացքս փախցնում մոտակա աղբամանից։ Ես չեմ ուզում տեսնել կատվի բաժին դառած աղջկան։ Չեմ ուզում լսել, թե ինչպես է ծիծաղում կատուն կամ մանկան պես լաց լինում: Ավելորդ է ասել, որ կտրականապես սննդակարգիցս հանել եմ ճագարը՝ վախենալով, թե մի նորօրյա Պադո կարող է գլխներիս չար խաղ խաղացած լինել։ 

Հիմա, երբ նորից լիալուսին է, ու երկնքից աստղ է ընկնում, ուզում եմ ցանկություն պահել: Մի փորձեք մութ սենյակում կատու փնտրել, մանավանդ՝ եթե կատուն ձեր մեջ է: Կատու տեսնելիս մի փորձեք ճանապարհը թեքել, ճանապարհը կգա ձեզ կգտնի: Ու վերջապես, այս ամենից հոգնած՝ ուզում եմ ասել․ սիրելի Աղավնի տատիկ, սիրելի Սաղաթել պապիկ, հանգիստ եղեք, մենք ըստ արժանվույն փայփայելու ենք Նազիկի սուրբ հիշատակը։ Սիրելի ծնողներ, մի սպանեք երեխաներին, աղջիկ լինեն թե տղա, նրանք են Աստծո թաշկինակը: Կառավարության առաջ կուրծք ծեծող սիրելի մայրեր, սիրելի ընդդիմադիր թերթեր, անեծքի սիրահար սիրելի պառավներ՝ գնացեք տուն, երեխա փախցնող ոչ մի կատու էլ չի եղել, ոչ էլ՝ դնչից կախված լույսի կտոր աղջիկ։ Դա պարզապես մի ճոճք էր, կատվի հասարակ ճոճք՝ լուսնկա երկնքում, ինչպես գրել էր չընթերցված գրքի հարգարժան հեղինակը, ում անունը խոստանում եմ անպայման մտաբերել: Կամ էլ սովորական տեսիլք էր, գարեհատիկ, բելի գարյաչկա։ Չէ որ այդ օրը առաջնեկս էր ծնվել։

«Մշակութային Հրապարակ» ամսաթերթ