Ինչու է ամերիկյան ֆինանսաբանկային սեկտորը հայտնվել ցնցումների մեջ

Վերջին մեկ շաբաթվա ընթացքում համաշխարհային տնտեսական թիվ մեկ լուրն ամերիկյան՝ մեծությամբ 16-րդ բանկի՝ Silicon Valley Bank դրամատան սնանկացումն է։ Տնտեսագետ Ադամ Թուսն առավել պարզ եւ հասկանալի կերպով է բացատրում, թե ինչու տեղի ունեցավ դա, եւ, առհասարակ՝ ինչու է այժմ ամերիկյան ֆինանսաբանկային սեկտորը հայտնվել նման տենդագին ցնցումների մեջ։

Բանն այն է, որ Միացյալ Նահանգները, ինչպես նաեւ աշխարհի երկրների մեծ մասը, բանկերից հաճախորդների «փախուստը» կանխելու համար առաջարկում են երաշխիքներ՝ ավանդների ապահովագրման, FDIC-ի միջոցով, որով ապահովագրվում են ոչ ավելի, քան 250 հազար դոլար կազմող բոլոր ավանդները։ Այդ ավանդները կփրկվեն անխոս, ինչ էլ որ տեղի ունենա, հետեւաբար, այդ ավանդատուները «փախչելու» որեւէ տրամադրություն չունեն, ինչ վիճակում էլ որ բանկը հայտնվի։ Միացյալ Նահանգներում բանկը միջինն այսկերպ ապահովագրում է իր մոտ ի պահ տրված ավանդների 50 տոկոսը։ Այնպիսի հսկա բանկերի, ինչպիսիք են JP Morgan եւ Bank of America դրամատները, նշված ապահովագրության ծածկույթը կազմել է 30 տոկոս։ SVB-ի դեպքում ապահովագրության ծածկույթը կազմել է 2,7 տոկոս։ SVB-ն սպառողների համար ավանդների ի պահ տրման սովորական բանկ չի եղել, այլ բանկ, որը նախատեսված է եղել hi-tech ստարտափների ֆինանսական գործառնությունների համար, որոնք գործել են Կալիֆորնիայի Սիլիկոնային հովտում։ Ռուսաստանում եւս նման բանկային տեսակ կա, որը կոչվում է «կորպորատիվ գանձարկղ» եւ նախատեսված է խոշոր հաճախորդների, նաեւ՝ դրանց սեփականատերերի ֆինանսական գործառնությունների համար։

Ինչպես է կառուցված ստարտափների բիզնեսը։ Վենչուրային ներդրողը տալիս է գումարը, եւ ստարտափները քիչ-քիչ ծախսում են այն՝ հաճախորդների օպերատիվ գործունեության համար։ Սիլիկոնային հովտի ստարտափները գումարներն ի պահ են տվել SVB-ին, իսկ հետո քիչ-քիչ հանել՝ իրենց բնականոն գործունեության ապահովման համար։ SVB-ն իր հերթին ցանկացել է ոչ միայն եկամուտներ ստանալ հաշիվների սպասարկման դիմաց, այլ նաեւ փոքր-ինչ եկամուտներ ունենալ իր մոտ ի պահ տրված իրավաբանական անձանց ավանդներից։ SVB-ն ռիսկային բանկ չէր եւ դրա համար էլ հաճախորդների գումարներով գնում էր սուպերկոնսերվատիվ պետական արժեթղթեր, երբ դրանց եկամտաբերությունը հազիվհազ հասնում էր 1 տոկոսի։ Սակայն վերջին մեկ տարում պետական արժեթղթերի տոկոսադրույքները սկսել են աճել, եւ դա բանկին վնասներ է բերել։ Այլ կերպ ասած՝ SVB-ի պորտֆելում պետական արժեթղթերը հուսալի դրամակուտակիչի տեսք ունեին, սակայն վրա է հասնում 2022 թվականի սղաճային մեծ խուճապը։ Դաշնային պահուստային համակարգը բարձրացնում է տոկոսադրույքները, արժեթղթերի համար սկսվում է իրենց պատմության վատթարագույն տարին, քանի որ դրանց գինը սկսում է ընկնել՝ տոկոսադրույքների աճին զուգահեռ։ SVB-ն ամեն անգամ, մոտավոր հաշվարկներով, 1 միլիարդ դոլար էր կորցնում, երբ տոկոսադրույքները բարձրացվում էին 25 բազիսային կետով, իսկ Դաշնային պահուստային համակարգը, ի վերջո, տոկոսադրույքները բարձրացրել էր 450 բազիսային կետով։ SVB-ն, այդպիսով, կորցնում է ոչ պակաս, քան 18 միլիարդ դոլար։ Այնպես որ, եթե նրանք ստիպված լինեին վաճառել իրենց «անվտանգ» արժեթղթային պորտֆելը, անխոս՝ վնասներ կկրեին, ինչպես նկատում է Ադամ Թուսը։ Նույնիսկ նման վատ պորտֆելով SVB-ն կայուն բանկ էր համարվում այնքան ժամանակ, քանի դեռ ավանդատուների մոտ խուճապ չէր սկսվել։

Ցանկացած բանկ, ինչպես հայտնի է, չի կարողանա դիմակայել ավանդատուների խուճապին, նույնիսկ եթե ունենա ամենից դիվերսիֆիկացված պորտֆելը։ Միշտ կանխիկ առկա գումարն ավելի քիչ է, քան ավանդների հանրագումարային արժեքը։ Գլխավոր հարցն այն է, թե ինչու սկսվեց խուճապը SVB-ի հաճախորդների շրջանում։ Ինչպես գրում են բազմաթիվ տնտեսագետներ, պատճառն այն է, որ այս դրամատան ավանդատուները «ձվագլուխներն» են, ովքեր շատ են կարդում տնտեսության մասին եւ հասկանում են, թե ինչ է նշանակում ֆինանսական համակարգի համար Դաշնային պահուստային համակարգի կողմից տոկոսադրույքների բարձրացումը։

SVB-ն, այսպիսով, կործանեց հաճախորդների բարձր իրազեկվածությունը կամ բարձր ֆինանսական գրագիտությունը։ Նպաստող հանգամանք է հանդիսացել նաեւ այն, որ վենչուրներն ու ստարտափները վերջին մեկ տարում իրենց այնքան էլ հարմարավետ չէին զգում Սիլիկոնային հովտում։ Ներդրողներն ավելի ու ավելի քիչ գումարներ էին ներդնում դրանց մեջ, իսկ ծախսերն անընդհատ աճում էին, այդ թվում՝ նաեւ սղաճի եւ hi-tech ոլորտում աշխատավարձերի աճի պատճառով։ Մի շարք ստարտափներ իրենց ավանդներից գումարների հանումը հաճախակիացնում էին, քանի որ օպերատիվ ծախսերը շատ էին, իսկ դրան հակառակ՝ ներդրվող նոր գումարները պակասում էին, եւ առաջանում էր որոշակի դիսբալանս։

SVB-ի նմանությամբ խնդիրներ առկա են ամերիկյան մեծ ու փոքր բազմաթիվ բանկերի մոտ։ Պատճառն այն է, որ շատ տարիներ ամերիկյան բանկերն իրենց ունեցած հավելուրդային գումարները ներդրել են արժեթղթերի մեջ։ Պանդեմիայից հետո նրանց ներդրումներն աճել են 44 տոկոսով կամ 5,5 տրիլիոն դոլարով։ Միացյալ Նահանգներում, ի դեպ, պետական արժեթղթերը համարվում են սուպերկոնսերվատիվ գործիք։ Եվ հիմա, ահա, այդ գործիքի հանդեպ պահպանողական ներդրողների վստահությունը խաթարվել է։ Իրականում սա տեւական մի խաղ է, որի վերջն անհասկանալի է, եւ հիմա հարց է առաջանում, թե արդյոք այն ժամանակակից աշխարհում համարվո՞ւմ է նաեւ պահպանողական, թեեւ մի փոքր եկամտաբեր եւ լիկվիդայնություն ունեցող, որը կարելի է արագ իրացնել շուկայում՝ առանց դիսկոնտի։