Ո՞վ կնկարի հայկական «Գեռնիկա»-ն
Guernica» – ն ստեղծելու համար պատճառ է հանդիսացել Իսպանիայի քաղաքացիական պատերազմի ընթացքում բասկերի երկրի Գեռնիկա քաղաքի ռմբակոծումը գերմանական և իտալական նացիստների ավիացիայի կողմից: Մի քանի ժամում քաղաքի վրա է նետվել մի քանի հազար ռումբ, ինչի արդյունքում վեցհազարանոց քաղաքը ոչնչացվել է, մոտ երկու հազար բնակիչ հայտնվել է ավերակների տակ։ Հարձակումից հետո քաղաքը երեք օր շարունակել է ծխալ:
Այս իրադարձություններին հետևել է ողջ աշխարհը, այդ թվում` Պաբլո Պիկասոն: Իսպանացի գրող Ռաֆայել Ալբերտին հետագայում հիշել է. «Պիկասոն երբեք չէր եղել Գեռնիկայում, բայց քաղաքի կործանման լուրը նրան խոցեց ինչպես ցլի եղջյուրի հարվածը»:
Սև-սպիտակ տոների մեջ նկարված կտավն ընդհանուր բողոք է Գեռնիկա քաղաքի նացիստական ռմբակոծության դեմ: Նա լցված է բռնության, տառապանքի, վշտի և թշվառության զգացումներով: Նրանից մահվան, կործանման և ոչնչացման ողբերգական զգացողություն է առաջանում: Նկարում չկան ոչ ռումբեր, ոչ քաղաք, միայն կրակի բոցեր: Կերպարները, որոնք պատկերված են կտավին, փոխանցված են բավական պարզեցված ձևով: Ստեղծվում է նկուղում գտնվելու զգացողություն: Տղամարդու և կնոջ դեմքին, որոնք շրջված են դեպի դիտողը, առանձնանում է բացականչությունից բաց բերանը, ճակատից վեր տեղաշարժված աչքերը և քթանցքերի բացվածքները: Կտավի աջ կողմում երեւում են այրվող շենքից վազող ֆիգուրներ:
…
Շրջապատում ամեն ինչ մահանում է և փլուզվում: Նկարը հագեցված է զայրույթի, ցավի և վրեժխնդրության խորհրդանիշներով: Կարևոր դեր են խաղում գծերը, երբեմն բարակ և կլոր, իսկ հետո հանկարծակի սուր և բեկվող: Դրանք կարծես սարսափով ու ցավով են արտահայտում մարդու հոգեվիճակը:
***
Ի՞նչ դետալներ կարող է ներառել հայկական «Գեռնիկան»: Արցախը «նկուղում» է, որի ճանապարհին է ՀՀ-ն, ռմբակոծված Սուրբ Ամենափրկիչ Ղազանչեցոց մայր տաճար, Շուշիում քանդվող շենքեր, որի պատուհաններից մեկում երևում են մարդկային մի քանի դեմքի ուրվագծեր, որոնք լարված են և տագնապած, բայց վճռականությամբ լի: Կտավի մի անկյունում կարող է պատկերված լինել հեկեկացող մայր՝ ձեռքերին մահացած երեխան, որը խորհրդանշում է հինգ հազար նահատակների մայրերի վիշտը՝ նրանց երեխաների մահը: Նրա կողքին երևում է ցլի կերպարը, որը բացահայտ անտարբերությամբ տրորում է ընկած զինվորին: Նրա ձեռքում կոտրված թուր է, նա գտնվում է մի վիճակում, որն ինչ-որ բանով խաչելություն է հիշեցնում: Զինվորը դիտողին խորհրդանշում է ֆիզիկական տառապանքը, ցուլը՝ կոշտությունը, դաժանությունը, իսկ մի քիչ այն կողմ կանգնած ձին՝ անմեղների տառապանքը: Նկարի վերևում երևացող մարդկային երկու կերպարները, վեր պարզած դրոշներով, խորհրդանշում են կուսակցությունները: Դրոշներից մեկի վրա գրված է՝ «Դեպի Հայաստանի թուրքական հանրապետություն», մյուսի վրա՝ «Դեպի Հայաստանի Հայկական Հանրապետություն»…
Սրանով, անշուշտ, չի կարող սահմանափակվել հայկական Պիկասոյի երևակայությունը: «Գեռնիկան» մեկ քաղաքի ողբերգությունը ներկայացնող կտավ է, իսկ քանի՞ կտավ կպահանջվի հայ ժողովրդի ողբերգությունը ներկայացնելու համար:
Գագիկ Վարդանյան
Կարծիքներ