Արամ Ավետիս. Ինքնակերի խոստովանանքը

- Ի՞նչ գրականություն է փնտրում այսօր ընթերցողը:

- Այսօրվա ընթերցողը, ինչպես եւ երեկվանը, եւ վաղվանը, չի փնտրում ընդհանրապես Գրականություն: Նա Գրականությունից ոչինչ չի հասկանում եւ չի հասկանա: Նա կարդում է, եւ նրա համար միեւնույն է, թե ինչ է լցվում իր ուղեղը: Նա կարող է եւ չկարդալ: Եվ հենց այդպես էլ անում է՝ չի կարդում: Չնայած նրան թվում է, թե կարդում է: Եվ եթե նույնիսկ չի կարդում, իսկ դրանով նա զբաղվում է ամբողջ կյանքում, միեւնույն է՝ նրան թվում է, թե նա կարդում է: 
Հայ ընթերցողը կրկնակի դժբախտ է, որովհետեւ բացի այն, որ չի կարդում, նա նաեւ քաղքենի է: Իսկ քաղքենիներն այն մարդիկ են, ովքեր մտածում են, թե ամեն ինչից հասկանում են եւ նման են, ինչպես Ժուանդոն կասեր իր քաղքենի եւ գավառական հերոսներից մեկի մասին՝ մի մեծ թխվածքի: Ավելի շուտ՝ «ՏՈՌԹԻ»: Այդ Տոռթ տիկիններն ու պարոնները ոչինչ չեն հասկանում Գրականությունից: Նրանք չեն փնտրում, հակառակը` նրանց գտնում են իրենց նման Տոռթ-գրքեր: Գունավոր, լպրծուն, քաղցրիկ, բեզեի նման ուռած ու փուչ, կարագի ու մարգարինի մեջ խեղդված, որից հետո ճաշակով մարդու սիրտը խառնում է, իսկ մեր Տոռթ տիկինը եւ պարոնը ուտում են այն եւ երջանիկ են զգում իրենց հավերժ տխմարության մեջ: 

- Իսկ ի՞նչ է փնտրում Արամ Ավետիս գրողն իր, այլ հեղինակի տողերում, միգուցե՝ նաեւ տողից դուրս:

- Ես փնտրում են իմ խնդիրների պատասխանները: Գրականությունը միայն դրա համար է, որ դու կարողանաս լուծումներ տալ քո հարցերին: Իսկ հարցերն իմ մոտ ավելին են, քան կարդացած գրքերս, եւ դրա համար ես փորձում եմ անընդհատ կարդալ եւ կարդում եմ՝ ցատկելով մի հեղինակից մյուսը՝ առանց կանգ առնելու մեկի վրա: Տողերից դուրս, ինչպես տեսնում եք, մեր կյանքն է, որը, հաստատ, ավելի լավը չէ, քան գրքերում: 

Ի՞նչ ես կարդում՝ հարցնում եմ մի գրողի, նա ասում է՝ ես ապրում եմ: Այսպիսի պաթոս եւ հիմար պատասխանների մեջ է խրված այսօրվա հայ գրականությունը: Գրողի համար կարդալն արդեն ապրել է, որովհետեւ դրա մեջ նա գտել է իրեն, իր ճանապարհը: Երբ գրողն առանձնացնում է իրեն Գրականությունից, դա ցույց է տալիս, որ նրա համար այդ գործը ձանձրալի է, նա հոգնել է դրանից: Մի՞թե գրողին կարող է ձանձրացնել Գրականությունը: Ինձ երբեք չի ձանձրացրել նա: Հակառակը` նա իմ մեջ կյանքի հանդեպ հետաքրքրությունն է պահում: Գիրք չկարդացող գրողներն այնքան ակնհայտ անտաղանդ են, որ առաջին իսկ տողից դա զգացվում է: Մեր ժամանակակից գրականության մեջ, որը, ի դեպ, գոյություն չունի, ամբողջությամբ այդպիսի մարդկանցով է լցված: 

Ես ամեն օր կարդում եմ: Այս համաճարակի օրերին ես համարյա 20-ից ավելի գիրք եմ կարդացել եւ երազում եմ, որ համաճարակը եւս մի քանի տարի երկարի: Մարդատյաց գրողի համար սա մեծ նվեր էր: Ի դեպ, հետաքրքիր է, որ այս հիվանդության անունը թագավարակ է: Ես կարծում եմ, որ ամեն մարդու, մանավանդ՝ 21-րդ դարի մարդուն, նույնիսկ ամենաստորին, իսկ այդպիսիք հիմա ավելի շատ են, թվում է, թե նա թագավոր է: Եվ ահա քո թագը, որ բնությունը տալիս է քեզ: Եվ մենք միանգամից տեսնում եք վախկոտ եւ մերկ՝ մերկ նաեւ ուղեղի առումով, թագավորներ: 

- Ըստ քեզ, ի՞նչ է պակասում այսօր հայաստանյան գրական դաշտին:

- Ես ինձ չեմ համարում հայաստանյան դաշտի գրող: Ծիծաղելի է հնչում, որովհետեւ հայաստանյան գրականությանը շատ համապատասխան է ԴԱՇՏԻ ԳՐՈՂ արտահայտությունը: Ես չեմ համարում ոչ թե, որովհետեւ ես լավն եմ։ Ոչ, ես ուղղակի ուրիշ տեղում եմ, եւ տիպիկ հայկականն ինձ վաղուց հետաքրքիր չէ:

- Արամ Ավետիսը՝ «Կույր կետադրություն»-ից մինչեւ «Ճարտարապետական մուտացիա». ի՞նչն ու ինչպե՞ս է փոխվել կամ մնացել նույնը: 

- Ոչինչ չի փոխվել, ես շարունակում եմ աշխատել: Շատ դանդաղ: Զենոնի կրիայի նման, որին երբեք ոչ ոք չի հասնի: Աքիլլեսը՝ որպես ժամանակակից հայ գրող, վազում է կրիայի հետեւից, եւ քանի որ իր կրունկի մեջ իր մահն է, նրան հակացուցված է վազելը: Վազելով՝ Լեռ չես կարող բարձրանալ: Նա սկսում է սողալ, իսկ սողալով հեռու չես գնա: Սողացողներին ոչ մեկը չի սիրում, նույնիսկ հենց իրենք՝ սողացողները: Իսկ Գրականության մեջ նրանք լեշակեր են դառնում, եւ նրանց բաժին են հասնում ամենահիմար ընթերցողները՝ Տոռթ պարոններն ու տիկինները: 

- Կուրությունը՝ որպես ազատության դրսեւորում, բայցեւայնպես անգամ ազատությունը չունի՞ որոշակի սահմաններ:

- Ամեն ինչ ունի իր սահմանները: Ուղղակի կույրն իր սահմանները չի տեսնում, բայց զգում է, իսկ տեսնողը տեսնում է, բայց չի զգում: Ես փորձում եմ զգալ, որովհետեւ զգալը Պայծառատես դառնալու ճանապարհն է: Ես երեք գրող գիտեմ, ով այդ ճամփան է բռնել: Առաջինը Արթյուր Ռեմբոն է, որ ծնեց այս միտքը: Երկրորդը՝ Ռենե Դոմալը, որ իր «Լեռան անալոգը» գրելով՝ գտավ այն Լեռը, որը կտանի գրողին դեպի Պայծառատեսը: Երրորդը ես եմ, որովհետեւ արդեն գիտեմ Լեռան տեղը եւ հիմա բարձրանում եմ: Կարդալով Ռեմբոյին՝ ես հասկացա, որ Գրող դառնալը վերջին աստիճանը չէ: Դոմալին կարդալով՝ գտա ճանապարհը: Կարդալն ինձ դարձրեց ավելին, քան ուղղակի գրող:

- Ինչի՞ համար ես գրում:

-…ծնվել եմ եւ 30 տարվա մեջ ավելի հետաքրքիր բան չեմ գտել անելու: Գրում եմ, որովհետեւ, եթե չգրեմ, ուրեմն 30 տարի ոչինչ չեմ արել: Եվ հետաքրքիրն այն է, որ հիմա գրում եմ, բայց նյութապաշտ աշխարհի աչքերում ես շարունակում եմ ոչինչ չանել: «Ես գրում եմ» արտահայտությունը նույնն է, որ ասես՝ ես պարապ եմ, ես անպիտան եմ ե՛ւ իմ, ե՛ւ շրջապատի համար: Գրականությունն այսօր ամենահետին պլանում է, որովհետեւ որտե՞ղ կարող է լինել այն մարդը, որն այս նոր աշխարհի համար ոչ մի նյութական բան չի ստեղծում: 

- Ավելի շատ պատմո՞ւմ ես, թե՞ լռում: 

- Ավելի շատ լսում եմ ու կարդում: Լսում եմ կարդացածս: Հետաքրքիր է ԿԱՐԴԱԼՈՒ պարադոքսը: Դու լսում ես, այսինքն՝ ենթադրելի է, որ լռում ես, բայց միեւնույն ժամանակ մտքեր ես կարդում, այսինքն՝ խոսում ես: Կարդալն աստվածային վիճակ է, երբ դու լռում ես, խոսում, մտածում ու կարդում ուրիշի մտքերը միաժամանակ:  

- Կա՞ն գրքեր, որ վերընթերցում ես, նույնը՝ ֆիլմերի դեպքում:

- Իհարկե, կան: Ավելի շատ՝ գրքեր, իհարկե: Ես հիմա ֆիլմեր չեմ նայում ընդհանրապես: Ինձ համար Գրականությունն այդ առումով ակնհայտ ավելին է կինոյից: Ես սիրում եմ ուրիշի մտքերը կարդալ, դա ինձ դարձնում է միֆոլոգիական արարած: Բայց ինձ ամենեւին հետաքրքիր չէ տեսնել ուրիշի տեսածը, դա ինձ դարձնում է սպառող: Համենայնդեպս, ես ինձ այդպես եմ զգում: Կարդալ ուրիշ մարդու մտքե՞րը, թե՞ տեսնել նրա տեսածը: Ես արել եմ իմ ընտրությունը:

- Ուսուցիչներ… եթե կան այդպիսիք:

- Իհարկե, կան: Եվ նրանք քիչ չեն: Ես մի ամբողջ դպրոց եմ անցել՝ մտնելով Գրականություն, եւ դեռ անցնում եմ: Վերջերս բացահայտեցի Յուրի Օլեշային: Եվ նա դարձավ իմ Ուսուցիչը: Ավելի մեծ գրող դժվարանում եմ պատկերացնել: Օլեշան գիտեր ինչպես անել, որ չգրեր: Օլեշան ամեն օր գրում էր այն մասին, թե ինչպես չի կարողանում գրել, իսկ նա դա անում էր ֆանտաստիկ: Նրան տանջում էին նույն հարցերը, ինչ ինձ: Չբերության զգացում կարող է ունենալ միայն իսկական կինը, ով ուզում է մայր դառնալ: Չբերության զգացում կարող է ունենալ միայն հանճարեղ գրողը: Օլեշան այդպիսի գրող էր: Նա նախանձում էր բոլոր նրանց, ում հեշտ է տրվում այդ արհեստը՝ գրելու արհեստը: Այն գրականությունը, որը ստեղծում են գրականության արհեստավորները, որոնց մեջ ոչինչ չկա այն հրաշք արվեստից, որը կոչվում է Գրականություն: Կարդալով Օլեշային՝ ես հասկացա, որ ինքս մի ՄԵԾ ՆԱԽԱՆՁ եմ: Ես ընդունում եմ այդ եւ հպարտանում դրանով: Այո, ես Նախանձ եմ: Ես նախանձում եմ բոլոր այն հիմարներին, ովքեր վստահ են իրենց գրածի վրա, բոլոր նրանց, ովքեր կասկած անգամ չունեն, որ ստեղծում են որակով գրականություն: Իսկ ես կասկածում եմ, ես ԻՆՔՆԱԿԵՐ եմ, ես Նախանձ եմ: Եվ չգրելու համար ես ունեմ միլիոն առիթ եւ ամեն օր օգտվում եմ այդ առիթից, որովհետեւ չեմ կարող գրել մի բան, ինչ համարում եմ զզվելի ու թույլ: Օլեշան իմ Ուսուցիչն է: Բոլոր ՆԱԽԱՆՁՆԵՐՆ ԵՆ ԻՄ ՈՒՍՈՒՑԻՉՆԵՐԸ:

- Քաղաքը, որտեղ ապրում ես, որքանո՞վ ես այն քաղաքի մասը, որտեղ ապրում ես, ի՞նչը չկա, եւ կուզեիր տեսնել քաղաքում, նաեւ` հակառակը:

- Ես այս քաղաքի այն մասն եմ, որը փտախտի ժամանակ կտրել եւ դեն են նետել: Այս քաղաքում ամեն ինչ եւ ամեն ոք կա: Այս քաղաքում ես չկամ: Ես իմ անդամահատմանը կողմ եմ եղել եւ ինքս ինձ կտրել նրանից: Դրա համար այս քաղաքի մասին ոչինչ չգիտեմ:

- Իսկ ներսի՞դ քաղաքը, դա ինչպե՞ս կբնորոշեիր: 

- Իմ ներսում վաղուց արդեն քաղաք չէ: Իմ մեջ տիեզերքներ են: Տձեւ ու մռայլ տիեզերքներ: Միայն տիեզերքն իրավունք ունի լինել այնպիսին, ինչպիսին ուզում է:

- Ի՞նչ ես անում, երբ փազլի վերջին կտորը գտնված է… 

- Ժորժ Պերեկի «Կյանքը՝ սպառման միջոց» գրքում գլխավոր հերոսը փազլ է հավաքում եւ վերջում տեսնում է, որ պակասում է մի փազլ՝ X-ի ձեւ ունեցող կտորով, հետո նայում է իր ձեռքին մնացած վերջին կտորին եւ տեսնում, որ նա Y է: Ամեն ինչ սխալ էր ի սկզբանե: Ե՛վ փազլը, ե՛ւ հավաքողը: 
Ես երեւի կուլ կտամ փազլի վերջին կտորը՝ այն հույսով, որ նա գոնե կկանգնի իմ կոկորդին:

Զրուցեց Աղավնի ԳՐԻԳՈՐՅԱՆԸ

Լուսանկարը` Գոռ ՂՈՒԿԱՍՅԱՆԻ

«Մշակութային Հրապարակ» ամսաթերթ