Տունը

Առավոտյան նա արթնացավ երգելով: Լոգանք ընդունելուց  ու քրոջ սենյակում սրճելուց հետո հագավ հաստ բլուզը, վելվետե տաբատը, ձեռնոց ու գլխարկ վերցրեց: Գրքերը, որոնք պիտի ընթերցեր, թղթերը, որոնց վրա պիտի գրեր, հավաքեց պայուսակի մեջ ու տնից դուրս եկավ: Ավտոտնակի դուռը չբացվեց: Ուսով ճնշելով` մի քանի անգամ թափով հրեց: Չստացվեց: Փորձեց կիսով չափ սառույցի մեջ մխրճված անկյանը ոտքով հարվածել. սայթաքեց ու ընկավ: Կարծր սառույցի հետ բախվելիս դունչը պատռվեց: Բռով ձյուն վերցրեց, սեղմեց վերքին: Մինչեւ մեքենայի շարժիչի կենդանանալը մտածեց, որ այսօր կարելի է գրել ձյան մեջ ծծվող արյան մասին: Ժպտաց ու շարունակեց երգը:



 



Ամառանոցի դռան փականի անցքը մի քանի րոպե կրակայրիչով տաքացնում էր: Սկզբում մատների ծայրերը մղկտում էին, հետո չէր զգում, որ մատները ծայրեր ունեն:  Միանգամից մտքով անցավ գրել մի տղայի մասին, ով մատների ծայրեր չունի ու երազում է ունենալ, որպեսզի սիրած աղջկան փաղաքշելիս մատները վրձնի նման քսի նրա կրծքերին, սահեցնի ներքեւ, մինչեւ ոտքերի արանքը: Տանը ջեռուցման համակարգ չկար, վառարանով էին տաքացնում: Պայուսակը դատարկեց սեղանին, գրքերը խնամքով շարեց մի անկյունում, թղթերը դրեց դիմացը` մոխրամանի կողքին: Թվաց՝ ինչ-որ մեկը սառույցով մեջքն է լիզում: Շրջվեց. վառարանի խողովակն էր: Փակ տարածքում ցուրտն ավելի խիստ էր, ավելի լուռ:



 



Նա վերցրեց կացինն ու սղոցը, դուրս եկավ բակ: Ցախն այգու մեջ էր` խորդանոցի պատի տակ անկանոն լցված: Խորդանոցին ավելի մոտ` խաղողի վազերի շարքով մտավ այգի: Կոշիկների տակ ձյան վրայի փառը հանկարծ փշրվում էր, ոտքերը սուզվում էին տաք խորշերի մեջ, արգելակում ընթացքը: Ամենադժվարը սառած փայտերն անջատելն էր: Ավելի հաստ ճյուղերը մի քանի անգամ խփում էր պատին. եթե հպման տեղում սառույցը բարակ էր, մի քանի հարվածից ճյուղերն առանձնանում էին, իսկ եթե սառցակեղեւը խիտ էր ու պողպատի պես ամուր, մի կողմ էր նետում, անցնում հաջորդին: Վերադառնալիս ձյան մեջ խրված ոտքը դուրս քաշելու ճիգը տապալեց մարմինը: Խաղաղ պառկել էր: Շուրջբոլորը` ճյուղեր, փաթիլներ շրթունքներին, թարթիչների արանքում` փետուրներ: Փակեց աչքերն ու շարունակեց երազում ու երազից հետո չհեռացող օրվա երգը: Թույլ դողացին շուրթերը:



 



Կպչանի համար մի քանի չոր ճյուղ, հին լաթի պատառ գտնվեց: Արանքներում տարածություններ թողնելով՝ շարեց փայտերը, լաթը թաթախեց վառած յուղի մեջ ու կպցրեց: Վառարանը սկսեց գվգվալ: Դռան օղականցքերից լույսեր ցայտեցին: Ձեռքերն ինքնաբերաբար երկարեցին վառարանին: Մատները մերթընդմերթ դիպչում էին տաքացող խողովակին: Մաշկը հացի խմորի պես ծեփվում էր խողովակի մակերեսին, տապակվում: Որոշ ժամանակ անց գլխավոր օդանցքից ծուխը սկսեց ներս լցվել: Սենյակը պարուրվեց թավ մշուշով: Կրակը հանգեց: Ծուխը չէր կտրվում: Կծու էր, հետո՝ լեղի: Ստիպված էր դուռը բացել: Ագահորեն թթվածնի մի քանի շերտ կուլ տալուց հետո վերադարձավ, փորձեց թափահարել խողովակի արմունկը: Հետո բացեց վառարանի դուռը, կրակխառնիչով փորփրեց ներսը: Նոր-նոր բորբոքվող փայտերը կիսամեռ մխում էին: Մտածեց՝ երեւի օդանցքը մրից խցանվել է: Կրակխառնիչը ձեռքին՝ դուրս եկավ բակ, վերցրեց աստիճանը, գնաց տան հարավային պատի կողմ: Օդանցքից ծխի ընդամենը ասեղնաչափ մի ոլոր էր ելնում: Բարձրացավ, կրակխառնիչը ներս մտցրեց, սկսեց խառնել: Երբ ավելի խորը գնաց, դեմ առավ ինչ-որ պինդ բանի: Դուրս քաշեց ու ավելի թափով խրեց: Հանկարծ ձայն լսեց: Շփոթվելով՝ կրակխառնիչն արագ հետ քաշեց: Մի քանի խանձված փետուր, ցորենի հատիկների հետ, խփվեցին դեմքին:



 



Հարեւան Սարգիս պապի տան դարպասը լրիվ բաց էր, նախաբակից տուն տանող կածանը` ձյուներից նոր մաքրած: Տեղ-տեղ սառցեղեն, կապտած խյուսն էր փայլում: Կրակխառնիչի ծայրով թխկթխկացրեց դարպասին: Լռություն էր: Ներս մտավ, կածանով ուղղվեց տուն: Արդեն հասնում էր դռանը, երբ այն բացվեց, ու դիմացը կանգնեց դեմքը թաց մի ծերունի: «Սարգիս պապ, քո աղավնիներից մեկը մտավ մեր օդանցքը»: Ծերունին թեւքով սրբեց դեմքը, վրա քաշեց դուռը: «Գնանք, տեսնենք»: Նա շրջվեց ու արագ քայլերով կտրեց բակը: Հետեւից գալիս էր ծերունին: Նրա ստվերն անընդհատ ընկում էր ոտքերի տակ, կոխկրտվում: Ամեն անգամ փորձում էր օդում քարացնել կոշիկները: Չէր հասցնում: Ստվերն ավելի արագ էր, անսպասելի ցատկերով: Երբ հասավ պատին հենված փայտե աստիճանի մոտ ու շրջվեց, Սարգիս պապը նոր-նոր դարպասից ներս էր մտնում: Նա գալիս էր մանր քայլերով, կանգնում էր, շունչ առնում, բռնվում էր ձեռքին մոտ ծառի ճյուղերից, հանգստանում, նորից առաջ շարժվում:



 



Աստիճանները մեծ դժվարությամբ հաղթահարելով՝ պապն ականջը մոտեցրեց օդանցքին, փակեց աչքերը: Երկար ժամանակ այդպես մնաց: Հետո ձեռքը տարավ, մինչեւ ուսը մտցրեց անցքի մեջ ու դուրս քաշեց: Նրան թվաց` պապի ձեռքը բռնկվեց: Կրակե լեզուներ ու կայծեր ճարճատեցին: Հրավառվող ձեռքը վեր պարզած, աստիճանի փայտերը ոտքերով մեկառմեկ տնտղելով,  դանդաղորեն իջավ: «Վերժիկը, Վերժիկը»: Ծերունին մի քանի անգամ կրկնեց աղավնու անունը, կռացավ ու ձյան վրա թուլացրեց մատները: Աղավնին ընկավ փաթիլների մեջ, սկսեց հուսահատ թեւաբախել: Կանգնելու անզոր ճիգեր էր անում: Փետուրները խանձվել էին, պարանոցի վրա շիկակարմիր վերք էր բացվել: Սարգիս պապն աղավնու փետուրներին նրբորեն ձյուն էր շաղում:  «Ես էլ ասում էի՝ ի՞նչ եղավ, հետ չեկավ Վերժիկը, սպասեցի, սպասեցի: Հիմա պիտի տաքացնել»: Աղավնուն նա զգուշորեն մտցրեց ծոցը: «Ապրես, երեկ մինչեւ ուշ գիշեր հույսս ու աչքս չկտրելով՝ բունը բաց էի թողել: Գնանք իմ տուն, կտաքանաս, կզրուցենք»: Մերժել չկարողացավ:



 



Դարպասի դուռը նա չկողպեց, որոշել էր շուտ վերադառնալ, վառարանը վառեր ու սկսեր աշխատել: Ժամանակի յուրաքանչյուր վատնում փչացնում էր տրամադրությունը, կործանում օրվա երազանքը: Դժկամությամբ, նա գնում էր արդեն արագաշարժ ծերունու հետեւից` մտքում վերադարձի որեւէ պատճառաբանված առիթ փնտրելով, որ կեղծ ու վիրավորական չթվար: «Ներս արի»: Ծերունին դուռը լայն բացեց, ծոցից հանեց Վերժիկին: Տան պինդ ու դուրեկան տաքությունից գլուխը պտտվեց: Սարգիս պապի վառարանը դրված էր միջանցքի վերջում` կոշիկների համար նախատեսված բաց պահարանի կողքին: Պահարանի մեջ շարված էին համաչափ կտրտված փայտեր: Նրանք մոտեցան վառարանին: Ծերունին մի քանի փայտ գցեց բաբախող մոխրի մեջ: Վերժիկին ինչքան հնարավոր է՝ մոտեցրեց ջերմ մետաղին: «Մի քիչ ուշ կանչեիր՝ կսատկեր: Էսօր մորս թաղումն ա»: Հանկարծ Սարգիս պապն արտասվեց: Փակեց աչքերը: Տկար մարմինը ցնցվում էր: Ձեռքի մեջ բանտարկված Վերժիկը այսուայնկողմ էր գնում: Սարգիս պապի մորը երբեք չէր տեսել, միայն ձայնն էր լսել: Օրը մի քանի անգամ զուգարան գնալու համար ձայնը կանչում էր ծերունուն: Ձայնն այնքան սուր էր ու առաձգական, որ հասնում էր մինչեւ փողոցի հեռավոր սկիզբը: Եվ բոլոր հարեւանները ճանաչում էին ու գիտեին նրա հնչելու ժամերը:



 



«Ներս գնանք»: Ծերունին Վերժիկին դրեց սեղանին: Կենդանության աննշան աղերսներ ցույց տվող թռչունը ճոճվեց, բայց այս անգամ կարողացավ հավասարակշռություն պահել: Մի քանի անգամ թափահարեց ավելի քիչ վնասված թեւը, կտցեց պարանոցը: Ներսում մարդ չկար: Հյուրասենյակի մեջտեղում սեղան էր դրված, եզրերին մոմեր էին վառվում: Դագաղ նա չտեսավ: Սարգիս պապը նստեց պատի երկայնքով ձգվող իշոտնուկին: Նա նորից նայեց սեղանին, նայեց վառվող մոմերին: Դագաղ չկար: Ինքնաբերաբար, տեղից պոկվելով` ծերունու նույն մանր քայլքով մոտեցավ սեղանին: Կույրի պես ձեռքերը մեկնեց առաջ, սկսեց շոշափել փայտե ողորկ մակերեսը, հետ քաշեց: Հանկարծ սեղանի մեջտեղում ցորենի մի հատիկ տեսավ: Դեմքը մոտեցնելով` սեւեռվեց: Դագաղն էր, մեջը` Սարգիս պապի կանաչ գլխաշորով մայրը: Ուղղվեց: Որոշ ժամանակ անշարժ կանգնել, նայում էր կնոջ գլխաշորի ծալքերին: Չզգաց, թե ինչպես պոկվեց սեղանից, ինչպես նստեց Սարգիս պապի կողքին:



 



Նա սկսեց հաշվել կոշիկների քթերից պոկվող կաթիլները, որոնցից մի քանիսը հատակի վրա կարողանում էին պահպանել իրենց ամբողջությունը: «Ցավակցում եմ, Սարգիս պապ»: Ծերունին ձեռքը սեղմեց: «Մի քանի օր գիտակցություն չուներ, բայց տաք էր, երեկ սառեց»: Ուզեց ինչ-որ սփոփիչ բառեր ասել, չգտավ: «Կուզե՞ս ելնենք միջանցք, մեքենան մի ժամից կգա»: Դուրս եկան: Վերժիկը կծկվել էր սեղանի պռնկին: Ղունղունում էր: «Կփրկվի»: Սարգիս պապը գրպանից թաշկինակ հանեց, սրբեց ճակատը, պարանոցը, դեմքը: Նրան թվում էր՝ ամեն անգամ, երբ ծերունին սրբում էր թաց դեմքը, օրգանների դասավորությունը խախտվում էր: Քիթը ճակատից էր կախվում, մի աչքը բացվում էր կզակին, բերանն այտի մեջ, ականջները` քունքերին: «Տնեցիք ո՞նց են»: «Ոչինչ, լավ են»: Ուզում էր հեռանալ, չէր խիզախում: Գլխի մեջ առիթները մենամարտում էին: Տագնապում էր: Բայց հանկարծ նայեց պապին ու իր համարձակության վրա ապշած՝ ասաց. «Սարգիս պապ, վառարանը չեմ կարողանում կպցնել, կօգնե՞ս»: Ծերունու դեմքը բացվեց: «Բա ո՜նց, հենց հիմա գնանք»:



 



Նրանք դուրս եկան: Պապը բռնեց ձեռքը: Քայլում էին հավասար: Ճանապարհի սառցե հատվածում ծերունու ոտքերը սայթաքեցին, բայց ամուր էր պահել, չընկավ: Կրակը վառարանում նրա մի քանի դանդաղկոտ, կանխատեսելի թվացող գործողություններից այնպես բռնկվեց, որ թվաց ուր որ է արկի պես կպայթի: «Տես, թշերը ոնց են կարմրում»: Դարակից նա խնձոր, սալորի, ծիրանի չիր հանեց, դրեց ափսեի մեջ, հյուրասիրեց պապին: «Չէ, չեմ ուզում, ապրես»: Վառարանից փչող տաքությունն այնքան թեժ էր, որ դիմացից ու կողքից հեռացրին աթոռները, ավելը, իրենք էլ հեռու քաշվեցին: Խարկվող կտորի հոտ ընկավ: Պապը ձեռքերով շոշափեց շալվարը. «Կվառվենք՝ չենք զգա»: Անհամբեր սպասում էր, որ կհեռանա:



 



Նստեց սեղանի մոտ, գիրք վերցրեց, բացեց մեջտեղից ու ցրված հայացքը հառեց էջին: Սարգիս պապն ուսը հենել էր պատին, թաշկինակը փաթաթում էր ցուցամատին, արձակում: Աչքերը վառարանից չէր կտրում: Նա զղջաց իր պահվածքի համար, փակեց գիրքը, բարձրացավ տեղից: Թվաց՝ ծերունին կռահեց, ուսը պոկեց պատից, մոտեցավ դռանը: «Մեքենան ուր որ է էստեղ կլինի», բացեց դուռն ու հեռացավ: «Գալիս եմ»: Նա դուռը վրա քաշեց, փութով վազեց, հավասարվեց պապին, պինդ գրկեց թեւը: «Հետդ կգամ»:



 



Պաղ օդը համաչափ փաղաքշումներով մերսում էր այտերը: Ձյան վրա դրոշմված նրանց ներբանների լայնությունն ու երկարությունը համարյա նույն էին: Թվում էր՝ ճանապարհով ոչ թե երկու, այլ մի հոգի է անցել: Դարպասի մոտ կայանված մեքենա չկար: «Ձեռքս մի քիչ փող ընկնի՝ աղավնատունը վերանորոգեմ: Մի անգամ ճաղերի արանքով կատու էր մտել: Մի չորս-հինգ ղուշ ուտելուց հետո ուռել էր, նույն տեղով դուրս գալ չէր կարողացել, եկա՝ տեսնեմ փռված-քնած ա, իսկ թռչուններն էլ, գազանի ներկայությանն արդեն հարմարված, գնում-գալիս էին բրդի վրայով, կուտ ուտում: Վերժիկի թեւն էլ էր վնասել, երկար բուժեցի»: Դռան շեմին նրանք թափ տվեցին կոշիկներն ու ներս մտան: Վառարանին մոտեցված սեղանի պռունկը, որտեղ կծկվել էր թռչունը, դատարկ էր: Ծերունին նայեց ոտքերի տակ, վերեւ նայեց. աղավնին չկար: Նա նույնպես զննեց շուրջբոլորը, կռացավ վառարանի տակ, ուղղվեց փայտերին` մտածելով, որ գուցե մի տեղ արանքներում է խցկվել: Հանկարծ լռությունը խախտեց հյուրասենյակի կողմից լսվող շափշափյունը: Ծերունին ողջ մարմնով սաստիկ պրկվեց, բացվեց, ապա հրեց սեղանն ու արագորեն մտավ հյուրասենյակ:



 



Սարգիս պապի սարսափելի ծղրտոցից տան պատերը դողացին: Վախից ու ապշանքից կարկամած՝ նա դանդաղորեն մոտեցավ հյուրասենյակի դռանը: Մեջտեղում դրված սեղանի եզրերի մոմերից միայն մեկն էր վառվում: Աղոտ լույսի մեջ ուրվագծվող ծերունու աչքերը դուրս էին պրծել խոռոչներից, դունչը երկարել էր, ծռված բերանի եզրից արյուն էր հոսում, ձեռքում դանակ կար: Խելագարված այսուայնկողմ էր նետվում, ընկնում էր, ելնում, փորձում էր որսալ իրեն անկյունից անկյուն նետող հուսահատ աղավնուն: Նա ներս մտավ, կիպ մոտեցավ սեղանին ու լարված սեւեռումից հետո հասկացավ: Վերժիկը կտցել էր Սարգիս պապի մորը: Մոտ գնաց, փորձեց հանգստացնել ծերունուն, գրկեց մեջքը, բայց պապը, աչքը չկտրելով թռչունից, ուժգին հրեց նրան ու կրկին մղվեց առաջ: Ամեն ինչ արագ վերջացավ: Հյուծված աղավնին մի քանի սավառնումից հետո ուժասպառվեց ու ընկավ` օդում թպրտելով մեռնող թեւը: Ծերունին ճանկեց Վերժիկին ու դանակը խրեց կուրծքը: «Մամ, ո՞ւր ես, ո՞ւր ես», մատներով աղավնու ներքին օրգանները դուրս թափելով` կրկնում էր Սարգիս պապը: Հետո սկսեց կատաղորեն պատառոտել քարաճիկը, սիրտը, աղիները, երիկամը: Օրգանները մոտեցնում էր բիբին, մանրազնին պրպտում: Մայրը չկար: Սարգիս պապի թեւերը թուլացան, նա կախեց գլուխն ու բղավեց, հետո բռի մեջ հավաքելով Վերժիկի օրգանների մնացուկները, ողջ ուժով այսուայնկողմ շպրտեց ու դուրս թռավ:



 



Նրան թվաց` ժամանակառժամանակ սենյակում դեռ լսվում է աղավնու թեւերի շափշափյունը` նրբակշիռ ու հմայող:



 



Վերժիկն ընկած էր սեղանից քիչ հեռու: Մոտեցավ, վերցրեց աղավնուն, սկսեց փնտրել ու հավաքել ներքին օրգանները: Վարդագունատ աղին շերեփուկի պես կպել էր դռան ապակուն: Գորշ պուտերով համարյա քրքրված քարաճիկը հողաթափի մեջ գտավ: Օրգանները նա լցրեց Վերժիկի ճեղքված կրծքի մեջ ու տնից դուրս եկավ: Սարգիս պապը չէր երեւում:



 



Մտավ այգի:



 



Ցանկապատից քիչ հեռու կանգնած աղավնատան պատուհանի փեղկերն ու դուռը շղթայով կոծկված էին: Հետ դարձավ, վրա քաշեց դարպասը, Վերժիկին զգուշորեն մտցրեց ծոցը, քայլեց ամառանոց: Մերթընդմերթ շրջվում էր, նայում Սարգիս պապի  կղմինդրե կտուրով տանը, որի շուրջ տարվա բոլոր եղանակներին թեւածում էին աղավնիները, որտեղից ամեն օր լսվում էր նրա մոր կանչը: Տունը դանդաղորեն հեռանում էր, ասես նոր զարթնող գետի միջով հոսում էր այնտեղ, որտեղից եկել էր: