Զուլում բան է զավակ կորցնելը

Ինչ հիշում եմ, Նուբար տատիիս ծոցում էի քնում: Այնպես անուշ էր բուրում նրա կարմիր հալավը, սինձի, դաղձի, անտանովկա խնձորի, մի ամբողջ լիքը այգու շռայլությամբ բուրում էր: Նայած քիթս հալավի որ մասին էր կպնում, այդ մասի բույրի երաժշտության տակ էլ քնում էի: Որ օր սամիթ էր հավաքում, գոգը լցնում ու մաքրում, այդ օրը նարկոզի տակ էի լինում, ոտքս տեղաշորում չդրած, անջատվում էի:

Ասում էր՝ սամիթը քնաբեր է: Պապս կողքի դիվանին էր քնում՝ սեղանի դիմաց, իսկ սեղանի վրա միշտ լավ-լավ բաներ էին լինում՝ շաքար, երբեմն ճռճռան թղթով կոնֆետ, տնական հալվա: Գիշերվա կեսին Ծատուր պապս սկսում էր շաքար ծամել, 100 տարի ապրեց, ոչ մի ատամը փչացավ, ոչ էլ գլխի մազերը սպիտակեցին: Ասես մկներ էին խրթխրթացնում, նայում էի, եթե տատս քնած էր լինում, ցատկում էի տեղիցս և ի բողոք պապիս խրթխրթոցի, սկսում չրթչրթացնելով բացել շոկոլադի ճռճռան թուղթը:

Պապիս վեջը չէր, ինքն իր գործին էր, բայց չրթչրթոցի վրա տատս տեղից վեր էր թռնում, շոշափում տեղաշորը, ու ինձ չգտնելով, չանչ անում՝ բողազդ կտրվի: Հետո չէր մոռանում պապիին՝ սաղ քիշեր լյափում ես: Պապս ասածը բանի տեղ չէր դնում ու շարունակում էր շաքար ուտել, իսկ ես բերանս շոկոլադապատած մտնում էի տատիս ծոցը ու անհամբեր սպասում , թե երբ է սկսելու խռմփացնել, որ ծլկեմ սեղանի մոտ: Մինչև տատս կխռմփացներ, ես լավ-լավ բաներ էի երազում՝ ի՜նչ կլիներ, որ այդ սեղանը մեր մահճակալին կպած լիներ, ողջ գիշեր շոկոլադ ուտեի: Տատս սովորություն ուներ՝ թաքուն բան չէր պահում, դնում էր սեղանին ու ասում՝ թող աչքներդ կշտանա: Բայց ինչքան դնում՝ չէր կշտանում, պապս ատամներով շաքար էր աղում, ես էլ մարաղ կտրած կատվի նման կոնֆետ թռցնում:

Մի օր էլ ձևը գտա, լսել էի, որ մարդ ու կին միասին պիտի քնեն: Ինձ հասակակից աղջիկներն էին պատմել, 8-10 տարեկան էինք: Ասացի՝ տատի, ես քո մա՞րդն եմ, խի՞ չես մարդուդ հետ քնում: Մտածում էի, որ պապս գա տատիկի հետ պառկի, ես էլ սեղանին կպած դիվանի վրա պառկեմ: Ամբողջ գիշերը շոկոլադ ու շաքար կուտեմ,- երանությունից խենթանում էի: Տատս հարցիս պատասխանելու փոխարեն, ասաց՝ մի բաժակ ջուր բեր: Թռա: Երազանքս շատ մոտ էր թվում: - Բերանս չորացավ,- բողոքեց: Հետո , ի զարմանս ինձ, գլուխս թաղից պոկած լոլիկի նման դրեց իր չալպտուրիկ գոգնոցում ու սկսեց լաց լինել:

Նուբար տատս շատ ուժեղ կին էր, հայրս, որ շատ խիստ մարդ էր, կոլխոզի նախագահ, նրանից դողում էր: Երկու հորեղբայրս էլ էին ծտի նման դողում, երբ տատս խոսում էր: Զարմացա, որ տատս կարող է լաց լինել ու ինձ շատ մեղավոր զգացի. -Տատ ջան, չես ուզում, մի քնի,- ասացի: -Ախր պապին լավն ա է՜: Տատս սկսեց իր զրույցով ճախարակի նման մանել: Նրա ձայնը քուլա- քուլա թելի նման մերթ կտրտվում, մերթ երկա՜ր ծորում էր: -Տատս ինձ մարդու տեղ է դնում,- ուրախացել ու մեծի նման ակնապիշ աչքերով լսում, փորձում էի հասկանալ: Առ այսօր բառ առ բառ հիշում եմ նրա պատմածը:
Մեծ տղաս՝ Սմբատը, համալսարանն ավարտելուց հետո պատերազմ գնաց: Պատերազմն ավարտվելու վրա էր, երբ նրա սև թուղթը բերեցին: / Այդ ժամանակ չէի հասկանում՝ ինչ է սև թուղթը, բայց ինձ հասկացողի տեղ դնելով, չէի հարցնում/: Դեռ ջահել էի, բայց մատղաշ հոնենու պես կոտրվեցի ու մինչև այսօր մեջքս չի ուղղվում: Աչքիս պոչով նայեցի տատիս մեջքին ու տեսա, որ մեջքը կոտրված չի: Պապիիդ կանչեցի ու ասացի՝ այսօրվանից այս սև թուղթը մեր մեջ պատի նման կանգնած է, մեր կյանքը պրծավ: Ու մինչև այսօր, մինչև մահ սև թուղթը մեր մեջ կանգնած է լինելու:
Պատմելուց հետո, իբր թե հասկացա, տատս ինձ տարավ կողքի սենյակը, որտեղ դարսած լավաշներ ու «հոգեպահուստ էր պահում»: Այդ սենյակն ինձ արգելված էր մտնել, ասում էին՝ տատս «անգամ ծտի կաթ ունի պահած»: Աչքի պոչով շոշափեցի սենյակի արգելված բաները, որպեսզի տատս չզգա, որ ուտելու բաները իր պատմածից կարևոր են, հետո իբր իմիջայլոց ասացի՝ տատի խի՞ չես էս խուրման ծածկում, ճանճը կուտի: Տատս սիրում էր, որ լավ բաները ցույց տա, ու մենք կարողանանք զսպել մեզ, երբեմն նույնիսկ դիտավորյալ էր անում: Դիմացի պատին «մի շֆաներկա էր թիկնած», որտեղ պահում էր իր կարմիր հալավները ու մի քանի հատ կանաչ- կարմիր ղաբա: Արծաթե մի լավ գոտի էլ ուներ տատս, որ կապում էր ղաբայի վրայից, այնպես էր փայլփլում, որ ինձ թվում էր արևը տատիկիս ճակատից է ծագում: Իսկ արծաթե կոպեկները, որ շարված էին ճակատին, ձյունի նման պսպղում էին: Մի մուգ կանաչ ղաբա հանեց, որի գրպանում էր սև թուղթը: Էդ ղաբայի մեջ էլ մի ուրիշ ղաբա էր հագցրել, ասաց՝ որ մեռնեմ, սա կհագցնեք, սև թուղթը հետս տանելու եմ: Միամիտ հարցրի՝ տատի բա խի՞ ես ուզում երկու ղաբա հագնել, այնտեղ ցու՞րտ է: Հետո իբր բան հասկացողի պես հոգոց հանեցի, որովհետև տատս էլ էր հոգոց հանում: Բայց իմ հոգոցն ավելի շատ բաց-բաց դրված խուրմայի համար էր, որը տատիս ասելով «ղոնաղի համար էր պահում»:
Դրանից հետո տատս քառասուն տարի ապրեց: 100- ամյակի նախօրեին մահացավ: Մինչ այդ կանչել էր բոլորիս ու ասել, որ մեռնելուց հետո իրեն հագցնենք իրար մեջ հագցրած կանաչ ղաբան, որի գրպանում էր գտնվում սև թուղթը: Մյուս գրպանում,- ասաց նա,- իմ թաղման փողն է: Պարզվեց, որ նա պետության կողմից տրված զոհված տղայի թոշակը, որը «արնի» /արյան/ փող էր անվանում, ողջ կյանքում հավաքել ու պահել էր, ասելով՝ այդ փողը չէր ուտվի: Ժապավենի նման աչքերիս դեմն եկավ, թե ինչպես էր տատս ցույց տալիս սև թուղթը, ու ես չէի հասկանում, թե ինչպես էր արդարանում տատս, որ չէր քնում պապիս հետ, ու ես չէի հասկանում: Ու նրա վերջին խոսքերն էին՝ զուլում բան է զավակ կորցնելը: Սև թուղթը գալու օրվանից ես մեռած էի, թաղող չկար: Գնամ, հանգստանամ: Մենք այնպես էինք լացում տատիկիս վրա, որ բոլորը զարմացել էին, որ 100 տարեկան կնոջ վրա կարելի է այդպես լացել: Նույնիսկ ասում էին՝ այնպես են լացուկոծ անում, ասես, Աստված չանի, 17 տարեկան աղջիկ են կորցրել:
Այդ օրը հասկացա, որ մայրը մեռնում է, երբ զավակ է կորցնում ու նրա ապրածը կյանք չի կոչվում, այլ մի վիճակ, որը նման է կյանքի, բայց մահ է:
ՀԳ Վարչապետն ու նախագահը գուցե չեն պատկերացնում, թե ինչ ասել է զավակ կորցնելը, թող Աստված տա, չպատկերացնեն, բայց չպատկերացնելով հանդերձ հասկանան այն մայրերին, ովքեր խաղաղ պայմաններում զավակ են կորցրել ու ամեն օր, ամեն ժամ իրենց դուռն են գնում, բայց ոչ ոք դուռը չի բացում:

ՀԱՍՄԻԿ ԲԱԲԱՋԱՆՅԱՆ