Հիմա սա մենյո՞ւ է, թե՞ սահմանադրություն

Սահմանադրական բարեփոխումների հանձնաժողովը երեկ մեկնել էր Գավառ՝ Գեղարքունիքի մարզպետարանում քննարկելու նոր Սահմանադրության հայեցակարգը: Ներկա էին Գեւորգ Դանիելյանը, կառավարության աշխատակազմի ղեկավար-նախարար Դավիթ Հարությունյանը։ Գլխավոր դերում «սուպերնախարարն» էր, ով գեղարվեստական մեջբերումներով, օրինակներով ու անեկդոտներով համեմված մոտ 30 րոպեանոց ելույթ ունեցավ եւ բացատրեց, թե ինչու է անհրաժեշտ Սահմանադրությունը բարեփոխել։ «Երբ դու գրեթե պատերազմական վիճակում ես, դու պետք է ունենաս ուժեղ իշխանություն, եւ, բնականաբար, Սահմանադրությունը, որպես կարեւորագույն գործիք, նախագծված էր այնպես, որ մենք ունենանք ուժեղ իշխանություն»,-ասաց Դավիթ Հարությունյանն ու խոստովանեց, որ ուժեղ իշխանությունը միշտ չէ, որ լավ է, եւ ժողովրդավարության տեսանկյունից շատ հաճախ քննադատության առարկա է դառնում, մասնավորապես ՀՀ նախագահի «լուրջ լիազորությունները», օրինակ՝ «Ազգային ժողովը լուծարելու գրեթե բացարձակ, չհակակշռված հայեցողական իրավունքը»։ Անցնելով մարդու իրավունքներին, Դավիթ Հարությունյանը որոշեց ներկաներին անեկդոտ պատմել. «Մի անգամ մեկը մտնում է ռեստորան, պատվիրում է ճաշացանկը, մենյուն նայում է եւ ասում. խնդրում եմ ինձ բորշչ բերեք, ասում են՝ բորշչ չկա, լավ՝ քյուֆթա բերեք, քյուֆթա էլ չկա, ուրեմն խորոված միս բերեք, կրկին ասում են՝ չկա, հաճախորդն ասում է. «Ես չեմ հասկանում՝ սա մենյո՞ւ է, թե՞ Սահմանադրություն»»: Սակայն դահլիճում ծիծաղ չհնչեց՝ երեւի շատերը չընկալեցին հումորը: Նախարարը բացատրեց, որ շատ հաճախ մենք խոսում ենք մարդու իրավունքների մասին՝ շատ լավ իմանալով, որ դրանք միայն թղթի վրա են։ Քննարկման ավարտից հետո զրուցեցինք Դավիթ Հարությունյանի հետ։

- Ի վերջո՝ այս բարեփոխումներով մենք խորհրդարանակա՞ն մոդելին ենք անցնում, թե՞ կիսանախագահական:

- Մենք ունենք բոլորովին տարբեր կարծիքներ, ես չունեմ այս հարցին միանշանակ պատասխան՝ եթե խորհրդարանական մոդելին անցնենք, ապա շատ որոշակի նախապայմաններով, եթե կիսանախագահական, ապա, կարծում եմ, էլի որոշակի նախապայմաններ ունեմ: Սրանք այն հարցերն են, որոնք քննարկման ընթացքում բյուրեղանալու են:

- Դուք անձամբ որի՞ն եք հակված:

- Ես համարում եմ, որ մենք կարող ենք գնալ խորհրդարանական մոդելի՝ պայմանով, եթե ընտրական համակարգն ունենում է որոշակի առանձնահատկություններ, երբեւէ խնդիր չի դնում ապահովել կայուն մեծամասնություն, դա չի կարող լինել ինքնուրույն խնդիր, ես ենթադրում եմ, որ մեծամասնական համակարգը չի կարող ամբողջովին փոխարինվել 100 տոկոս համամասնականով, սակայն համարում եմ, որ այն պետք է փոխարինվի տարածքային համամասնական ընտրություններով:

- Սերժ Սարգսյանը, վստահեցնելով, որ ինքն այլեւս չի զբաղեցնելու երկրի նախագահի կամ վարչապետի պաշտոնը, ըստ էության, չի հերքել, որ կարող է դառնալ ԱԺ նախագահ: Հիմա եթե անցնենք խորհրդարանական մոդելին, արդյոք դա չի՞ նշանակում, որ գործող իշխանությունը կվերարտադրվի:

- ԱԺ նախագահ… ճիշտն ասած՝ ես լավ չհասկացա, վստահ չեմ, որ հանրապետության նախագահի խոսքը ճիշտ եք ընկալել, նրա խոսքը շատ հստակ էր: Նա ասաց, որ սա պատեհապաշտ սահմանադրական բարեփոխումներ չեն, սրանք այն բարեփոխումներն են, որոնք պետք է երկիրն առաջ տանեն, չեն արվում որեւէ մի անձի համար, եւ որպեսզի որեւէ մեկի մոտ կասկած չլինի, նա հայտարարեց իր կամովին հրաժարումն այն կարեւորագույն, առանցքային պաշտոններից, որոնք երկրի կառավարման հարցում ունեն առանցքային դերակատարում: Ես չեմ կարծում, որ ճիշտ մոտեցում է, որ Դուք հիմա թվարկեք հերթով բոլոր պաշտոնները՝ ԱԺ նախագահ, ֆրակցիայի ղեկավար եւ այլն, ու Դուք, իրականում, չեք լսել բովանդակությունը, ինչ ասել է հանրապետության նախագահը:

- Ձեր ասածից կարո՞ղ ենք ենթադրել, որ նախագահ, վարչապետ եւ ԱԺ նախագահ՝ այս երեք պաշտոններից Սերժ Սարգսյանը միանշանակ կհրաժարվի:

- ԱԺ նախագահի պաշտոնը… ես ուզում եմ մեկ անգամ եւս ճիշտ ընկալվի Ազգային ժողովի նախագահի դերակատարումը: ԱԺ նախագահը դա այն անձն է, որն ապահովում է բնականոն աշխատանքը խորհրդարանի: Երբեմն ասում են՝ պետության երկրորդ պաշտոն. դա ասում են ոչ թե լծակների եւ ոչ թե իրական իշխանության առումով, այլ հաշվի առնելով այն հանգամանքը, որ եթե հանրապետության նախագահի պաշտոնը թափուր է մնում, ապա պետք է տեղի ունենան նոր նախագահական ընտրություններ, եւ մի կողմից անհրաժեշտ է բարձր կարգավիճակ ունեցող անձնավորություն, մյուս կողմից՝ անձնավորություն, որը չունի գործադիր իշխանության լծակներ, որպեսզի չապահովի իր համար լրացուցիչ հնարավորություններ՝ ընտրվելու որպես հանրապետության նախագահ: Հենց այդ տեսանկյունից է նա համարվում երկրի երկրորդ պաշտոնը:

- Ես ուզում եմ հստակ հասկանալ ինչպես Ձեր, այնպես էլ նախագահի խոսքից, որը Դուք, կարծես թե, ավելի լավ եք հասկացել, կարո՞ղ ենք ենթադրել, որ նախագահը հրաժարվում  է այդ երեք կարեւոր պաշտոններից:

- Դուք կարող եք ենթադրել բովանդակությունը: Ես չեմ կարող պատասխանել Ձեր հարցին ուղղակիորեն, բայց ես հասկացել եմ հետեւյալը. հանրապետության նախագահը նշել է, որ երկու կարեւոր, առանցքային պաշտոնները (նախագահ, վարչապետ), որոնք իրականում ունեն լծակներ՝ ի տարբերություն Ազգային ժողովի նախագահի պաշտոնի, այդ երկու լուրջ լծակներ ունեցող պաշտոններից նախագահը հրաժարվեց: Եթե այլ հավակնություններ ունենար նախագահը, նա չէր հրաժարվի լծակ ունեցող պաշտոններից. Նախագահի խոսքը շատ հստակ էր:

- Այդուամենայնիվ, եթե անցում կատարենք խորհրդարանական մոդելին, եւ ուժեղանա խորհրդարանի դերը, ԱԺ ղեկավարն ինքնըստինքյան երկրի հիմնական ղեկավար չի՞ դառնում:

- Ո՛չ, ո՛չ եւ եւս մեկ անգամ՝ ոչ: Նման հարց տալուց առաջ խորհուրդ եմ տալիս ընդհանրապես ուսումնասիրել դասական խորհրդարանական երկրների խորհրդարանների մոդելները: Եվ վերցրեք ամենադասականը՝ Միացյալ Թագավորությունը. ամենահզոր խորհրդարանական երկիրն է եւ ամենահայտնի, բայց խորհրդարանի խոսնակն ընդամենը խոսնակ է, այն անգամ նախագահ չի կոչվում, այլ կոչվում է խոսնակ, ավելին՝ նա վայր է դնում իր կուսակցական պատկանելությունը, որովհետեւ ընդամենը ղեկավարում է աշխատանքները: Իսկ խորհրդարանի ուժեղացումը չի նշանակում Ազգային ժողովի նախագահի պաշտոնի ուժեղացում:

ՀԳ. Դավիթ Հարությունյանը, ըստ էության, չհերքեց, որ գործող նախագահը կարող է դառնալ հետագայում ԱԺ նախագահ, այնպես, ինչպես չէր հերքել հենց ինքը՝ Սերժ Սարգսյանը: Մնում է եզրակացնել, որ սահմանադրական բարեփոխումներից հետո Սերժ Սարգսյանը կզբաղեցնի ԱԺ նախագահի պաշտոնը: Իսկ թե դա երկրի որերորդ դեմքը կլինի, ցույց կտա ապագան:

Վահե ՄԱԿԱՐՅԱՆ