Իրանի տնտեսությունը հիմնված է բնական ռեսուրսների վրա, մինչդեռ Հայաստանի տնտեսության հիմքը մարդկային ներուժն է

Հարց. Տնտեսության կառուցվածքի տեսակետից Իրանի և Հայաստանի տնտեսությունները նմանություններ ունեն: Երկու երկրներն էլ որոշ ժամանակ կենտրոնացված տնտեսություն են ունեցել սակայն հետագայում որդեգրել են ազատ տնտեսության ուղին: Ինչպիսին է Հայստանի տնտեսության զարգացման ծրագիրը այս շրջանում:

Պատասխան. Իհարկե դժվար է համեմատել Իրանի և Հայաստանի տնտեսությունները: Իրանի տնտեսությունը հիմնված է բնական ռեսուրսների վրա, մինչդեռ Հայաստանի տնտեսության հիմքը մարդկային ներուժն է, մադկանց գիտելիքներն ու հմտությունները: Հայաստանի արտադրողները անհրաժեշտ հումքը հիմնականում դրսից են ներմուծում: Իրանի տնտեսության մեջ ակտիվ դերակատրություն ունեն թե´ պետական, թե´ մասնավոր հատվածները: Հայտնի է նաև, որ իրանական տնտեսական համակարգում մեծ է կառավարության ազդեցությունը: Հայաստանում կառավարությունը տնտեսության վրա ունի նվազագույն ազդեցություն, գործում են ազատականության սկզբունքներ, իսկ կառավարությունը իր կարգավորման ֆանկցիաները իրականացնում է հարկերի, տուրքերի, սակագների, և այլևայլ օրենքների և ընթացակարգերի միջոցներով:

Հարց. Չնայած Իրանի և Հայաստանի բարենպաստ աշխարհագրական դիրքին ապրանքաշրջանառությանը երկու երկրների միջև, Իրանի այլ երկրների հետ ունեցած ծավալների համեմատությամբ, շատ չնչին է: Ձեր կարծիքով ի՞նչու երկու երկրները չունենալով ազգային և տարածաքային որևէ տարաձայնություն չեն կարողացել տնտեսական զարգացման տեսակետից լավագույնս օգտվել այդ ներուժից:

Պատասխան. Իրանը տարածաշրջանի մեծ և ազդեցիկ երկրներից մեկն է:
Հաշվի առնելով նաև Պարսից ծոցի տարածաշրջանը, Իրանը 15 երկրների հետ ունի ծովային և ցամաքային սահմաններ: Դրանց շարքում միակ ոչ մուսուլմանական երկիրը Հայաստանն է , որի հետ Իրանը ունի լավ քաղաքական հարաբերություններ ու այն չի զիջում այլ երկրների հետ ունեցած մակարդակին:
Այնուամենայնիվ Հայաստան - Իրան տնտեսական հարաբերությունների, մակարդակը չի համապատասխանում իրենց քաղաքական հարաբերությունների մակարդակին: Սրա համար կան օբյեկտիվ և սուբյեկտիվ մի շարք պատճառներ:

Հարց. Տնտեսական կապերի բարելավման տեսակետից ի՞նչ ենթակառուցվածքային ծրագրեր են իրականացվում:

Պատասխան .- Ենթակառուցվածքների ստեղծման բնագավառում մենք Իրանի հետ համատեղ իրականացված ծրագիր արդեն ունենք, իսկ մի շարք ծրագրեր ընթացքի մեջ են: Երկու էլեկտրական բարձրավոլտ գծեր արդեն կառուցված են, իսկ երրորդը կառուցման ընթացքի մեջ է: Ժամանակին կառուցվել է և գործում է Հայաստան – Իրան գազամուղը: Ի դեպ, երբ Հայաստանը անկախացավ մեզ միացնող որևէ ճանապարհ չկար և «Արաքս» գետը բաժանում էր երկու երկրները: Իհարկե, հիմա հուսալի ճանապարհային կապ կա երկու երկրների միջև: Նախագծման փուլում է գտնվում Արաքսի վրա հիդրոէլեկտրոկայանների կառուցման ծրագիրը՝ մեկ կայան նախատեսվում է կառուցել Հայաստանի կողմում, մյուսը՝ Իրանի:
Քննարկվում է Հյուսիս – Հարավ տրանսպորտային միջանցքին Հայաստանի մասնակցության խնդիրը: Մեր նապատակն է, որպեսզի Պարսից ծոց –Իրան-Հայաստան- Վրաստան –Սև ծով տրանսպորտային միջանցքը ժամանակին կառուցվի և ընդհանրապես Հայաստանը ակտիվորեն ներգրաված լինի երկու երկրների համար նպաստավոր տարածաշրջանային ծրագրերում: Իրանը Եվրոպայի և Ռուսաստանի հետ տրանսպորտային հաղորդակցության մի շարք հնարավորություններ ունի: Իրանը Թուրքիայի միջոցով կարող է հաղորդակցվել Եվրոպայի հետ, Իրաքի և Սիրայի տարածքով կարող է դուրս գալ միջերկրական ծով, Ադրբեջանի և Վրաստանի միջոցով դուրս գալ Սև ծով և այլն: Հյուսիս –հարավ առանցքում լիակատար ներգրավման համար մենք ցանկանում ենք որպեսզի Իրանում գոյություն ունեցող երկաթողային ցանցը պարսից ծոցը կապի Հայաստանի սահմանի հետ: Հայաստանում այսօր վերակառուցվող Հյուսիս- Հարավ ավտոմայրուղին այն կկապի Վրաստանի սահմանի հետ և կապահովի մեզ համար ելք դեպի Սև ծով:
Այս ծրագիրը ավարտելու համար անհրաժեշտ է նաև իրանական հատվածում կառուցել լրացուցիչ 60կմ երկաթագիծ, որը կհասնի մինչև Հայաստանի սահման: Մեր նպատակն է այսպիսի ծրագրերի իրականացման գործում սերտորեն համագործակցել Իրանի հետ:

Հարց. Իրան- Հայաստան ապրանքաշրջանության ծավալների աճի ապահովման համար ի՞նչ միջոցառումներ եք առաջարկում:

Պատասխան. Վերջին տարիներին երկու երկրների միջև ապրանքաշրջանարությունը շուրջ 200 մլիոն դոլար է եղել, ընդ որում այն իր մեջ ներառում է նաև Հայաստան մտնող գազը և երկու երկրների միջև փոխանակվող էլեկտրական հոսանքը:
Հայաստանի ընդհանուր ապրանքաշրջանարության մեջ ևս Իրան – Հայաստան բաղադրիչը չնչին է: Եվ սա այն դեպքում, երբ Հայաստանի մաքսային սահմանը բաց է իրանական ապրանքների համար: Հայաստանը որպես WTO (Առևտրի Համաշխարհային Կազմակերպություն) անդամ սահմանել է մաքսատուրքի բավականաչափ ցածր մակարդակ ( 0% կամ 10%): Իհարկե ԵՏՄ (Եվրասիական տնտեսական միություն) մեջ մտնելուց հետո մեզ համար արդեն գործում են այդ միության մաքսատուրքերը, որոնք ևս շատ բարձր չեն: Սրան հակառակ հայկական ապրանքները հեշտությամբ չեն կարող իրանական շուկա մուտք գործել: Իրականում իրանական սահմանը բաց չի հայկական ապրանքների համար: Իրանի կողմից սահմանված բարձր մաքսատուրքերի և ոչ տարիֆային վճարների պայմաններում գործնականում անհնար է ապրանքներ ներմուծել Իրան: Ի տարբերություն սրա, թուրքական ապրանքները առատորեն իրանական շուկա են մտնում: Եվ սա բացատրվում է Իրանի և Թուրքիայի միջև գործող արտոնյալ առևտրի պայմանագրով:
Ես, որպես ՀՀ դեսպան Իրանում, պետական պաշտոնյանների հետ հանդիպումներում արծարծում եմ այս խնդիրը նպատակ ունենալով Հայաստանի պարագայում ևս հասնել առևտրի արտոնյալ պայմանների ընդունման:

Հարց. Ի՞նչպես կազդի Հայաստանի անդամակցությունը ԵՏՄ-ին Իրան – Հայաստան տնտեսական հարաբերությունների վրա:

Պատասխան. Հայաստանը, Ղրղզստանը, Ղազախստանը, Բելառուսը և Ռուսաստանը ԵՏՄ անդամ հինգ երկրներն են: Այս երկրների միջև մաքսային սահման գոյություն չունի և դրանց տարածքում գործում է մեկ միասնական մաքսային օրենսդրություն: Ուստի պետք է նկատի ունենալ, որ իրանական ապրանքների մուտքը Հայաստան հավասարազոր է ԵՏՄ տարածք մտնելուն: Այսպիսով Հայաստանի և Իրանի տնտեսական հարաբերությունների բովանդակությունը լիովին նոր իմաստ է ստանում: Երկու կարևոր հանգմանք կա:
Առաջինը՝ երբ իրանական ապրանքը մուտք է գործում Հայաստան, դա հավասարազոր է տվյալ ապրանքը ԵՏՄ տարածք ներմուծելուն:
Երկրորդ՝ երբ իրանական ներդրողը ձեռնարկություն է սեղծում Հայաստանում (այդ թվում նաև հայկական կամ այլ օտարերկրյա գործընկերների հետ համատեղ), ապա այնտեղ արտադրված արտադրանքը իր Հայաստանում արտադրված լինելու շնորհիվ, ԵՏՄ տարածքում կարող է տեղաշարժվել առանց մաքսատուրքի վճարման: Ավելորդ չի հիշել , որ ԵՏՄ-ն մոտ է 200 միլիոն բնակչությամբ շուկա է :

Հարց. Արդեն ասացինք, որ Իրան – Հայաստան ապրանքաշրջանառությունը խիստ փոքր է, մի բան, որ ակնհայտորեն երևում է նաև մաքսային վիճակագրական տվյալների մեջ: Ի՞նչպես եք գնահատում երկու երկրների ներդրումային հնարավորությունները : Ի՞նչ ծրագրեր կան:

Պատասխան. Իրանում բազմաթիվ նավթաքիմիական, մեքենաշինական, սննդի, գյուղամթերքների վերամշակման և այլ ոլորտների խոշոր ձեռնարկություններ կան, սակայն դրանցից ոչ մեկը նույնիսկ մի փոքր մասնաճյուղ չունի Հայաստանում: Մյուս կողմից նաև, իհարկե, չեմ կարող մատնանշել հայաստանյան որևէ խոշոր ընկերության ներկայությունը Իրանում: Մի բան կարող եմ հստակ ասել, որ Հայաստանի օրենսդրությունը ներդրումների պաշտպանության իմաստով կարող է չափազանց գրավիչ լինել իրանցի ներդրողների համար: Ի դեպ նաև նշեմ, որ շուրջ 10 տարի առաջ երկու երկրների միջև ստորագրվել է ներդումների փոխադարձ պաշտպանության մասին պայմանագիր:
Հայաստանի պարագայում կարող եմ հիշեցնել, որ ըստ գործող օրենքի, եթե ՀՀ օրենքները որևէ փոփոխության են ենթարկվում և, որի հեևանքով կարող են վնասվել օտարերկրյա ներդրողի շահերը, ապա օտարերկրյա ներդրողը իրավունք ունի հինգ տարվա ընթացքում առաջնորդվել նախկին օրենքներով:
Մի երևույթի մասին կուզենայի առանձին խոսել :
Ռուսաստանի դեմ կիրառված պատժամիջոցների հետևանքով այնտեղ առաջացել է բազմաթիվ ապարանքների պակաս (դեֆիցիտ): Այս հանգամանքը թույլ է տալիս իրանցի ներդրողներին համապատասխան արտադրություն կազմակերպել Հայաստանում և առանց մաքսատուրքի վճարման այն արտահանել Ռուսաստան: Երկու երկրների տնտեսավարողները կարող են նման շահավետ ծրագրեր իրականացնել համատեղ ներդրումների միջոցով: Հայաստանում կան արհեստավարժ մասնագետներ, արտադրական գործող հզորություններ, նաև կիսակառույց գործարարններ , որոնց օգտագործումը իրանական ներդրողի համար կարող է նպաստավոր լինել:

Հարց. Ի՞նչ ապրանքներ կան, որոնք նպատակահարմար է Հայաստանից Իրան արտահանել և հակառակը Իրանից՝ Հայաստան:

Պատասխան.- Նախ նշեմ որ, հայկական շուկան շատ փոքր է: Երկրորդ, ինչպես արդեն ասացի Հայաստանի մաքսային սահմանը բաց է, իսկ երկրի ներսում, գործում են շուկայական ազատ մրցակցության կանոնները: Իրանական արտադրողները իրենց որակյալ և մրցունակ արտադրանքները կարող են ներմուծել Հայաստան և այնտեղ վաճառել: Պետք է նկատի ունենալ, որ հայկական ներքին շուկայում բացի տեղական ապրանքներից վաճառվում են նաև ԱՊՀ, եվրոպական և այլ երկրներից (այդ թվում նաև Իրանից) ներմուծված ապրանքներ: Իրանական արտադրողներին իմ խորհուրդը կլինի ավելի շատ կենտրոնանալ ոչ այնքան Հայաստանի ներքին շուկա ապրանքների ներմուծման, որքան Հայաստանի միջոցով ԵՏՄ տնտեսական տարածք մտնելու հնարավորության վրա:
Ինչ վերաբերում է հայկական ապրանքների Իրան ներմուծման հնարավորություններին , ինչպես արդեն ասացի առաջին հերթին իրանական կողմը պետք է վերանայի մաքսային և ոչ տարիֆային կարգավորման գործող կարգերն այնպես, որ հայկական արտադրողը կարողանա իր ապրանքի արտահանման արդյունքում գոնե նվազագույն շահույթ ունենալ: Իսկ հայկական ապրանքների տեսականին, որ կարող է առաջարկվել Իրան ներմուծման համար, կարող են լինել բարձր տեխնոլոգիաների, էլեկտրոնիկայի, մեքենաշինության, ոսկերչության և ադամանդաաշիության, սննդի, գյուղմթերքների վերամշակման և այլ ոլորտների ապրանքները:

Հարց. Եթե միջուկային բանակցությունները հաջողությամբ ավարտվեն, Իրանի դարպասները բացվելու են աշխարհի առջև և բազմաթիվ երկրներ ջանալու են մուտք գործել իրանական շուկա: Արդյո՞ք Հայաստանը որևէ ծրագիր ունի պատժամիջոցների վերացումից հետո ստեղծվող իրավիճակում:

Պատասխան. Նախ ես հույս ունեմ, որ այդ բանակցությունները հաջողությամբ ավարտվելու են և կնքվելու է համապարփակ համաձայնագիր: Իրանի ձեռքերը ազատ կլինեն իր տնտեսական քաղաքականության իրականացման հարցում և բազմաթիվ օտարերկրյա ներդրողներ իրենց ծրագրերով կգան Իրան: Տարածաշրջանի ողջ տնտեսական իրավիճակը հիմնովին կփոխվի և պարզ է, որ Իրանի հարևան երկիր Հայաստանը ևս կօգտվի նոր ստեղծված բարենպաստ պայմաններից:
Ինչպես արդեն նշեցի Իրանի համար արդեն իսկ մեծ հնարավորություններ են ստեղծվել ԵՏՄ 200 միլիոն բնակչությամբ շուկա մուտք գործելու և բազմաթիվ համատեղ ներդրումային ծրագրեր իրականացնելու համար: Հայաստանը այս պարագայում կարելի է դիտել որպես Իրանի համար դարպաս ԵՏՄ մուտքի համար: Բացի այդ, նկատի ունենալով, որ արդեն սկսված են Իրան – ԵՏՄ բանակցությունները ազատ առևտրի պայմանների մշակման շուրջ, Հայաստանը այս հարցում լավագույն կարգավորող օղակը կարող է լինել: Հաշվի պետք է առնել նաև այն հանգամաքը, որ Հայաստանը և Իրանը պատմական և մշակութային ընդհանրություններ ու նաև տնտեսական հարաբերությունների որոշակի փորձ ունեն, որը քիչ կարևոր չէ բանակցություններում փոխընմբռնման հասնելու ճանապարհին:
Իհարկե, մենք նաև գիտակցում ենք, որ նման լուրջ խնդիրների լուծման ժամանակ Հայաստանին առաջնային դեր հատկացնելու գործում խիստ կարևոր է բոլոր կողմերի, այդ թվում նաև Իրանի, դրական վերաբերմունքը:

Հարց. Արդյո՞ք աշխատուժի և էներգետիկ ծախսերի մակարդակը Հայաստանում Իրանի համեմատությամբ բարձր լինելով, չի խանգարում արտադրությունների շահավետության ապահովմանը:

Պատասխան. Ես չեմ կարծում, որ արտադրության ընդհանուր ծախսերը Հայաստանում Իրանի համեմատությամբ բարձր են:
Ի վերջո որևէ ապրանքի արտադրության համար գազի և էլեկտրականության մեծ ծախս պահանջող աշխատանքը կարելի է Իրանում անել, մնացածը՝Հայաստանում :
Ի դեպ, որոշ ապրանքներ իրանցի ներդրողների կողմից Հայաստանում արտադրելու մեկ այլ պատճառ ևս կա: ԵՏՄ անդամ հինգ երկրներից միայն Հայաստանն է ընդգրկված GSP+ համակարգի մեջ, որը հնարավորություն է տալիս Հայաստանում արտադրված որոշ ապրանքներ արտահանել ԵՄ երկրներ ցածր մաքսատուրքերով: Եվ վերջապես Հայաստանում գործում են երկու ազատ տնտեսական գոտիներ , որոնք մասնագիտացած են հեռահաղորդակցության, տեղեկատվական տեխնոլոգիաների , էլեկտրոնիկայի, բիոտեխնոլոգիայի, ինչպես նաև ոսկերչության, ադամանդագործության և ժամացույցների արտադրության ոլորտներում: Այստեղ ներդրում կատարողները ազատված են ավելացված արժեքների հարկից, շահութահարկից, գույքահարկից:
Ազատ գոտիներում ստեղծված են արդյունավետ աշխատանքի համար բոլոր անհրաժեշտ պայմանները, իսկ դրանցում գրանցվելը չափազանց հեշտացված է:
Միաժամանակ նաև բազմաթիվ ազատ տնտեսական գոտիներ են ստեղծված Իրանում, որոնք մեծ հնարավորություններ կարող են ընձեռնել հայ ներդրողներին:

Հարց. Արտահանման հարցում որո՞նք են Հայաստանի դժվարությունները, արդյո՞ք շուկաներ չկան, թև ներդումների պակաս գոյություն ունի:

Պատասխան. Ընդհանուր առմամբ դժվարություններ կարող են ծագել կապված տրանսպորտային սխեմաների առանձին բարդությունների հետ: Սակայն հաշվի առնելով Վրաստանի և Իրանի հետ Հայաստանի բարեկամական և գործընկերային լավ հարաբերությունները, այդ դժվարությունները նվազագույնի են հասցված: Արտահնման վրա անշուշտ իր բարենպաստ ազդեցությունն է թողնելու տրանսպորտային այժմ կառուցվող կոմունիկացիաները և այլ ենթակառույցները: Օրենսդրության իմաստով արտահանումը ՀՀ-ում չափազանց բարենպաստ վիճակում է: Առ ի տեղեկություն Ձեր ընթերցողների, կուզենայի ասել , որ ՀՀ դեսպանությունը Իրանի Առևտրի, արդյունաբերության, հանքերի և գյուղատնտեսության պալատի հետ համատեղ այս տարվա հոկտեմբերի ամսին Թեհրանում կազմակերպում է բիզնես ֆորում: Ֆորումի ընթացքում հայ պաշտոնյաները և մասնագետները իրանցի գործընկերներին կներկայացնեն Հայաստանի օրենսդրությունը, բիզնես միջավայրի առանձնահատկությունները, առանձին բիզնես ծրագրեր և այլն:
Հուսով եմ, որ այն օգտակար կլինի երկու կողմերի համար:

Հարց. Խորհրդային միության փլուզումից հետո անկախացած երկրները հիմնականում Արևմուտքին մերձենալու քաղաքականություն որդեգրեցին: Այն ինչ որ չափով համընկավ ՆԱՏՕ-ի կովկասյան տարածաշրջանում ընդլայնման քաղաքականության հետ: Շշուկներ կան Հայաստանի ՆԱՏՕ-ին անդամակցելու կապակցությամբ: Հայաստանը ի՞նչպես կարող է պահպանել հավասարակշրությունը վերը նշված գործընթացների նկատմամբ զգայուն երկրների՝ Իրանի ու Ռուսաստանի և Արևմուտքի միջև:

Պատասխան. Չգիտեմ ինչ շշուկների մասին է խօսքը !
Միակ ռազմաքաղաքակական կազմակերպությունը, որի անդամն է Հայաստանը, և որին անդամակցում է նաև Ռուսաստանը, դա Հավաքական անվտանգության պայմանագրի կազմակերպությունն է: Հայաստանը Ռուսաստանի և այլ երեք երկրների հետ ԵՏՄ կազմում է: Հայաստանի էներգետիկ ենթակառույցների մեծ մասը պատկանում են ռուսական ընկերություններին: Վերջապես ՝ Հայաստանում գտնվում է Ռուսական ռազմական բազան: Ինչ վերաբերում է Իրանին, Հայաստանը ունի բարձր կարգի քաղաքական հարաբերություններ, իրանական գազամուղը մտնում է Հայաստան, առկա են բազմաթիվ ընդհանուր ենթակառուցվածքներ:
ՆԱՏՕ-ի հետ Հայաստանի հարաբերությունները վերաբերում են խաղաղապահ ուժերի կազմում, Հայաստանի մասնակցությանը: Կարծում եմ մեկնաբանություններն ավելորդ են:

Հարց. Վերջերս ԻԻՀ փոխարտգործնախարար պարոն Ղաշղային հայտնել է, որ Թեհրանում կայացած երկու երկրների հյուպատոսական ծառայությունների համատեղ նիստի ժամանակ քննակվել է վիզաների վերացան խնդրիը,շնորհակալ կլինենք, եթե մեզ փոխանցեք վերջին տեղեկությունները այս մասին:

Պատասխան. Այսօր զբոսաշրջիկների հոսքը Իրանի և Հայաստանի միջև գործնականում միակողմանի է: Իրանից մեկնում են Հայաստան 10-ամյակ հազարավոր զբոսաշրջիկներ, հակառակը՝ չափազանց քիչ: Հայաստանը չափազանց գրավիչ է իրանական զբոսաշրջիկների համար, հատկապես հանրային և մշակութային մթնոլորտի տեսակետից: Իրանցի զբոսաշրջիկները իրենց շատ հանգիստ են զգում Հայաստանում, որի համար շատ ուրախ ենք:
Վիզային ռեժիմը չափազանց պարզեցված է, և մարդիկ իրենց սահմանի վրա կարող են այն ստանալ: Ի տարբերություն իրանցիների Հայաստանից զբոսաշրջիկները իրենց սեփական մեքենաներով գործնականում չեն կարող մուտք գործել Իրան: Իրանական մաքսակետում պահանջվում է մեքենայի արժեքի չափով գումար մուծել, որպես բանկային երաշխիք: Այս հարցերը ճիշտ կլինի, որ իրանական լրատվամիջոցները բարձրացնեն Իրանի իշխանության առջև: Ինչ վերաբերում է վիզաների վերացման խնդրին, այդպիսի հարց իրանական կողմը Ձեր նշած քննարկման ժամանակ իրոք բարձրացրել է, սակայն որևէ որոշում չի ընդունվել: