Հետպատերազմյան շրջանում տնտեսության վերականգնումը լրջագույն խնդիր է լինելու

Հարցազրույց ՀՀ նախկին վարչապետ Խոսրով Հարությունյանի հետ

-Արդեն իսկ անկհայտ է, որ հետպատերազմյան շրջանում Հայաստանն ու Արցախը դժվար տնտեսական խնդիրների առջեւ են կանգնելու: Դրանք արդեն իսկ չափելի՞ են եւ հնարավո՞ր է կանխորոշել հրատապ քայլերը, որոնք անհրաժեշտ է անել:

- Նույնիսկ այսօր, երբ ռազմական գործողությունները չեն դադարել եւ բանակցային գործընթաց սկսված չէ, արդեն ակնհայտ են այն տնտեսական խնդիրներն ու բարդությունները, որոնք կծառանան մեր երկրի առջեւ՝ ռազմական գործողությունների դադարից հետո: Մեր առջեւ կանգնելու է Արցախում բնականոն կյանքը վերականգնելու լրջագույն հարցը. համարյա չկա բնակավայր, որտեղ ավերածություններ չլինեն: Ակնհայտ է նաեւ, որ միայն Հայաստանն ու հայկական իշխանությունները միայնակ չեն կարողանա հաղթահարել դրանք: Մեզ անհրաժեշտ կլինի նաեւ սփյուռքի տնտեսական ներուժի ներգրավումը: Ակնհայտ է, որ տնտեսական քաղաքականությունը եւ դրա արդյունքներն իրապես կկանխորոշեն հետպատերազմյան մեր զարգացման հնարավորությունները, մեր հնարավոր զարգացման առհավատչյան կդառնան: 
Մեր պարագայում, տնտեսության զարգացման համար, գլխավոր խնդիրը լինելու են ներդրումները: Ընդ որում, խոսքը պետք է գնա ժամանակակից տեխնոլոգիական հնարավորություններով հագեցած ներդրումների մասին: Ուստի, այս տեսանկյունից, կարծում եմ, էական է, թե ինչպե՞ս կավարտվի պատերազմը: 

-Ի՞նչ նկատի ունեք:

- Արդյոք, այն բանակցային գործընթացը, որը կսկսվի կամ այն զինադադարը, որին կարող ենք հասնել, կպարունակի՞ թեկուզ նշույլ անգամ մտահոգություն, որ ռազմական գործողությունները կարող են կրկնվել: Եթե նման մտահոգություն եղավ, մեր երկիր ներդրումներ ներգրավելու հնարավորություններն էապես բարդանալու են: Այդ պատճառով, շատ էական է, թե ինչո՞վ է ավարտվելու պատերազմը՝ անժամկետ հրադադա՞ր, ինչպես 1994-ի համաձայնագիրն էր, թե՞ խաղաղության պայմանագիր, որը կարող է որակապես նոր իրավիճակ ստեղծել մեր երկրում: 
Եվս մեկ հարց, որը նույնպես էական է. արդյո՞ք այս պատերազմական գործողությունների արդյունքում կարող են առաջանալ տարածաշրջանային կամ աշխարհաքաղաքական նոր կոնֆիգուրացիաներ: Եթե այո՝ ինչպիսի՞ք կլինեն դրանք, եւ որքանո՞վ երաշխավորված կլինի հայկական պետությունների անվտանգությունը: Սրանք հարցեր են, որոնք տնտեսական քաղաքականություն ձեւավորելու համար կարող են շատ էական նշանակություն ունենալ: Բայց անկախ այս ամենից, հիմնական շեշտը պետք է դրվի ժամանակակից կարողություններով ներդրումների ներգրավման վրա: 

-Ի՞նչ մեխանիզմներ կան՝ դրանք ապահովելու համար:

-Ներդրողների ներգրավման հարցում առանձնահատուկ դերակատարում պետք է հատկացնել տնտեսական դիվանագիտության կայացմանը: Մեր դիվանագիտական պոտենցիալը՝ տնտեսական քաղաքականությանը կամ ներդրումների ներգրավմանը, արդյունավետ չի ծառայեցվում, քանի որ չկա այդ համակարգը: Մենք դեռ պետք է այս պատերազմը վերլուծենք ոչ միայն ռազմական, այլ գիտատեխնիկական առումով: Պետք է հասկանանք, որ Հայաստանի նման պետությունն առանձնահատուկ ուշադրություն պետք է դարձնի ռազմաարդյունաբերությանը: Այդ ոլորտում մեր ավանդական գիտական դպրոցները՝ մաթեմատիկայի, ռադիոէլեկտրոնիկայի, ֆիզիկայի ոլորտում, պետք է վերակենդանանան: Պետք է գտնենք դրանց կոոպերացիայի կամ ինտեգրման ձեւերն այն ինստիտուտների կամ դպրոցների հետ, որոնց հետ եղել են սերտ կապեր: Տեղացի լավ մասնագետները, որոնք համեմատաբար ցածր վարձատրվող են, կարող են ներդրողների համար լավ խայծ դառնալ, անգամ անվտանգային որոշ խնդիրների ֆոնին:

-Հանքարդյունաբերությունը, որն այս տարիներին դոմինանտ է եղել մեր տնտեսական զարգացման մեջ, կարո՞ղ ենք ռազմարդյունաբերության զարգացմանը ծառայեցնել: 

- Հանքարդյունաբերությունը մեզ համար եղել է յուրատեսակ հումքային կարողություն, չի վերածվել վերամշակվող արդյունաբերության: Ադրբեջանը նավթ է ունեցել, նավթ է վաճառել, մենք ընդերքում մոլիբդենի եւ պղնձի խտանյութ ենք ունեցել, խտանյութ ենք վաճառել եւ հանքարդյունաբերությունն այն տնտեսական էֆեկտը չի տվել մեր տնտեսությանը, որը կարող էինք ունենալ: Հետեւաբար, այո, խոսքը գնում է, սովորական ընդերք օգտագործողից վերամշակող արդյունաբերության վերածվելու մասին: Սա կարող է տնտեսական աճի լուրջ խթան դառնալ: Բայց նաեւ նշանակում է՝ բավական լուրջ ներդրողների ներգրավում՝ նորագույն տեխնոլոգիաներով: Իսկ դա մի կարեւոր հանգամանք է պահանջում՝ անվտանգային երաշխիքներ: Կլինի սա, ցանկացած նախաձեռնություն, եթե, իհարկե, խելքով մոտենանք, հաջողություն կբերի: 

 -Այս պահին մենք ունենք օդից կախված մեկ խոշոր ներդրում՝ Ամուլսարը, որին դեմ են բնապահպանները։ Կարծում եք, այն պետք է իրականացվի՞։  

-Ամուլսարի խնդիրն, ըստ իս, անտեղի ձգձգվեց: Եթե կա նույնիսկ 1 տոկոսի վտանգ, որ ընդերքը, հատկապես ջրային պաշարները կարող են վտանգվել, ապա մենք դա չենք կարող հաշվի չառնել: Ես ըմբռնումով եմ վերաբերվում նման մտահոգություններին: Բայց, միաժամանակ, հասկանում եմ, որ թե մեր տնտեսական ապագայի, թե ընդհանրապես, միջազգային հարթակներում քո տնտեսությունը հրապուրիչ ներկայացնելու տեսանկյունից, Ամուլսարի ծրագիրը շատ կարեւոր կարող է լինել: Նույնիսկ՝ բեկումնային: Հետեւաբար, ես այս հարցին այսպես կմոտենայի. կհրավիրեի ներդրողներին եւ կասեի, որ կասկածի տակ չեմ ուզում դնել, որ այս ծրագիրն էկոլոգիական տեսանկյունից երաշխավորված է, բայց, հաշվի առնելով առկա մտահոգությունները, որոնք չենք կարող անտեսել եւ եթե կա գոնե մեկ տոկոս սպառնալիք, դա պետք է չեզոքացնել, ես կառաջարկեի ուսումնասիրել եւ հասկանալ՝ որքա՞ն նոր ներդրում է պետք, որպեսզի այդ մեկ տոկոս սպառնալիքը վերանա. կատարեք այդ ներդրումը, փոխարենը ես ձեզ հավելյալ արտոնություններ եմ խոստանում: Այդ դեպքում, կարծում եմ, հարցը չէր դառնա վեճ՝ իշխանությունների եւ ներդրողների միջեւ, այլ կդառնար երկխոսություն, ինչը էապես կբարձրացներ մեր երկրի վարկանիշն, իբրեւ պետության, որտեղ ունեն մշակույթ՝ բանակցելու: Ես կարծում եմ, որ այս ռեսուրսը դեռ կորսված չէ, առավել եւս պատերազմի հետեւանքները հաղթահարելու առումով: Որեւէ լուծում, արբիտրաժային դատարանների միջոցով, մեր պետության տնտեսական վարկանիշը չի բարձրացնելու: 

-Իսկ մեր գյուղատնտեսական պոտենցալը տնտեսական զարգացման վերափոխելու տարբերակներ կա՞ն:

-Գյուղատնտեսության ոլորտում արտադրողականությունը շինարարության ոլորտին զիջում է 58 անգամ: Շինարարությունը մեր ամենաբարձր արտադրողական ոլորտը չէ, բայց նույնիսկ այս պարագայում, գյուղատնտեսական արտադրանքի ինքնարժեքը, տեսեք, թե որքան թանկ է, քանի որ հիմքում ընկած է միայն ձեռքի աշխատանքը: Գյուղատնտեսական ոլորտում անհրաժեշտ են լուրջ բարեփոխումներ, որոնք մի կողմից կնպաստեն գյուղացիական տնտեսություններին, առկա հողային ռեսուրսների պայմաններում կարողանան իրենց եկամուտներն ապահովել, մյուս կողմից հողերի խոշորացման համար նպաստավոր պայմաններ կլինեն:  Եթե որեւէ գյուղացիական տնտեսություն կարողանա 2000-2500 մետր քառակուսի ջերմոցային տնտեսություն ունենալ, դա կարող է էապես իրավիճակ փոխել: Նաեւ՝ համարյա հավասար պայմաններ է ստեղծում Արարատյան դաշտավայրում եւ բարձր լեռնային գոտիներում բնակվողների համար: Հաշվարկները կան:  
Ցավում եմ, որ չունենք համապատասխան նախարարություն, որը կզբաղվեր վերը նշված հարցերով: Հուսով եմ, կշտկվի այս բացը: Գյուղանտնտեսության ոլորտում շատ կարեւոր է նաեւ մասնագիտական խորհրդատվական ինստիտուտի ձեւավորման հարցը: