Ձվի, ձեթի ու մեր «անմոտոր» նավակի մասին

Էկոնոմիկայի նախարարի խոստացած երկնիշ տնտեսական աճի փոխարեն երկնիշ գնաճ ունենք՝ ձու, միրգ, բանջարեղեն, ծխախոտ, խմիչքներ, անգամ հագուստի գները 5-8 տոկոսով բարձրացել են: Արեւածաղկի, եգիպտացորենի, զեյթունի ձեթը, որի լիտրը դեռ մեկ ամիս առաջ 500-800 դրամ էր, 30 տոկոսով թանկացել է՝ 1050-1200 դրամի սահմաններում: Եվ սա դեռ վերջը չէ: Առաջիկայում նոր կտրուկ թանկացում է սպասվում՝ կախված Ռուսաստանում արեւածաղկի ու ձեթի թանկացման հետ: 

Դեռ 2020-ին ՌԴ-ում COVID-19-ի պատճառով կրճատվեց արեւածաղկի բերքը, ինչն անմիջապես ազդեց հայկական շուկայի վրա: ՌԴ-ից ՀՀ ներմուծվող արեւածաղկի 1 լիտր ձեթի ներմուծման միջին գները բարձրացան 6-16 տոկոսով: Հայաստանի ՏՄՊՊ հանձնաժողովն ուսումնասիրություն կատարեց ու պարզեց, որ Ռուսաստանում արեւածաղկի բերքի նվազեցումը բերել է արտահանվող արեւածաղկի պահանջարկի կտրուկ բարձրացման՝ շուրջ 4 անգամ: Նաեւ ռուբլու կուրսն արժեզրկվեց, եւ ձեթի գինը բարձրացավ 26 տոկոսով:

Ըստ ՏՄՊՊՀ տվյալների, անցյալ տարի ՌԴ արեւածաղկի ձեթի շուկայում առավել մեծ մասնաբաժին ունեցող «Эфко» ընկերությունն իր «Слобода», «Altero» ձեթերի իրացման գները բարձրացրել է շուրջ 48 %-ով։ ՌԴ էկոնոմիկայի նախարարությունը փորձում է կայունացնել ձեթի մանրածախ գները երկրում, պահպանել ստրատեգիական պարենի ծավալները, պաշտպանել իր քաղաքացիներին միջազգային շուկայի վայրիվերումներից: Հուլիսի 1-ից մինչեւ սեպտեմբեր Ռուսաստանը բարձր՝ 50 տոկոս մաքս է սահմանել արեւածաղկի սերմի համար, նախկին 30-ի փոխարեն:

Ընդ որում՝ 1 տոննայի մաքսատուրքը չպետք է պակաս լինի 320 դոլարից: Սեպտեմբերի 1-ից ռուսական արեւածաղկի ձեթը մաքսվելու է լողացող դրույքաչափով: Սա նշանակում է, որ մաքսատուրքի գինը կարող է փոփոխվել ռուբլու փոխարժեքի տատանումների հետ: 
Հայաստանում որեւէ քայլ չի ձեռնարկվում սպառողին գնային թռիչքներից պաշտպանելու համար: «Հայկական շուկան այս պահին նման է առանց մոտոր մակույկի, որտեղ ալիքը տարավ, այնտեղ էլ կհայտնվենք»,- ասում է տնտեսագետ, իրավաբան Սուրեն Պարսյանը: Նրան մի քանի հարց տվեցինք։ 

- Ձեթի արտահանման մաքսատուրքերի սահմանումը ՌԴ-ում կազդի՞ մեր շուկայի վրա: 

- Մաքսատուրքը՝ ոչ: ԵԱՏՄ անդամ երկրների հանդեպ մաքսատուրք չի կիրառվում: Բացառություններ կան՝ ադամանդ, բենզին, բայց նույնիսկ սրանք էլ են դուրս եկել: Մաքսատուրքը վերաբերում է, օրինակ, Վրաստանին: 

- Այսինքն, մեզ մոտ ձեթը չի՞ թանկանա: 

- Մեզ վրա կազդի ոչ թե մաքսատուրքը, այլ՝ թանկացումը: Տեսեք, Ռուսաստանն արտահանման մաքսատուրք է սահմանում, դա նշանակում է, որ պետությունն ուզում է կանխել արեւածաղկի ձեթի թանկացումը: Պահանջարկը մեծ է, ու արեւածաղկի գները հնարավոր է էլի աճեն, իսկ մենք պարտադրված ենք լինելու ավելի բարձր գներով ձեթ բերել Հայաստան: 

- Այսինքն, այդ երեւույթները մեզ մոտ է՞լ են լինելու։

- Իհարկե: Եթե դու ներմուծող ես, չես կարողանում արտադրես, իսկ մեր ինքնաբավությունը շատ ցածր մակարդակի է, հետեւաբար, մեր հիմնական շուկայում՝ Ռուսաստանում, ինչ փոփոխություներ որ եղան, ուղիղ ազդեցություն է ունենալու մեզ վրա: Դրան գումարվում է դրամի արժեզրկումը: Այսինքն՝ 2 գործոն է ազդում, ռուսական շուկայի գների բարձրացումը եւ դրամի արժեզրկումը: 

-  ՏՄՊՊՀ նախագահն ասել է, որ չի կարող զանգել տնտեսվարողին ու ասել, որ ձվի գինն իջեցնի: Ինչպե՞ս կմեկնաբանեք այս հայտարարությունը:  

- Անցյալ շաբաթ նույն ՏՄՊՊՀ-ն հայտարարում էր, որ ձվի գինը կիջնի: Եթե ինքը չէր կարողանում, ինչո՞ւ էր նման հայտարարություններ անում: Ինչ վերաբերում է իրենց գործառույթներին, իրենք պետք է շուկայում մրցակցային իրավիճակը վերահսկեն: Երբ որ 2019 թ․ ձվի գինն իջավ՝ հասնելով 30 դրամի, իշխանությունները մեծ ուրախություն էին ապրում: Բայց դրա արդյունքում շուկայից դուրս մղվեցին փոքր ու միջին արտադրողները, մնացին միայն խոշորները: Այն ժամանակ ՏՄՊՊՀ-ն պետք է վարույթ սկսեր ու պատժեր դեմպինգ անելու, ցածր գին սահմանելու համար: Հիմա այս վիճակը որ մենք ունենք, նշանակում է, որ 2 տարի առաջ ՏՄՊՊՀ-ն անգործության էր մատնված, եւ շուկան հիմա մի քանի խոշոր տնտեսվարողների ձեռքում է։ Դրան գումարվել է նաեւ իրացման ցանցը: Սուպերմարկետները հիմա դարձել են փոքր ու միջին խանութների մատակարարներ: Այն ժամանակ կային միջնորդ կազմակերպություններ, հիմա փոքր խանութները գալիս են, սուպերմարկետից են ձու առնում, որ վերավաճառեն: Մենք հիմա ունենք շուկայի մենաշնորհացման հստակ միտումներ, եւ ակնհայտ է, որ գերիշխող դիրք ունեցող կազմակերպություններն օգտվում են առիթից: Թեկուզ մրցակցության հանձնաժողովը մի քանի ամիս հետո էլ պարզի, որ նման բան է եղել, հանրությունը դրանից ոչ մի օգուտ չի ստանալու, քանի որ լավագույն դեպքոմ տուգանք է նշանակվելու, որը վճարվելու է պետբյուջե: Իսկ մարդիկ արդեն կորցրին մեծ գումարներ այս բարձրացման արդյունքում: 

ՀԳ. Իրավիճակը ձվի շուկայում նոր չէ: 2010-ին նմանատիպ դեմպինգ-սկանդալ ունեցանք օլիգարխ, «Ջրաշխարհի» եւ «Վալենսիայի» սեփականատեր Խաչիկ Խաչատրյանի մասնակցությամբ: Նա ձվի գների կտրուկ իջեցում կազմակերպեց, որից հետո տասնյակ մանր տնտեսություններ սնանկացան, իսկ ձուն թանկացավ կրկնակի: Նույնը 2021-ի Զատիկից առաջ է: Եվ, ուրեմն, ի՞նչն է փոխվել օլիգոպոլ տնտեսության ժամանակներից: