Դուք ամոթ ունե՞ք, այդ 1.5 մլն-ն եկեղեցու կողմից սրբադասված մարդիկ են

Հարցազրույց պատմական գիտությունների թեկնածու, դոցենտ Միքայել Մարտիրոսյանի հետ

- Պարոն Մարտիրոսյան, ապրիլի 24-ից մի քանի օր առաջ իշխանությունը խոսում է ցեղասպանությանը զոհ գնացած հայերին ցուցակագրելու անհրաժեշտության մասին: Սա ի՞նչ է` անփութությո՞ւն, թե՞ ուղղորդված քաղաքականություն:

- Սա արդեն կանխամտածված հանցագործություն է: Ի՞նչ է նշանակում՝ ցուցակագրել 1.5 մլն զոհերին... այդ գյուղերի, քաղաքների գրանցամատյանները, ծխամատյանները՝ բոլորը ոչնչացվել են... թուրքն այդքան հիմա՞ր էր, որ թողեր՝ այդ ամենը մնար, որպեսզի հետո 1.5 մլն զոհի ցուցակ կազմվի: Նույնիսկ Գերմանիայում չեն կարողանում կոտորված 6 մլն հրեաների ցուցակը կազմել, մենք 15թ․ կատարված ցեղասպանության ցուցակը ո՞նց ենք կազմելու: Մեր այսօրվա պատկերացումներով, որպես այդպիսին, նույնիսկ մարդահամար այդ երկրում չի եղել, ուր մնաց թե գրանցամատյան, ծխամատյան պահեն: Հայ եկեղեցին հանել է հոգեւոր դասի զոհերի թիվը` անուն առ անուն, ովքեր եկեղեցուն են ծառայել, պատարագներ են արել, դրանց անունները կան, բայց դա ընդամենը մի բնագավառ է, որտեղի՞ց ես հանելու այն զինվորների ցուցակը, որոնք զորակոչվեցին բանակ, եւ առաջին հերթին հենց նրանց գլխատեցին, տարան շինարարական ճամբարներ, հետո էլ կանխամտածված ձեւով սպանեցին, այսինքն՝ մարտական ուժից զրկեցին հայերին: Կարող ես նաեւ մտավորականության ցուցակ կազմել, բայց գավառների բնակչության թիվը ճշտելն անհնար բան է, ու իրականում իրենք շատ լավ գիտեն, որ դա անհնար է: 

- Ի՞նչ նպատակով է սա արվում:

- Սա Թուրքիայի պարտադրանքն է, ինչպես որ պարտադրում են Արարատը հանել, այնպես էլ պարտադրում են ցեղասպանությունից չխոսել: Մեր սրբությունների վրա հարձակումները` լինի զինանշան, օրհներգ, թե հայոց պատմություն, պայմանավորված են Թուրքիայի պահանջով: Սա իրենց ծրագիրն է` փոխել մեր պատմությունը: Կամ, ենթադրենք, պարզվեց՝ 1.5 մլն չի եղել, այլ` 1 մլն 400 հազար, հետո՞։ Ասելու ենք՝ չի եղե՞լ, կամ քանակո՞վ է որոշվում՝ ցեղասպանություն եղել է, թե ոչ: Սա ի՞նչ բան է....

- Ավելին` իշխանության ներկայացուցիչներն արդեն խուսափում են կատարվածը ցեղասպանություն անվանել եւ որեւէ տարբերություն չեն տեսնում «ցեղասպանություն» եւ «Մեծ եղեռն» եզրույթների միջեւ....

- Ես ամենավատ երազում անգամ չէի կարող պատկերացնել, որ երկրի առաջին դեմքը` վարչապետը, չի օգտագործի «ցեղասպանություն» բառը եւ այն կփոխարինի «Մեծ եղեռն» եզրույթով։ Վերջին շրջանում նա ինչ խոսում է, «Մեծ եղեռն» բնորոշումն է տալիս։ Եղբայր, քո ժողովրդին կոտորել են, դու պիտի ասես «ցեղասպանություն» եւ ոչ թե «Մեծ եղեռն»: «Մեծ եղեռն» ԱՄՆ նախագահն էլ կարող է ասել, բա դու ինչի՞ համար ես...

- Ի դեպ, օրերս վարչապետը ՔՊ Ժողովրդավարության դպրոցում երիտասարդների համար դասախոսություն է կարդացել եւ ասել, որ սոցիալ-հոգեբանական մակարդակում հանրությունը հայրենիքի փնտրտուքի մեջ է, ապա հետաքրքրվել է, թե երբ կավարտվի հայրենիքի փնտրտուքը.... Միաժամանակ նշել է, որ 1915-ից հետո հանդարտվելու հնարավորություն չենք ունեցել, մեզ այնքան են ճնշել, որ մեր գիտակցության, հոգեբանության մեջ տեղ չի մնացել նոր հանգամանքներ ներմուծելու համար: Այդ ի՞նչ նոր «հանգամանքներ» են ուզում ներմուծել հանրության գիտակցության մեջ: 

- Մեր գիտակցություն ուզում են ներմուծել ամենաեղկելի բանը` մոռանալ մեր անցյալը, այսինքն՝ իրենք չեն ուզում, որ մենք մեր անցյալի հետ զրուցենք, մեր պատմության հետ խոսենք, դասեր քաղենք մեր պատմության սխալներից, հաղթանակներից: Այդպիսի բաներ հիմա ովքե՞ր են խոսում` միայն թուրքերն ու ադրբեջանցիները, մեկ-մեկ` ռուսները, թե ձեր պատմությանը չպետք է նայեք ձեր տեսանկյունից... այդ ի՞նչ սոցիալ-հոգեբանական վերլուծություններ է արել երիտասարդների համար, այդ ո՞վ կարող է ինձ արգելել, որ ես երազեմ իմ հայրենիքի մասին: Ես ծնունդով վանեցի եմ` Վանի նահանգի Ռշտունիք գավառի Նարեկ գյուղից, ես գնացել եմ իմ գյուղը` իմ պապերի հողը, այնտեղից հող ու ջուր եմ բերել, հիմա այդ ո՞վ ինձ պիտի արգելի փնտրել իմ հայրենի հողը....

- Չի արգելում, բայց ասում է, որ պատմական Հայաստանը սպառնալիքներ է ստեղծում իրական Հայաստանի համար, եւ դրանք համատեղելի չեն:

- Մեր պատմական հայրենիքը սպառնալիք է եղել ոչ թե Հայաստանի, այլ Թուրքիայի եւ Ադրբեջանի համար, իսկ ինքն էլ նրանց կամքն է կատարում` պարզ եւ անթաքույց... Գիտեք, ընդհանրապես ես դեմ եմ, որ ցեղասպանությունը դառնա արտաքին քաղաքականության հիմնաքար, որովհետեւ ցեղասպանության հարցը պետք է բարձրացնի սփյուռքահայությունը, որպեսզի Հայաստանի Հանրապետության պետականությանը վնաս չհասցվի, ի վերջո՝ Ադրբեջանն ու Թուրքիան մեր հարեւաններն են ու հզոր են այս պահին: Մենք էլ չենք կարող Հայաստանն այս տարածաշրջանից հանել ու տանել Սինգապուր: Բայց այդ հարցը պետք է հետապնդի սփյուռքահայությունը, որովհետեւ նա է այդ հարցի իրավատերը:     

- Տարիներ առաջ՝ հայ-թուրքական արձանագրությունները ստորագրելու ժամանակ, առաջ քաշվեց նաեւ հայ-թուրք պատմաբանների համատեղ հանձնաժողով ստեղծելու հարցը, բայց միանգամից էլ մերժվեց հայկական կողմից, որովհետեւ այդ քայլն արդեն իսկ կասկածի տակ էր դնում ցեղասպանության հարցը։

- Այո, դա այն ժամանակ մերժվեց, քննադատվեց Հայաստանի ներքաղաքական կյանքում, որովհետեւ ստացվում էր` դու ի սկզբանե կասկածի տակ ես դնում դա, իսկ մենք մեր ցեղասպանությունը կասկածի տակ չենք դնում, բայց դրանից այս իշխանությունները դասեր չեն քաղում...

- Այս հայտարարությունների ֆոնին, շատերը խնդրում են որոշ քաղաքական գործիչների անմեղսունակ մտքերը չտարածել, մեկնաբանություններ չխնդրել, սա լուծո՞ւմ է հարցին: 

- Ոչ, այդպես ստացվում է, որ խոսափողը տալիս ես իր ձեռքն ու դու լուռ նստում` մի կողմ ես քաշվում, մինչդեռ ինքը ողջ լրատվադաշտը հեղեղում է իր մտքերով ու մարդկանց ուղեղները լվանում, բա մեկը չլինի՞, ասի՝ այ ընկեր, ոտքդ դիր, կանգառիր, այս ի՞նչ ես խոսում... Արձագանքը պետք է լինի խիստ կտրուկ, փաստերով, հիմնավորված պատասխաններ պետք է տրվեն: Պատմաբաններն այն մարդիկ չեն, որոնց կարելի է հեշտ ու հանգիստ կոտրել: Այսօր մենք ապրում ենք Հայաստանի Հանրապետությունում, բայց մեծ մասս ցեղասպանվածների ժառանգներն ենք, հայոց եկեղեցին այդ մարդկանց սրբադասել է, ամոթ ունե՞ք, թե՞ չունեք, դուք ո՞ր եկեղեցու հետեւորդն եք, այդ 1.5 մլն-ն սրբադասված մարդիկ են, այդ ի՞նչ հարց եք քննարկում... փաստացի սրբապղծություն է...: Այստեղ ոչ թե քննարկում է պետք, այլ կատեգորիկ պատասխան, նայեք ու տեսեք, թե ցեղասպանվածների ժառանգներն ինչ աշխատանքներ են կատարել Հայաստանում պետականություն կերտելու համար, այդ մարդիկ եկել են ու իրական Հայաստանը հզորացրել են: