Կյանքը Հայաստանի Մարշրուտկաներում

Վեց անց կես ա: Աչքս լույս: Ինձնից բացի՝ ամբողջ Երևանն ա էս ժամին տուն գնում։ Կանգառում քսան րոպե սպասելուց հետո վերջապես գալիս ա իմ 31 համարի մարշրուտկան: Մեքենայի հետևի պատուհանը/ապակին չի երևում․ վարորդի հետևի սև  ֆոնը իրականում իրար մեջ մխրճված կանգնած ուղղևորներն են։ Միևնույնն ա՝ ձեռքով եմ անում, և վարորդը էլ արգելակում ա մեքենան։ Երկուսս էլ ձևացնում ենք, որ տեղ կա մարշրուտի մեջ։ Եվ իրոք. մի վայրկյան ուշադիր զննելուց հետո տեսնում եմ, որ մի ծակ կա, որտեղ ես հաստատ կտեղավորվեմ: Դուռը բացում եմ ու տեսնում մարդկանց անհանգիստ դեմքերը, որ նայում են մեկ ինձ, մեկ ուսապարկիս, մեկ  ջութակիս պատյանին: Ոչինչ, հիմա մտքում ինձ ուղղված հայհոյանքներից վիրավովելու ժամանակ չկա. պետք ա տուն հասնեմ: Դուռը հետևիցս չեմ կարողանում փակել: Տեղավորվելը՝ տեղավորվել եմ. ուղղակի չեմ կարողանում թեքվել, որ դուռը քաշեմ: Կանգառում դեռ սպասող մի տղա գալիս ա ու փակում: Ուզում եմ շնորհակալություն հայտնել, բայց վստահ եմ՝ գլուխս արդեն չի երևում դրսից, իսկ ձեռքս շարժելու տեղ չկա: Լավ, երևի ինքը կենթադրի, որ շնորհակալ եմ: Միանգամից փորձում եմ բռնվելու տեղ գտնել, բայց շուրջբոլորս մարդկանց մարմնի մասերի եմ դիպչում: Ավելի լավ ա՝ չփորձեմ: Իրականում կարիքն էլ չկա. մեկ ա ընկնելու տեղ չունեմ:
 
Մեքենան շարժվում է: Թե ուր ենք գնում, կամ ինչքան ժամանակ ա անցնում, գաղափար չունեմ: Ինձ ամեն կողմից շրջապատող գլուխներից բացի ոչ մի բան չեմ տեսնում: Ուղղակի վստահում եմ վարորդին: Վերջապես ամենախորքերից մի ձայն ա գալիս. ենթադրում եմ, որ ինչ-որ մեկը գոռում ա. «Կանգառում կկանգնե՜ք»: Մարդկանց դեմքերին նոր հույս ա արթնանում, նույնիսկ էն ճնշող մեծամասնության, որոնք շուտով պետք ա մարշրուտկից դուրս թափվեն, որ էդ ամենաետևում նստած ուղևորին ճամփա տան: Մեջս նոր էներգիա մտած՝ էս անգամ  չգիտեմ ինչպես ձեռքս հասնում ա բռնակին, հրում եմ դուռն ու դուրս ցատկում: Ի՜նչ մաքուր օդ: Ի՜նչ թարմություն: Մարդիկ իջնում են ու իջնում. ապշած նայում եմ: Էսքան մարդ ո՞նց էր տեղավորվել: Կարծես թե վերջը երևում ա, երբ արդեն դռան շուրջը հավաքված ու կանգնած սպասողներն ավելի շատ տեղ են զբաղեցնում, քան մարշրուտկի երկու քառակուսի մետր տարածությունը: Մեկ էլ դռնից դուրս ա պրծնում մի նիհարիկ, պուճուր-մուճուր աղջիկ: Է՞ս էր: Էդ նույն հարցը տեսնում եմ բոլորի դեմքերին: Լա՜վ, լա՜վ, ինքը ոնց որ թե նստած էր: Գոնե մի տեղ ազատվեց: Մի հոգի էլ կնստի՝ գոնե մի քիչ կանգնելու տեղ կբացվի: Արդեն պատրաստվում ենք հետ լցվել՝ ով-առաջինը-հասնի-ինքն-էլ-կնստի սկզբունքով, մեկ էլ… պահո՜. է՛ս մեկը ոչ մեկս չէր նախատեսել: Մի չաղ կին՝ ամեն քայլին Պիզայի աշտարակի պես աջ ու ձախ թեքվելով, ձեռքը երկարացրած՝ վարորդին իշմար տալով, քայլում ա դեպի մեզ: Նստելու հույս ունեցող երիտասարդները գլուխները կախ շարվում են դռան երկու կողմերին ու կինը նրանց միջով անցնում ա, բարձրանում ու քայլում դեպի վերջին շարքը: Մենակ կարմիր գորգն էր պակասում: Թախիծով նայում ենք, թե ինչպես ա բազմում մեր վաստակած գահին: Ինչքանո՞վ էր արդար այդ նիհար աղջկա փոխարեն մեր ստացած փոխհատուցումը: Մտքումս ի՜նչ ասես ուզում եմ ասել էդ կնոջը, բայց հիշում եմ, որ մի քանի րոպե առաջ ես էի իր վիճակում, ու լուռ շարժվում եմ դեպի դուռը: Մի քանի տղա զիջում են ինձ և էս անգամ մարշրուտկի ավելի խորքերն եմ ընկնում:

Երևի չաղ կինը մի քիչ մեղավոր էր զգում իրեն. մի աղջկա առաջարկում էր <<խտանալ>>, որ կողքը նստի: Էդ աղջիկը քաղաքավարի մերժում էր, չնայած կարծում եմ, որ եթե կնոջ «խտանալուց» գոնե մի սանտիմետր տեղ բացված լիներ, կփորձեր նստել՝ ուղղակի որ էդ թեման փակվի: Թե նրա մարմնի զրո ամբողջ քանի տոկոսը աթոռի վրա կլիներ, իսկ մնացածը օդում՝ անընդհատ սղալ-ընկնելու դեմ պայքարող, ձգված, թմրած ոտքերի հաշվին, այ էդ ուրիշ հարց էր:
 
-Լա՜վ, գոնե տոպրակնե՛րդ տուր բռնեմ:
 
Աղջկա բախտը բերեց: Երևի էդ խոսակցությունից ներշնչված՝  հենվածս նստարանին նստած տղամարդը քնից զարթնում ա ու սկսում ձեռքիցս ջութակը վերցնել: Եթե Ամերիկայի քույրերս լինեին իմ փոխարեն, հիմա պանիկայի մեջ կգոռային-օգնության կկանչեին: Եթե կարողանային հեռախոսին հասնել, ոստիկաններին էլ կհաղորդեին էդ գողության փորձի մասին: Հիշում եմ, մի անգամ իրանց պատմում էի, որ Հայաստանում ավտոբուսների մեջ կարաս վեշերդ տաս մի անծանոթի, որ պահի: Վրաս ծիծաղում էին. կարծում էին թե կատակ եմ անում ու պետք ա ծիծաղեն:
 
-Պայուսա՛կդ էլ տուր,- քնաթաթախ ասում ա դիմացս նստած տղամարդը:
 
Ախր կտայի, է՜, մեծ սիրով, բայց շարժվելու տեղ չունեմ:
 
-Չէ՛, ոչի՛նչ, հարմար ա՛, մերսի՛ շատ, - ափսոսանքով ասում եմ: Չաղ կնոջից ավելի հեշտ ա համոզվում. աչքերը հետ ա փակում ու քնում:
 
-Կներեք, ո՞ր կանգառ ենք հասել, - հարցնում եմ նրա կողքին նստած՝ պատուհանից դուրս նայող, աշխարհից կտրված, ականջակալներով աղջկան: Բոլորի ուշադրությունն ուղղվում ա դեպի նա: Պարզվում ա՝ միակը չէի, որ բանից անտեղյակ կանգնած էի:
 
-Թեքվում ենք Հալաբյա՛ն,- խորհրդավոր հայտարարում ա աղջիկը: Մարշրուտկի մեջ շարժում ա սկսվում: Փաստորեն ինձ հետ շատ իջնողներ են լինելու: Ի՞նչ օգուտ, մեկ ա ես դրա օգուտները չեմ վայելելու:
 
Ձեռքերս դեպի հետ ոլորելով՝ մի կերպ բացում եմ պայուսակիս դիմացի փոքրիկ գրպանը: Փաստորեն պատրաստի կոպեկներս վերջացել են, իսկ պորտմանս մեծ գրպանի մեջ ա, որին հասնելու ձև չունեմ: Է՜, պիտի իջնելուց հետո մի ժամ ման գամ. չեմ սիրում վարորդներին սպասացնել:
 
-Ասեք, ինչ ա պետք, տամ,- հետևիցս մի ձայն ա ասում:
 
-Պորտմանս,- միամտաբար պատասխանում եմ, - Պետք ա որ ամենամեծ գրպանում լինի:
Լսում եմ ցեպի ձայնը, մեջքիս վրա զգում եմ պայուսակս փորփրող մի ձեռք:
 
-Ստեղ պորտման չկա, ազի՛զ ջան:
 
Ամերիկայի քրերս տակնուվրա կլինեին: Պանիկայից՝ զգում եմ սրտիս աշխատանքը կոկորդիս մեջ: Նորից պորտմանս մոռացել եմ տանը: Արդեն որերորդ անգամն է: Բա ի՞նչ եմ անելու: Անցած անգամ, վարորդն ասել էր, որ պատահում ա, նեղվելու բան չկա, կարամ հանգիստ իջնեմ: Բայց ինչքա՞ն կարամ չարաշահեմ ամբողջ օրը աշխատած ու կոպեկներ վաստակած վարորդների բարությունը:
 
-Ես քո տեղը կստանամ, բալա՛ ջան,- վերջին շարքից ոգևորված կանչում ա չաղ կինը: Երևի թե դեռ մեղավոր ա զգում մեր՝ կանգնածներիս առջև: Խորը արտաշնչելով պատրաստվում եմ շնորհակալություն հայտնել, հանկարծ դիմացի շարքերից մի ուրիշ կին գոռում ա.
 
-Չէ, ոչինչ, ես կստանամ: Դուք շատ հեռու եք նստած:
 
-Չէ, չէ, չէ,- առաջ ա նետվում վերջին շարքում նստածը,- իմ մոտ հազարանոց ա, սենց թե նենց պետք ա մանրեի:
 
Չեմ հասկանում ասածի տրամաբանությունը, բայց քանի որ արդեն առաջ ձգված, հազարանոցը ինձ ա թափահարում՝ առանց բան ասելու վերցնում եմ ու փոխանցում կողքինիս, որն էլ՝ իր կողքինին, ու այդպես մինչև թղթադրամը իմ տեսադաշտից դուրս ա գալիս: Դիմացի կինը թարս նայում ա ինձ ու քթի «ոնց ուզես» մրթմրթալով հետ ա թեքվում: Մի քիչ վատ եմ զգում, որ իրա լավությունը մերժեցի, բայց ինչ անեմ՝ հո չե՞մ կարա բոլորին գոհացնեմ:
 
Վարորդը ինչ-որ բան ա հարցնում, իր կողքի կանգնածն էլ փոխանցում ա՝ գոռալով.
 
-Մ՞ի հատ:
 
Բերանս դեռ չբացած, կողքիս՝ շախմատի ձիու պես կանգնած բոյով տղան գոռում ա.
 
-Երկու՛ հատ:
 
Ականջս մի պահ խլանում ա, բայց վիզս վերև ծռելով նաում եմ իրան ու ասում՝ «մերսի»: Շուտով մանրը ձեռքից ձեռք փոխանցվելով հասնում ա ինձ: Կոպեկները լցնում եմ ետևի շարքում նստած կնոջ ափն ու հազար անգամ շնորհակալություն հայտնում:
 
-Բան չկա, բալե՛ս,- պատասխանում ա ու կարծես իր պարտքը կատարած, ավելի հանգիստ խղճով՝ հետ ա նստում իր նստատեղին:
 
Երբ իջնելուս պահը գալիս ա, փորձում եմ հնարավորինս կամաց ջութակս վերցնել քնած մարդու ձեռքերի տակից, բայց չի ստացվում: Աչքերը մի ակնթարթ բացվում են, ու մի պահ վախենում եմ, որ մուննաթ կգա իրա անուշ քունը խանգարելու համար: Մի պահ շփոթված նայում ա ինձ, հետո ջութակիս ու կարծես հիշելով կատարվածը, ժպտում ա ու ինձ հանձնում ջութակս: Ես էլ ժպտում եմ, աջ ու ձախ ոտքեր կոխկրտելով, մազեր քաշելով ու «կներե՛ք, կներե՛ք» ասելով՝ վերջապես դուրս եմ գալիս դեպի ազատություն: Երբեք մաքուր օդը այդքան չեմ գնահատել, որքան կանգառից տուն քայլելու ճանապարհին:
 
Նայելով, թե ինչպես ա մարշրուտկան հեռանում իր վերջին ուղևորներով, անկախ ինձնից՝ մի պահ մտածում եմ, թե հնարավո՞ր ա, որ պորտմանս էլ նրանց հետ հեռանում ա՝ ուրիշ մեկի գրպանում: Էսօր ավելի արագ եմ տուն քայլում. մի քիչ անհանգիստ եմ: Հնարավոր ա, որ իրականում շատ ապուշ բան էր անծանոթին պորտմանիս տեղն ասելը: Նույնիսկ չէի էլ տեսնում իրեն: Տուն մտնելուն պես վազում եմ սենյակս ու նայում սեղանին: Եվ ահա, էնտեղ դրված՝ նորից մոռացված պորտմանս սպասում ա ինձ:

Քրիստինա Ներսեսյան