Շատ փառատոներ ձեւավորվեցին մարդկանց ամբիցիաների շուրջ, բայց պետք է սկսել խոսել դրանց բովանդակությունից

Հայաստանի պետական սիմֆոնիկ նվագախումբը ներկայանում է նոր նախագծով. նոյեմբերի 1-9-ը Հայաստանում առաջին անգամ կանցկացվի «Ժամանակակից դասականներ» կոմպոզիտորական փառատոնը։ Նախաձեռնության շրջանակում աշխարհի տարբեր ծայրերից Երեւան կժամանեն մեր օրերի ճանաչված կոմպոզիտորներ, մենակատարներ։ Փառատոնային համերգներից յուրաքանչյուրը կնվիրվի կոմպոզիտորներից մեկին, որի ընթացքում կներկայացվեն հեղինակների ստեղծագործությունները։ Փառատոնի եւ ոչ միայն դրա շուրջ զրուցեցինք Հայաստանի պետական սիմֆոնիկ նվագախմբի հիմնադիր ղեկավար, գլխավոր դիրիժոր Սերգեյ Սմբատյանի հետ․  

- Ինչո՞ւ եւ ինչպե՞ս ծագեց անհրաժեշտություն՝ ունենալու «Ժամանակակից դասականներ» կոմպոզիտորական փառատոն, եւ ինչքանո՞վ էր հեշտ այդ երաժիշտներին ու կոմպոզիտորներին հավաքել նորաստեղծ մի փառատոնի շուրջ, որը դեռ չունի պատմություն։

- Արվեստում երբեք չի ծնվում ոչ մի բան ըստ պահանջարկի, դա բնական միտում է, որտեղ չկա ոչ մի ռացիոնալ սկզբունք։ Հայաստանում ժամանակակից երաժշտությունն այն սիմվոլիկան է, որը թույլ է տալիս մեզ ասել, որ ունենք մտածող հասարակություն եւ մարդկանց կարողանում ենք միավորել գաղափարի շուրջ։ Այսօր խոսում ենք ժամանակակից երաժշտության մասին, որը շատ քիչ զանգված է լսում աշխարհում, բայց Հայաստան ենք հրավիրել այն կոմպոզիտորներին, որոնց լսում է աշխարհը։ Օրինակ՝ Ցիգան Չենը Պեկինի օլիմպիական խաղերի կոմպոզիտորն էր։ Ալեքսանդր Չայկովսկին ամենահայտնի կոմպոզիտորներից մեկն է Ռուսաստանում։ Գիա Կանչելին՝ մեր նվագախմբի լավագույն ընկերը, որին հետեւում էր աշխարհը, եւ որը մեկ ամիս առաջ հեռացավ կյանքից։ Տիգրան Մանսուրյանը՝ մեր ազգի պարծանքն է, իրենով ներկայանում ենք աշխարհին։ Կառլ Ջենկինսն ամենակատարվող կոմպոզիտորն է աշխարհում։ Քշիշտոֆ Պենդերեցկիի մասին կարելի է նույնիսկ չխոսել Հայաստանում։ Գեորգս Պելեցիսը սովորել է Արամ Խաչատրյանի մոտ, նա Լատվիայի եւ բալթյան երկրների ամենահայտնի կոմպոզիտորն է։ Ալեքսեյ Շորը Մալթայից է եւ նույնպես շատ հայտնի կոմպոզիտոր։ Մենակատարներից՝ Մարիո Բրունելոն, որն աշխարհի ամենահայտնի թավջութակահարներից է։ Այսինքն, իմ տեսալականը սա էր՝ ցույց տալ, որ գրավիտացիայի ուժը կարող է լինել շատ ուժեղ նաեւ Հայաստանում, եւ մենք ունենք այդ ուժը։ Իսկ սիմֆոնիկ նվագախումբն անհավանական ծանրաբեռնվածության տակ է, որովհետեւ փառատոնին նվագելու է 6 համերգ։ Սա իմ կյանքի ամենամեծ պրոյեկտներից մեկն է, այսպիսի փառատոն չենք ունեցել։ Լավ փառատոներ շատ ունենք, բայց երբ փառատոնը մեկ օր է, 3 օր հետո մյուս համերգն է, 10 օր հետո՝ հաջորդը, իմ պատկերացմամբ, դա փառատոն չէ։ Այս փառատոնը մեր թիմի, մեր մեծ ընտանիքի համար շատ բան կարող է փոխել, ես տեսնում եմ այդ ներուժը։

- Մեծ գաղափարները, տվյալ դեպքում՝ փառատոնը, նաեւ մեծ ռեսուրսներ է պահանջում՝ թե՛ մարդկային, թե՛ ֆինանսական․ այդ հարցերն ինչպե՞ս եք լուծել։ Պետությունն ինչքանո՞վ է աջակցել։ Նաեւ հետաքրքիր է՝ ինչքա՞ն ժամանակ եք բանակցել այս կոմպոզիտորների հետ՝ Հայաստան հրավիրելու համար։

- Բանակցել ենք մոտ մեկ տարի 2 ամիս եւ մեր ամբողջ ռեսուրսով, որովհետեւ շատ մեծ ցանկություն կար, որ մասշտաբային լինի։ Մենք խոսում ենք միջազգային առումով հայտնի կոմպոզիտորների եւ մենակատարների մասին, որոնց հետեւում է աշխարհը։ Մեզ մոտ, իհարկե, մոդայիկ է դարձել քննադատել պետությանը, եւ երեւի դա ունի իր լավ ու դրական կողմերը, բայց ես պետք է տարբերվեմ ու ասեմ, որ պետությունը մեզ շատ օգնում է։

- Պետությունը սիրում է ձեզ։

- Այո, պետությունը մեզ սիրում է․․․ գիտեք, Հայաստանը փոքր երկիր է՝ շատ մեծ խնդիրներով, բայց անհավանական մեծ պատասխանատվությամբ դեպի արվեստ։ Պետք է դա էլ ասենք։ Ես քաղաքականությունից չեմ հասկանում ու չեմ էլ ուզում հասկանալ։ Մեր սիմֆոնիկ նվագախումբն ունի մեծ տեսլական աշխարհի համար, եւ պետությունը դրան սատարում է։ Այսօր քիչ պետություններ կան, որոնք կաջակցեն ժամանակակից երաժշտության փառատոնին, որովհետեւ այնպես չէ, որ դրա պահանջարկը մենք ունենք։ Ես անում եմ ծրագիր պետության աջակցությամբ եւ տեսնում եմ, որ պետք է տալ առաջարկ, այսինքն՝ պետք է կարողանալ ձեւավորել որակյալ երաժշտության սիմվոլիզմ, որ մարդիկ ձգտեն դրան։ Այո, ցավոք, ֆինանսը դոմինատ է լինում մեծ գաղափարների հետեւում, բայց մեզ մոտ ստացվում է։

- Պետությունը նաեւ տարեցտարի քչացնում է ֆինանսավորումը փառատոներին, մրցույթներին, ամիսներ առաջ «Արամ Խաչատրյան» մրցույթը վտանգված էր, եւ նախարարությունը գումարը միայն վերջին պահին հատկացրեց։

- Այո, խնդիր ունեցել է, բայց այն լուծվել է, որովհետեւ դա ծանր ժամանակահատված էր մեր պետության համար։ Մի փիլիսոփայություն ինձ շատ է օգնում ապրել, որ պետք է ամեն ինչի մեջ փնտրել դրական պրագմատիկը։ Ես չգիտեմ Հայաստանում կայացած փառատոն, որի բյուջեն նվազեցնում են։ Այսօր տեսնելով, որ մեր երկրում կա հարգանք դասական երաժշտության հանդեպ, ես դա չեմ կարող չգնահատել։ WCIT համաժողովի բացումը մենք արեցինք դասական երաժշտությամբ, հիմա մենք կարեւորո՞ւմ ենք արվեստը, թե՞ չենք կարեւորում։ Պետք է կարողանանք ուղղակի ճիշտ մոդուլներ տալ։ Մրցույթը նեղ մասնագիտական հարթակ է, որտեղ իսկապես պետք է շատ ֆինանսներ ծախսել, որ դա լինի շատ բարձր որակի՝ թե՛ ֆինանսով, թե՛ ժյուրիի կարգավիճակով։ Փառատոների դեպքում կա գաղափարախոսություն, օրինակ՝ մենք Հայաստանում չենք կարող չունենալ «Արամ Խաչատրյան» փառատոն։ Դա առաջինը առաջարկեց սիմֆոնիկ նվագախումբը՝ 6 տարի առաջ։ Իսկ ինչո՞ւ Հայաստանում դրանից առաջ չկար Խաչատրյանի փառատոն, որովհետեւ մարդիկ ձեւավորում են փառատոն իրենց ամբիցիայի շուրջ։ Մենք շատ խնդիրներ ունենք, մենք անում ենք փառատոներ, որտեղ հնչում է երաժշտություն, որը մարդիկ ամեն տեղ կատարում են եւ գալիս են նաեւ այստեղ կատարում, բայց մենք չունենք ձեւավորված շուկա։ Պետությունը չի կարող խնդիրների լուծողը լինել, նա կարող է որոշել ստրատեգիկ ճանապարհը։ Մշակույթում մենք ունենք անհավանական մեծ ժառանգություն, որը պետք է կարողանանք վերատրանսֆորմացնել եւ ուղարկել առաջ։ Այսօր Տերտերյանի սիմֆոնիաները ձեռագիր վիճակում են, դա խնդիր է, որի վրա պետք է ծախսվեն միլիոններ։ Շատ փառատոներ ձեւավորվեցին մարդկանց ամբիցիաների շուրջ, բայց պետք է սկսել խոսել նաեւ դրանց բովանդակությունից․ ի՞նչ են կատարվում այդ փառատոներին, ինչի՞ համար են դրանք։ Այս նոր փառատոնով մենք ցույց ենք տալիս, որ ժամանակակից երաժշտությունը կա մեր կյանքում։

- Ասացիք՝ այնպես չէ, որ այդ փառատոների պահանջարկը մենք ունենք, նկատի ունեք հանդիսատեսի՞ մակարդակով, թե՞…

- Այո, ես մեծ ակնկալիք ունեմ, որ այս համերգները կանցնեն լեփ-լեցուն դահլիճներում։ Դա դժվար է, բայց մենք պետք է ձեւավորենք այդ հետաքրքրությունը, որ մարդիկ գան։ Եթե մենք բոլորս տարին գոնե 3 անգամ պահանջ զգանք, որ չենք կարող չգնալ դասական երաժշտության համերգի, մեր բոլորի կյանքը կփոխվի։ Պատկերացնո՞ւմ եք՝ ինչ հասրակության հետ գործ կունենանք։ Մենք ասում ենք՝ ոնց է ճիշտ, բայց չենք անում այդպես։ Այսինքն՝ պետք է ստեղծենք հաջողության պատմություն, որովհետեւ մասսայական հանդիսատեսը երբեք չի գնում դեպի այն առաջարկը, որը հաջողված չէ։ Մենք պետք է ցույց տանք, որ երաժիշտները կարող են լինել հաջողակ եւ կարող են լինել հասարակության հերոս։ Տիգրան Մանսուրյանը, օրինակ, այսօր մեր հասարակության հերոս է, բայց Մանսուրյանին Հայաստանի ոչ մի նվագախումբ չի ձայնագրել։ Իսկ սա խնդիր է։

- Լեփ-լեցուն դահլիճների ու չվաճառվող տոմսերի խնդիրն ինչքանո՞վ է ակտուալ այսօր։

- Դա խնդիր է, որը մի քիչ իմպերատիվ լուծման ձեւ պետք է ունենա, որովհետեւ ես՝ որպես արտիստ, շահագրգռված եմ, որ դահլիճը լինի լեփ-լեցուն։ Հանդիսատեսի մի մասն էլ ուզում է շատ հեշտ ձեւով ստանալ այն ինֆորմացիան, թե ինչ կա դաշտում։ Իսկ մենք Հայաստանում դեռ չունենք այն համակարգը, որ բոլոր մշակութային օջախների տոմսերը լինեն մի հարթակում, եւ մարդը մի հրահանգով գնի իր ուզած տոմսը։ Դա խնդիր է, քանի որ մենք ապրում ենք շատ արագ, բայց արվեստի աշխարհը մնացել է 19-րդ դարում ու խոսում է բարձր արժեքներից։ Մենք ունենք նաեւ կորուստներ՝ լինում են համերգներ դատարկ դահլիճներում։ Տոմսերը չեն վաճառվում, բայց ինչո՞ւ։ Նախ՝ մարդիկ չեն զգում դրա պահանջարկը, չենք ձեւավորում այդ մշակույթը, եւ հետո՝ չկա այն պլատֆորմը, որ այդ հարցերն արագ կկազմակերպի։

- Վերջերս ԿԳՄՍ փոխնախարար Արա Խզմալյանն ասաց, որ մենք այնքան էլ հարուստ չենք լավ կադրերով եւ մի շարք ոլորտներում, այդ թվում՝ երաժշտության մեջ, ունենք դիրիժորների ինստիտուտի ճգնաժամ, քանի որ չկան փոխարինողներ։ Համաձա՞յն եք այս գնահատականի հետ։

- Երեւի պետությունն ուզում է, որ լավ դիրիժորները շատ լինեն, ու եթե իսկապես շատ լինեին, ես մի քիչ պակաս ծանրաբեռնված կլինեի։ Կարծում եմ՝ դա պետք է։ Բայց ո՞նց է գնահատվում դա, այսինքն՝ այն, ինչ ունեք, շա՞տ է, թե՞ քիչ։ Ո՞նց չափենք։ Ո՞րն է չափման միավորը։ Նիցշեն մի լավ խոսք ունի, ասում է՝ այսօրվա շքեղությունը կարող է լինել վաղվա անհրաժեշտությունը, այսինքն՝ մարդը սովորում է լավ բաների, բայց ո՞րն է չափման միավորն այդ շքեղության եւ անհրաժեշտության։ Բոլորը խոսում են աբստրակտ, ասում են իռացիոնալ տեքստեր, բայց կա նպատակ, ու եթե պետությունը տարիներ առաջ հովանավորում էր ռոք ֆեստիվալ, որին ես կատեգորիկ դեմ էի․․․

- Ինչո՞ւ։

- Որովհետեւ այն, ինչ պետությունը հովանավորում է, նշանակում է, որ ուզում է դա զարգանա։ Ռոքը պետության աջակցության կարիքը չպետք է ունենա։ Եթե այսօր, օրինակ, փոփ արվեստը ճգնաժամի մեջ է, նշանակում է պետությունը պետք է հովանավորի՞ դա։ Հիմա պետությունը հովանավորում է դասական երաժշտությունը, որովհետեւ դա արժեք է։ Իսկ դասական արվեստն անգամ աշխարհում չի կարող լինել ինքնաֆինանսավորվող․ եթե ցույց տան նման մոդել աշխարհում, ես պատրաստ եմ փոխել մասնագիտությունս։ Այսինքն՝ կա՛մ սատարում են արժեք, կա՛մ ճանապարհ։ Դասական երաժշտությունն արժեք է, եւ կա փառատոն, որը ճանապարհ է, գործիք, որպեսզի արվեստը զարգանա։