Բարեփոխում անողները թող նախ իրենց բարեփոխեն

Հարցազրույց ՀՀ նախկին վարչապետ, ԱԺ պատգամավոր Հրանտ Բագրատյանի հետ

- Սպասվում է, որ կառավարության նիստում հետաձգելու են «Շրջանառության հարկի մասին» օրենքի կիրառման ժամկետը: Մինչ օրս ոչ մի հասկանալի բացատրություն չի տրվել, թե, ի վերջո, ինչո՞ւմ է նոր օրենքի էությունը: Ինչո՞ւ հանկարծ տնտեսվարողների վիճակը բարելավելու միտված փոփոխությունը նրանց համար նոր հարկային բեռի վերածվեց:

- Հիմնական պրոբլեմն այդտեղ 3,5 տոկոսը 1 տոկոսով փոխարինելը չէ: Խնդիրն սկզբունքային է: Դա, ի դեպ, այն հին «100 քայլի» կետերից մեկն էր. փոքր ու միջին բիզնեսը, ի տարբերություն խոշորի, պետք է հարկվեն շրջանառության հարկով: Խոշորի համար դրա փոխարեն գործում են ԱԱՀ-ն ու շահութահարկը: Շրջանառության հարկը կամ հաստատագրված վճարումը բնույթով նույնանման հարկեր են: Խնդիրն այն է, որ փոքր բիզնեսի շրջանառությունը կարելի է ֆիքսել նույն ՀԴՄ-ով: Կամ շրջանառությունը կարող ենք գնահատել եւ ֆիքսված գումար դնել հարկի վրա: Ձեզ չի՞ հետաքրքրում, թե այդ փոքրն ումից ինչ է առել: Նա էլ փոքր է համարվում, որովհետեւ հաշվապահ չի պահում: Այսինքն, փոքրն ու միջինը մենք հարկում ենք եկամտից: Եկամուտը հեշտությամբ կարող ենք ֆիքսել՝ ՀԴՄ դնելով, վերջ: Երբ դու ասում ես՝ չէ, ես քո շրջանառությունը պետք է հաշվեմ, ծախս արա, բալանս փակի եւ այլն, նա դառնում է խոշոր:

- Իսկ չէ՞ որ դրանք տարբերվում են տարեկան շրջանառության չափով, որը 58 մլն դրամն է: 

- Սա ձեւական տարբերություն է: Հիմա ոնց որ Դուք ինձ հարցնեք ֆուտբոլից: Ֆուտբոլն այն է, որ կա դարպաս, կա երկու կողմ, հարձակվողներ, պաշտպաններ: Այդ 58 մլն-ն չափ է, դաշտի մեծությունը, 107 մետրը, բայց ֆուտբոլի էությունն այդ չափը չէ: Դաշտը կարող էր եւ մեծ լինել: Իհարկե, որպեսզի դուք խոշորից տարանջատեք, ստիպված սահմանում եք 58 մլն-ն (ի դեպ, ժամանակն է, որ այդ 58 մլն-ն կրկնապատկվի կամ եռապատկվի): Սակայն սա, կրկնում եմ, ձեւական կողմն է: Բովանդակային առումով փոքրը նա է, որի եկամտից ես դու հարկում: Կա նաեւ միկրոբիզնես, որը փոքրից էլ փոքր է, որտեղ չկա վարձու աշխատող, եւ որը միայն հաստատագրված վճար է մուծում: Ընդ որում, կարող է հաստատագրված վճարով հարկվել մեկ հոգին, որը 1 մլրդ դրամի կամ 1 մլրդ դոլարի շրջանառություն ունենա: Դա չի նշանակում, որ նա դարձավ խոշոր: Սա է, որ կառավարությունը, ԱԺ շատ պատգամավորներ, Հանրապետական մեծամասնությունը պետք է հասկանան:

- Հիմա ինչի՞ հաշվին են բարձրանալու փոքր եւ միջին ձեռնարկատերերի մուծումները՝ հաշվապահ են պահելու, փաստաթղթեր են ներկայացնելու անընդհատ: Ոմանք նույնիսկ գնահատում են, թե 6-7 անգամ ավելի բարձր հարկ են վճարելու:

- Երբ ընդունվեց գործող օրենքը, շրջանառության հարկի մակարդակը, որը 3,5 տոկոս է, ֆիքսվեց ավելի քիչ, քան նրանց իրական շրջանառությունն է այսօր: Այսօր գործարարների մոտ վախ կա, որ երբ թուղթ ուզեն, եւ պարզվի իրական շրջանառության չափը, մեկ տոկոս վճարելու դեպքում այդ թիվն ավելի կբարձրանա, եւ բացարձակ գումարը կլինի ավելի մեծ, քան մինչ այդ էր: Չնայած պետք է ընդունենք, որ այստեղ կարող են լինել չափազանցություններ:

- Ինչո՞ւ ամռանը, երբ ԱԺ-ն ընդունեց «Շրջանառության հարկի մասին» օրենքում փոփոխություններ կատարելու մասին» ՀՀ օրենքը, դիմադրություն չեղավ, եւ այն գործիչները, որոնք այսօր քննադատում են կառավարությանը, այն ժամանակ լռում էին:

- Որքան հիշում եմ, դա եղավ 2014-ի հունիսի 21-ին, իսկ ես այդ ժամանակ այստեղ չեմ եղել: Եթե այստեղ լինեի, մեծ հաճույքով կբացատրեի եւ մեծամասնությանը, եւ փոքրամասնությանը, եւ տեսական խնդիրը, եւ այն, թե ոնց է ճիշտ այդ խնդիրը լուծել:

- Վարչապետը գործարարների հետ հանդիպումներից մեկի ժամանակ բացատրել է նրանց, որ «Շրջանառության հարկի մասին» նոր օրենքով լրացուցիչ փաստաթղթերը պահանջվում են խոշոր բիզնեսի շրջանառությունն ստվերից հանելու համար: Արդյոք սա ստվերի դեմ պայքարի ձե՞ւ է:

- Սա ճիշտ մոտեցում չեմ համարում: Եթե չես կարողանում խոշորին հարկել եւ փոքրին օգնության ես դիմում, ապա, կներեք, բայց փոքրը չի կարող գործ տվող դառնալ: Սա անընդունելի է: Խոշորին նրանք պետք է մտնեն եւ ստուգեն:

- Հիմա՝ Սահմանադրության փոփոխության մասին: 2013 թվականի փետրվարին Դուք կողմ եք արտահայտվել կառավարման նախագահական համակարգին, ասելով, որ այն պետք է ուժեղ մնա: Ինչո՞վ եք Դուք դա հիմնավորում, եւ ինչո՞վ է վատ առաջարկվող պառլամենտական կառավարման ձեւը:

- Այսօրվա համակարգն ունի մի քանի առավելություններ, որոնք փոխելուց հետո մենք կորցնում ենք ամեն ինչ: Այսօր երկրում կա մեկ պատասխանատու: Դա նախագահն է: Նոր համակարգի դեպքում մենք անընդհատ վկայակոչելու ենք պառլամենտական մեծամասնությունը, որում կոնկրետ մարդ չենք գտնելու: Ես հիշում եմ, օրինակ, 99 թվականի մայիսյան ընտրություններից հետո ստեղծված վիճակը մինչեւ հոկտեմբերի 27-ը: Մեծ հաշվով, հանրապետությունում անիշխանություն էր, տնտեսական անկում: Կար ուժեղ վարչապետ, որի առաջ նախագահը ռիսկ չէր անում խոսել:

- Հետաքրքիր համեմատություն էր, բայց Սահմանադրությունը մեզ ինչո՞վ օգնեց այն ժամանակ:

- Այդ պահին, իհարկե, ամեն ինչի պատասխանատուն նախագահն էր, 99-ին: Այդ պահին, երբ նախագահն ասում էր՝ ի՞նչ անեմ, դա վարչապետի որոշումն է (հիշո՞ւմ եք, նման բաներ էին բաց թողնում մամուլով), մամուլն անմիջապես պատասխանում էր, որ Սահմանադրությամբ դուք եք պատասխանատու եւ բարի եղեք՝ պատասխան տվեք: Հիմա դա չի լինելու: Մենք հիմա ամիսներով ման ենք գալու, թե էս նախարարին ով է նշանակել կամ այն մարզպետին ով է նշանակել: Իհարկե, ձեւականորեն իմանալու ենք, թե ով վերջինն ստորագրեց: Բայց երբեք չենք իմանալու, թե էլ ինչ պրոցես է եղել հետեւում: Հասարակ բան, մենք վերջերս խնդիր ունեցանք մարզպետներից մեկի նշանակմամբ: Ով ինչ ուզում է ասի, պատասխանատուն նախագահն է, անկախ նրանից, թե կոնկրետ մասնակցություն ունեցել է, թե ոչ: Բացի դա, այսօրվա նախագահը 2013-ին ներկայացրել է նախագահական հայեցակարգ: Եթե ինքը փոխում է Սահմանադրությունը, ապա, չսպասելով քվեարկության արդյունքներին, պետք է հեռանա քաղաքականությունից: Չէ՞ որ նա գոնե ձեւականորեն ընտրվել է իբրեւ նախագահական համակարգի կողմնակից: Նա խախտում է իր ամենամեծ խոստումը: Եթե նույնիսկ ինքն իր համար պարզել է, որ սխալվել է, ապա պետք է հրաժարական տա: Հաջորդը. հավանաբար, Հայաստանը կմտնի ԵՏՄ: Իսկ այնտեղ գործում է ուժեղ նախագահական ինստիտուտ: Ի՞նչ ենք անելու: Մյուսը. ո՞վ է տեսել՝ Ղարաբաղի հիմնախնդիրը վրաներս, հրաժարվենք ուժեղ նախագահական ինստիտուտից: Համարյա պատերազմի շեմին ենք: Իսկ միգուցե այստեղ իշխանությունը շանս չի տեսնում եւ անցնում է պառլամենտական համակարգի, որպեսզի հակառակորդին զիջումներ անելու պարագայում կոնկրետ պատասխանատուներ չլինե՞ն: Ի վերջո, այսօր Ուկրաինայում ապակենտրոնացնում են տնտեսական ուժը, բայց կենտրոնացնում են քաղաքական իշխանությունը: Նրանք, հակառակը, ուժեղացնում են նախագահի ինստիտուտը: Իսկ Ուկրաինան, ի տարբերություն Հայաստանի, ժողովրդավարական պետություն է եւ առաջնորդվում է եվրոպական չափանիշներով:

- Սահմանադրական բարեփոխումներով որեւէ փոփոխություն, որքան գիտեմ, ՍԴ նախագահի հետ կապված՝ չի նախատեսվում: Սա որքանո՞վ է արդարացված: Մենք փոխելու ենք նախագահին, վարչապետին, բայց ձեռք չենք տալիս ՍԴ նախագահի՞ն:

- Նախ հստակ չէ, թե ինչ հայեցակարգ է ունենալու դատական իշխանությունը: Մեզ մոտ ավելի մեծ պրոբլեմ է դատական համակարգը, որի լուծումը սահմանադրական կոնցեպտը չունի: Հայտնի չէ՝ ընտրովի դատական համակարգ լինելո՞ւ է, թե՞ չէ, ինչպիսին է լինելու ատենակալների ինստիտուտը, լինելո՞ւ են ցմահ նշանակվող դատավորներ, թե՞ ոչ: Հետաքրքիր է, որ ցմահ դատավոր մենք ունենք միայն Սահմանադրական դատարանի նախագահի դեպքում, ինչը միջազգային պրակտիկայում ընդունված չէ: ՍԴ մի քանի անդամներ կարող են նշանակվել ցմահ, բայց, ասենք, ռոտացիայի կարգով փոխվում է ՍԴ նախագահը: Նրանք, ովքեր այսօր բարեփոխում են անում, լավ կլիներ նախ իրենց բարեփոխեին, Սահմանադրության այն կետերը փոխեին, որոնք իրենց են վերաբերում: Նաեւ սա է պատճառը, որ ես չեմ հավատում այդ փոփոխություններին: Եվ գտնում եմ, որ առաջարկվող սահմանադրական փոփոխություններն իրականում գործող քաղաքական իշխանության կյանքն արհեստականորեն երկարաձգելու փորձ է: