Այսպիսի գարուն

Գարունն ու դու միաժամանակ եկաք:

Նախապատվությունը մեկնումեկիդ տալ չեմ կարող՝ երկուսդ էլ շատ գեղեցիկ եք: Մեկն աշխարհը հագցրել է բազմերանգ գույներով, շուրջը համատարած տարածել է լույս, կյանք, երազ: Մյուսը բաբախող սիրտ է, տաք, լիքը, հորդառատ, ու թե երազ է՝ կյանքով լեցուն, թե կյանք է, այնքան երազ կա մեջը, որ իրար են խառնվում ցնորքն ու իրականությունը:
Գարունն ու դու ձեզ հետ մի քիչ էլ մանկություն եք բերել, բազմանդամ ընտանիքի մի շեկ տղայի մանկություն: Շեկ տղայի մանկության գարունների լույսի ու կենսախնդության մեջ ստվեր կար, 15 թվի մխացող գարնան ստվերը, ու ջերմ, կենարար մայիսին մայիս-վայիս էին ասում:

Թուրքական նախճիրից նրա ընտանիքի փշրանքների փախեփախը մայիսին էր սկսվել, 1915 թվականի մայիսին: Ցերեկները թաքնվելով ու գիշերով դեպի Արաքս աճապարող Մշո դաշտի, Սասունի, Մանազկերտի, Ալաշկերտի, Կարնո, Բասենի մինչեւ միս ու արյուն քամված, սմքված քարավանում էր նրա պապը՝ ուսին խուրջին ու խուրջինի ամեն թայի մեջ զավակներից ամենափոքր աղջկան ու որդուն, պապի ամուր, ցավից ավելի պիրկ ափի մեջ ծվարած տատի ձեռքը, որ չէր գնում, որ կախ էր ընկել, իր գնալիքը մնացել էր ետեւում, զավակները, որ ցիրուցան եղան ու իր տունը, տունը, տունը: Նրա Ալմաստ տատի սիրտը դիմացավ մինչեւ Էջմիածին, երկուսուկես ամիս սարերում, ձորերում դիմադրեց ու կանգ առավ փրկություն գտած ափում: Էջմիածինը հայության համար աստծո տունն էր, գաղթականության հույսը, երկիր ու հայրենիք: Հոգեկան ու ֆիզիկական զրկանքները, զավակների ու հարազատների կորուստն ու կորստի ցավը, սովն ու կարիքը կացին առած ծառի պես հարյուրներով տապալեցին մեր ու մանուկ ու իր Ալմաստ տատին:
Գարունն ու դու մեղք չունեք, որ լույսի ու լուսավորի մեջ ցավի հիշողություն կա:
Այդ հիշողությունն ստիպում է գարունը երկար զգալ:

Գարունն ու դու աշխարհի վրա բացել եք տաք ու պաղ օրերի շարք, որտեղ միջանցքի մի ծայրում ձմեռը դեռ տիրակալ է զգում, չի ուզում նահանջել, մյուս ծայրից պատանի գարունը բարեսրտորեն ժպտում է ու ձեռքով անում:
Գարունն ու դու այնքան ներկայանալի եք, որ հողի հղացումն ու ծնունդը ակնթարթի մեջ անգամ տեսանելի են: Համատարած ծնունդի ու թարմության մեջ բազմաբույր ու գունագեղ ծաղիկները գգվում ու հոգիս առնում են իրենց շքեղ փնջի մեջ, ու դադարում եմ մտածել, մտածել, ու թող որ կարճ, թող որ մեկ պահ դառնում եմ անգո, դառնում եմ համատարած խաղաղություն: Բայց քանի որ մարդ եմ ու դարձի եմ գալիս, շուրջս քայլող մարդկանց նոսրությունը փոխում է վայելքի ու լույսի տեսարանը: Թվում է՝ երբեմնի խիտ, ծանրորեն շնչող Երեւանում մարդկանց հոծ բազմության մեջ օդի պակաս պիտի զգայի, պիտի տարածության պակասն ընկճեր, պիտի խլանայի քաղաքային գիրգ, հագեցած աղմուկից, պիտի անհարմարություն զգայի փողոցում խիտ զանգվածի ակամա հրմշտոցից, պիտի մարդիկ ու մեքենաներն ինձ առնեին իրենց մեջ, ու ինքս ինձ կորցրած՝ պիտի գտնեի կամքիցս անկախ ինչ-որ տարածության ու անծանոթ, բայց հաճելի զգացողության ներքո: Դա էլ երեւի հսկա, ահռելի զանգվածի հարկավոր մաս լինելու հաճույքն էր:

Գարունն ու դու հաստատապես մեղք չունեք քաղաքի մրսած խաչմերուկներում քամու խրախճանքի համար: Մեղավոր չեք, գիտեմ, նոսրացած փողոցների համար, ում տերերն ուրիշ փողոցներ են լցնում սեփական տաքությամբ, ուր մինչեւ վերջ քամվող ջերմության դիմաց տխուր մի թախիծ է նրանց բաժին հասնում: Ու հիմա, երբ թոքերիս համար տարածություն է բացվել, օդը չի բավարարում: Ստացած թթվածնի մեջ հարազատի տաքության ու հոտի նվազ ներկայությունն ու նրանց բույրի մասին հիշողությունը ցավոտ են դարձնում շնչելը:

Հայրենիքիս ծննդատներում ժամերգության մոմերի պես կայծկլտուն նորածինների աներկբա ու հաստատուն ճիչը հորդացած գետի պես լցնում է մեր շեները, տները, փողոցները, մեր սրտերը, ու երբեք միավորն այդքան ծանրակշիռ իմաստ ու արժեք չէր ունեցել: Երբեք ծննդատներից ելնող թվաբանության մեկը, տասներկուսը, երեսունչորսն այդքան մեծ ուժ, իմաստ ու զորություն չէին ունեցել: Եվ ո՞վ է տեսել, ո՞վ գիտի, թե մայր հողն ինչ է զգում այդ պարզ թվերի մանուկ ծանրությունից:
Ինձ բաժին հասած այս ահռելի տարածության մեջ խնկարկում ու փառաբանում եմ գարունն ու քեզ, ծննդատներից ծլարձակող այս թվաբանությունը, որ գալիս է ինձնից խլելու իմ տարածությունը:

Անդրանիկ ՀԱԿՈԲՅԱՆ