Երբ ամերիկացին ասում է fuck` կարելի է, մենք ասում ենք «Հիտլեր ես քու մերը»՝ չի՞ կարելի

Նախօրեին Ավան վարչական շրջանի Բաբաջանյան փողոցի հարակից պուրակում տեղի ունեցավ ԽՍՀՄ զրահատանկային զորքերի գլխավոր մարշալ Համազասպ Բաբաջանյանի արձանի բացման հանդիսավոր արարողությունը, որին ներկա էին բարձրաստիճան պաշտոնյաներ, այդ թվում նախագահ Սերժ Սարգյսանն ու ՊՆ նախարար Սեյրան Օհանյանը: 2.80 մ. արձանի քանդակագործն է Համլետ Մատինյանը, ճարտարապետը` Միքայել Միսակյանը: Նորաբաց արձանի փաստը գուցե այդչափ մեծ արձագանք չգտներ, եթե հեղինակը մարշալի կերպարի իր լուծումը առաջ չքաշեր, որի շուրջ էլ զրուցեցինք հեղինակի` Համլետ Մատինյանի հետ:

-Պարոն Մատինյան, մի քանի օր է մարշալ Բաբաջանյանի արձանի շուրջ քննարկումներ են գնում, տեղյա՞կ եք դրա մասին:

- Ճիշտն ասած չէ, ոնց որ ամեն ինչ լավ էր, արձանը լավ էլ բացեցինք, իր համագյուղացիները, լիքը մարդիկ կային, շատ հավանեցին, ի՞նչ է պատահել:

-Շատերի կարծիքով արձանը հակաէսթետիկ, հակագեղագիտական է ստացվել եւ դա ոչ միայն իր չափսերի պատճառով, այլ նաեւ մատուցման ձեւի:

-Հակաէսթետիկ ինչ է նշանակում, էսթետիկան էլ հարաբերական է … մարդ ա իր համար հանգիստ նստել է, հիմա օրինակ հերդ կռեսլոյի մեջ նստած լինի ու ինքն էլ մարշալ եղած լինի, հոգնած աշխատանքից գա, կոճակները քանդի ու սենց նստի, դու էլ զգաս, թե ինչ լավ հեր ունես, որ եթե տեղից վեր կացավ ավտոմատը կառնի ու կգնա Թուրքիայի կեսը կգրավի: Հիմա դա հակաէսթետիկակա՞ն է: Իհարկե ես մի քիչ շատ մանրացա, որովհետեւ արձանը ինքը մոնումենտալ հասկացողություն է, ավելի ընդհանրական, ավելի զուսպ խնդիրներ է լուծում…

-Ձեր` բազկաթոռին նստած մարշալի արձանը, ի՞նչ խնդիրներ է լուծում:

-Ես կատարող եմ, ես արձան շինել գիտեմ, դուք էլ սաղդ գաղափարախոս եք, մեկն էլ եկել ասում էր ես տանկի վրա էի ուզում, ասեցի դու շատ բան ես ուզում, ես էլ ուզում էի մարշալի շորերով իրանց գյուղում գերանդին ձեռը խոտ հնձի, հիմա դա էսթետիկական է, թե՞ հակաէսթետիկական…

-Այսինքն, բազկաթոռին նստեցնելով, խնդիր էիք դրել կոտրել մարշալի շուրջ ունեցած մեր կարծրատիպերը:

- Իհարկե, որովհետեւ ինքը սկզբում մարդ է, վերջին հաշվով մարդը մերկ ա չէ՞ ծնվում առանց էդ մեդալների, համազգեստների…

-Իսկ ինչո՞ւ աթոռին նստած, ցանկացաք մարշալին հանգստի ժամի՞ն պատկերել։ 

-Հիմա նայեք ինքը մարշալ է չէ՞, պատերազմից հետո, տարիքով մեծ, ես դրանք բոլորը բերել համադրել եմ, այսինքն սա ընդհանրական կերպար ա: Վերջին հաշվով արձանը այսօրվա համար չի: Հիմա կարաք ասեք սֆինքսը լավն ա՞, թե՞ վատը, կամ Ռամզես երկրորդի դամբարանի դեմը նստած ֆիգուրաները, դրանք նույն փարավոններն են, երեւի իրանց նման էլ չեն, բայց դրանք եգիպտական իմպերիայի արտացոլանքն են: Այսինքն քանդակագործը մի քիչ ավելի լուրջ խնդիրներ է լուծում, քան թե այսօր այդ կենցաղային… սա վերջին հաշվով ապագայի համար է, մարդիկ կգան ու մարշալի արձան կտեսնեն, որը հանգիստ փառահեղ, իրա գործը արել վերջացրել ու նստել է: Ես համարում եմ, որ Բեռլինը ինքն ա գրավել… մենք ունենք պատմություն, բայց չենք կարում դա ներկայացնել: 

- Պարոն Մատինյան, Ձեր աշխատանքը մրցույթի միջոցո՞վ է հաստատվել, թե՞ պատվերը միանգամից Ձեզ է տրվել:

-Մրցույթի միջոցով, բայց սկզբից մրցույթը եղել է կիսանդրու համար, հետո որոշեցին որ կարելի է ֆիգուրատիվ արձան դնել, ինձ առաջարկեցին ու ես ֆիգուրատիվ արձանի 10 տարբերակ արեցի, հետո քաղաքային գեղարվեստական խորհուրդը կանգնեց այս տարբերակի վրա եւ իրականացրեց:

-Մարշալի աթոռի հետնամասում փորագրված բառեր կան` «Հիտլեր ես քու մերը», դա ո՞ւմ խոսքերն են եւ ի՞նչ կապ ունեն իր հետ:

-Դա մեր զինվորների խոսքերն են, ովքեր Բեռլինի Ռայխստագի տակ քոչարի պարեցին, ես նրանց էլ եմ բերել իր հետ ընդհանրացրել, դե դուք գիտեք եթե այդ ֆյուրերը չկործանվեր, մեզ կգային տրորելով կանցնեին, համենայնդեպս մենք այդպես ենք կարծում, մեզ տենց են դաստիարակել… վերջին հաշվով մարշալը այդ զինվորների մարշալն է եւ այդ խոսքերը «Հիտլեր ես քու մերը» գրված է եղել, ես ոչինչ չեմ հորինել ու չեմ կարծում թե դա շատ վատ բան ա...: 

-Այստեղ էլ հակադաստիարակչական ոչինչ չեք տեսնում։

-Չէ, այդտեղ հակադաստիարակչական ի՞նչ կա։

-Դե սովորաբար ծնողները փորձում են կանխել, երբ երեխաներին հայհոյել են սովորացնում, իսկ այս դեպքում`արձանի վրա քանդակելով այդ բառերը, օրինականացրել եք այդ պրոցեսը:

-Գիտեք հիմա, երբ ամերիկյան ֆիլմեր եք նայում, այնտեղ միշտ ասում են՝ fuck, այսինքն երբ ամերիկացին ասում է fuck` կարելի է, բայց մենք չենք ասում fuck, մենք ասում ենք «Հիտլեր ես քու մերը», հետո դա ի՞նչ հայհոյանք…

-Այսինքն պատմական կոնտեքստում արդարացված է այդ հայհոյանքը...

-Համենայնդեպս այդ տղերքը, որ գնացել են այստեղից վեց հազար կիլոմետր ու Բեռլինը գրավել են կավիճով ա, թե ինչով գրել են «Հիտլեր ես քու մերը», հիմա դա լավ ա՞, թե՞ վատ, դու որոշի, ես իրանց գրածը կրկնել եմ: Այդ աթոռն էլ իբր թե Հիտլերի աթոռն է, դրա վրա այդ խաչը՝ սվաստիկան ջարդած ա ու տեղն էլ գրած «Հիտլեր ես քու մերը»։  

- Իսկ ի՞նչ կասեք այն մասին, որ մարշալի արձանը նման է գողերի մահարձաններին...

-Հիմա գողերը  կարան մի հատ թագավորական գահի վրա իրանց գող ընկերոջը թագավորի պես քանդակեն ու կարմիր ծիրանի գցեն ուսերին… այսինքն մենք արձան չպիտի՞ սարքենք, որովհետեւ գողը փող ունի ու կարա ասի իմ ախպորը թագավորի պես քանդակի՞... գողն ա ուզում նմանվի թագավորին, պրեզիդենտին, հզոր մարդու, ու քանի որ փող ունի պատվիրում ա քանդակագործին … հիմա մենք իրավունք չունե՞նք մեր մարշալին քանդակելու, ինչ ա թե ինչ- որ մեկը տենց մի արձան արել է...

-Գողերից երբեւէ պատվեր ստացե՞լ եք։

- Չէ, որ տան, սիրով կանեմ, ինչ ա եղել, ինչ վատ մարդիկ են` սպռավեդլիվի, հեղինակություն են։ 

-Իսկ ո՞նց կքանդակեք՝ էլի աթոռին նստա՞ծ՝ մարշալի պե՞ս։

-Սենց մի խոսք կա, պատվիարտուն միշտ ճիշտ է, հետո Միքելանջելոն ամբողջ կյանքում մահարձաններ է սարքել, ես չեմ համեմատվում իր հետ, ուղղակի Միքելանջելոյի պատվիրատուն եղել ա Հռոմի պապը, Մեդիչիները, որոնք արվեստ շատ են գնահատել, հիմա մեր պատիրատուներն էլ… ամեն մարդ իր ժամանակի ծնունդն ա։ 

-Իսկ ի՞նչ եք կարծում ժամանակի քննությունը կբռնի Ձեր մարշալ Բաբաջանյանի արձանը։

-Օրինակ ինչի պիտի չբռնի՞, ինքը իր չափերով, ֆորմայով ռեալիստական, ոչ շատ վիճելի, հայ մարդ է, որ նստած է էդտեղ: Եթե արձան ենք դնում, ուրեմն այդ մարդը ունի արժանիք, հիմա եթե մարշալ ունենք ինչի՞ չքանդակենք …: