Երկիրը կործանվել էր արդեն մինչեւ պատերազմը

Հարցազրույց Երեւանի մնջախաղի պետական թատրոնի գեղարվեստական ղեկավար Ժիրայր Դադասյանի հետ

- Դուք այն մտավորականներից եք, որ չողջունեցիք թավշյա հեղափոխությունը, ավելին` Նիկոլ Փաշինյանին դեռ 2.5 տարի առաջ համեմատեցիք Ռոբեսպիերի հետ: Կանխազգացում ունեի՞ք այսօրվա հետ կապված: 

- Ես նրան համեմատել եմ փոքրիկ Ռոբեսպիերի հետ, որովհետեւ Մաքսիմիլիան Ռոբեսպիերը լուրջ տղա էր եւ բոցավառ հեղափոխական, բայց նա ուներ փոքր եղբայր, որի անունն էր Օգյուստեն, այ, նրան անվանում էին փոքրիկ Ռոբեսպիեր, ով մի քիչ անգրագետ էր, եւ երբ 2 տարի հետո բոլորին տարան կառափնարան, նա այդպես էլ չհասկացավ, թե ինչու իրեն տարան կառափնարան։ Իսկ ես ցանկացած հեղափոխությանն եմ դեմ եւ չեմ կարողանում ընկալել հեղափոխականներին։ Դա ձեւավորվել է՝ ուսումնասիրելով այն ողջ պատմությունը, որ միայն աղետ ու դժբախտություն է բերել ժողովուրդներին, նույնիսկ՝ Ֆրանսիական մեծ հեղափոխությունը։ Ինչ վերաբերում է այս գունավոր հեղափոխություններին, մենք տեսանք, թե վերջին տարիներին Վրաստանում, Ուկրաինայում ինչի դա բերեց, դրա համար ես կողմնակից եմ էվոլյուցիոն զարգացմանը՝ հետեւողական, մտածված, քան թե կտրուկ շրջադարձերի։ Ու երբ 2․5 տարի առաջ դա տեղի ունեցավ, ես անմիջապես հասկացա, որ սա տեղի է ունենում Արցախի համար, իսկ փորձը ցույց տվեց, որ Վրաստանում ու Ուկրաինայում դա տարածքային կորուստ արժեցավ, բնական է, որ նույն սցենարը պետք է լիներ այստեղ։ 

- Նոյեմբերի 9-ին ստորագրված եռակողմ համաձայնագիրն ի՞նչ էր Ձեզ համար՝ պարտադրված իրողությո՞ւն, դավաճանությո՞ւն, պարտությո՞ւն, հատկապես որ այն այսօր չի ապահովում որեւէ խաղաղ ընթացք մեր երկրի համար։  

- Ըստ էության, այն, ինչ տեսանք այս 2․5 տարիների ընթացքում, ուղղակի բերում էր հանգեցնելու այդ աղետին, այս դժբախտությանն ու ամոթին, որի մեջ ենք հայտնվել։ Ես չգիտեմ՝ որքան ժամանակ պետք կգա՝ դուրս գալու համար այս վիճակից, ու շատերը դեռ չեն գիտակցում այս աղետի ողջ խորությունը եւ հետեւանքները, որոնք կլինեն։ Դրա համար անհրաժեշտ են լինելու շատ հստակ քայլեր կառավարության եւ իշխանության կողմից, պարզ է, որ հաջորդ իշխանության, այս իշխանությունները միայն աղետի են ընդունակ, ուրիշ ոչ մի բանի։ Բայց ես երբեք չէի կարծի, թե այս գնով պետք է լիներ, մտածում էի, որ կլիներ այնպես, ինչպես շատերն ասում էին՝ կվերադարձնենք տարածքներ, ինչ-որ պայմանագիր կկնքվեր, բայց պատերազմ չէր լինի․ ուր էր թե այդպես լիներ․․․։  

- Ինչո՞ւ մենք պարտվեցինք, Դուք ունե՞ք այս հարցի պատասխանը։

- Մենք հաղթելու շանս չունեինք, եւ դա չի վերաբերում այն հանգամանքին, որ մենք կռվում էինք նման բանակի դեմ, այլ վերաբերում է մի անձի, որը եթե մտածելու, վերլուծելու կարողություն ունենար, այսօր նման օրի չէինք հասնի: Իհարկե, սա մաքուր դավաճանություն է, բայց, կարծում եմ, այդ դավաճանությունը վաղուց էր սկսվել, ուղղակի քայլ-քայլ նախապատրաստվում էր, որովհետեւ մենք ունենք հարցեր, որոնց պատասխաններն ընդհանրապես չեն հնչել, օրինակ՝ ինչու է կանգնեցվել համալրումը, կամ ինչու չհամաձայնեցին կանգնեցնել պատերազմը հոկտեմբերի 20-ին․ դա էլ հո Ռուսաստանի նախագահն է ասում:

- Հատկապես որ պատերազմի 4-րդ օրն արդեն զեկուցվել էր, որ շանս չունենք այս պատերազմում:

- Այո, մենք էլ ի՞նչ մտածենք դրանից հետո, երբ Շուշիի տակ այդքան զոհ ենք տվել: Այստեղ գործ ունենք մարդասպանության հետ, ես սա դիտավորյալ մարդասպանություն եմ որակում, ուրիշ ոչ մի բան: Քանի դեռ այդ հարցերի պատասխանները չկան, պետք է օր առաջ պատասխանատվության ենթարկել այդ պատասխանատուին, ով պատասխանատու է, բայց, չգիտես ինչու, մեղավոր չէ:

- Իսկ պատասխանատուն մե՞կն է, թե՞ կան այլ պատասխանատուներ եւս:

- Պատասխանատուն մեկ անձ է, ով շանտաժով բռնազավթեց իշխանությունը 2018-ին եւ հետեւողականորեն իրականացրեց իր պլանը, որը դեռ չի ավարտվել, բայց շուտով կավարտվի: Ես այս 2.5 տարին դիտարկում եմ դրամայի սկզբունքից ելնելով, առհասարակ՝ դրամատիկական գործերն ունենում են այսպիսի կառուցվածք, մի հատ շքեղ բացում է լինում` ֆեստիվալ, ինչպես տեղի ունեցավ 2018-ին, որից հետո սկսում են ինչ-որ գործողություններ, ձեւավորվում են ինչ-որ հանգույցներ, որը բերում եւ հանգեցնում է ամենամեծ հանգույցին ու կոնֆլիկտ է առաջացնում։ Մեր դեպքում դա պատերազմն էր: Իսկ դրանից հետո տեղի է ունենում հանգուցալուծում, եւ մարդիկ հասկանում են, թե ինչ է տեղի ունեցել պիեսի սկզբնամասում` այդ 2.5 տարիների ընթացքում: Հանգուցալուծումից հետո, որպես կանոն, գալիս է ֆինալը, հիմա մենք ականատես ենք վերջին ակտին, որն անխուսափելի է եւ պետք է տեղի ունենա:

- Հանգուցալուծումը հրաժարականի տեսքո՞վ կլինի։

- Կարծում եմ՝ ամեն գնով պետք է պարտադրել հրաժարական, որովհետեւ մենք գործ ունենք մի մարդու հետ, ով շանտաժով իշխանություն է վերցրել, նա երբեք չի լքի ինքնակամ այդ իշխանությունը: Սա մենք խոսում ենք դեռ պատերազմի մասին, բայց երկիրը կործանվել էր արդեն մինչեւ պատերազմը, տնտեսությունը զրոյացված վիճակում է, նույնը՝ գրեթե բոլոր ոլորտներում: Այնքան ակնհայտ էր, որ այդպիսի մի բան պետք է տեղի ունենա, եւ տեղի ունեցավ: Ես այն կարծիքին եմ, որ այս ամենն ամբողջովին պլանավորված էր, եւ ցավն այն է, որ պետք է անմիջապես կանգնեցնել այս ընթացքը, որովհետեւ մենք դեռ չգիտենք, թե ուր պիտի տարվի, եւ այդ ֆինալի ժամանակ ինչ պետք է տեղի ունենա: Այս խնդիրն ինձ շատ է մտահոգում:

- Այսօր տեսնում ենք, որ Սյունիքում մեր գյուղերի սահմանները պահում են գյուղացիները, գյուղապետերը, իսկ ՊՆ-ն, ԱԱԾ-ն  քաղաքացիներին պարզապես տեղեկացնում են, որ գերի ընկնելու դեպքում թեժ գիծ զանգահարեն։ Սա ինչի՞ մասին է խոսում:

- Սա խոսում է այն մասին, որ մենք գժանոցում ենք ապրում, անվտանգության ծառայությունն ասում է, որ, այ, եթե գերի ընկնես, մոտդ անպայման հեռախոս կպահես, որ կարողանաս կապ հաստատել: Այդ եռակողմ հայտարարության մեջ շատ հստակ կետեր կան, ինչո՞ւ չեն իրականացվում այդ կետերը, ինչո՞ւ զորքերը, որտեղ որ կանգնել են, այդտեղ չպետք է մնան: Բայց քանի որ գործ ունենք այնպիսի մեկի հետ, ով կապիտուլյացիոն ակտ է ստորագրել, ապա նրա հետ վարվում են այնպես, ինչպես ուզում են: Եվ կա տեսակետ, որ կարծես թե ստորագրվել է նաեւ ինչ-որ մի փաստաթուղթ Ադրբեջանի եւ Հայաստանի զինվորական գերատեսչությունների միջեւ, որի մասին մենք չգիտենք, եւ որի հիման վրա պետք է արվի սահմանազատում: Սա արդեն լրիվ գժանոց է: Նույնիսկ այն պարագայում, եթե ինչ-որ բաներ պետք է վերադարձվեին, շատ պարզ բաներ պետք է հասկանալի լինեին մարդկանց, որ գոնե առժամանակ ինչ-որ անվտանգային գոտի լինի, ո՞նց կարելի է Կապանում օդանավակայանի քթի տակ կամ Որոտանի ճանապարհին Ադրբեջանի դրոշով զինվորներ լինեն: Ու դեռ մի բան էլ ասում են` հեռախոս պահեք մոտներդ, որ գերի ընկնելուց տեղյակ պահեք։ Սա լրիվ աբսուրդի թատրոն է:  

- Դե, մենք տեսանք, որ Բաքվի շքերթի ժամանակ Իլհամ Ալիեւը հայտարարեց, որ Սեւանը, Զանգեզուրը, Երեւանը Ադրբեջանի պատմական հողերն են, ու անգամ այդ դեպքում հայկական կողմից որեւէ մակարդակով արձագանք չեղավ:

- Իրենք միշտ են դա ասել, եւ միշտ պատասխանը ստացել են նախկին իշխանությունների ժամանակ` ազգային ու հայրենասեր գործիչների կողմից:

- Ի դեպ, ասում են, որ այս ամենը հենց նախկինների թողած ժառանգությունն է: 

- Գիտե՞ք ինչն է այս ամենի զավեշտը, որ նախկինները հենց այն մարդիկ էին, ովքեր ազատագրել են Արցախը եւ այդ պատմական տարածքները: Ես խորը ցավ եմ ապրում, երբ իմ երկրի ղեկավարն ասում է, որ այնտեղ, որտեղ կառուցված է Դադիվանքը կամ Ծիծեռնավանքը, դա Ադրբեջան է, խոսքը գնում է մեր հայրենիքի մասին: Ուրիշ բան, թե ինչպես պետք է պահել այդ հայրենիքը, եւ դա պետք է լինի քո գերխնդիրը: Ամենաշատն ինձ մտահոգում է այն, որ մարդիկ հայրենիքի զգացում չունեն իրենց մեջ: Այսօրվա իշխանությունների մեջ չկա մի մարդ, ով իր ներսում հայրենիք ունենա: Ես չեմ հիշում երբեւէ, որ Հայ առաքելական եկեղեցին, ի դեմս վեհափառ հայրապետի, հորդոր անի աշխարհիկ իշխանությանը` թողնել այդ պաշտոնը, որ եկեղեցու զանգ խփի եւ ասի, որ մեր երկիրը գտնվում է լուրջ վտանգի առջեւ: Իսկ ոչ մի կառույց եկեղեցուց լավ դա չի զգում, որովհետեւ 1700 տարվա փորձառություն ունի:

- Այդքանով հանդերձ, թե՛ կառավարությունը, թե՛ վարչապետը չեն պատրաստվում հրաժարական տալ՝ ասելով, թե չկա համաժողովրդական պահանջ, եւ իսկապես՝ Հանրապետության հրապարակում նստացույց է, եւ չենք կարող ասել, որ բազմահազար մարդ կա: Սա կարո՞ղ է ցուցիչ լինել:

- Իհարկե ոչ, օրինակ՝ ինձ համար ցուցիչ չէր 2018-ին Հանրապետության հրապարակում հավաքված մարդկանց թիվը, քանի՞ հազար մարդ կար այնտեղ՝ 100 հազա՞ր, իսկ քանի՞ հազարն է համարվում ժողովուրդ, քանի՞ հազարը` ոչ: Ընտրություններին ժողովրդի 48 տոկոսն է մասնակցել, որից 70-ն է իրենց ձայն տվել, որը հաստատ ընտրելու իրավունք ունեցողների կեսից պակասն է: Այնուամենայնիվ, դա ցուցիչ չէ, եւ ցուցիչ է այն, թե ինչ է այսօր տեղի ունենում մեր երկրում, երբ ակադեմիական հաստատությունները, բուհերը, մտավորականները, քաղաքացիները պահանջում են մեկ մարդու հրաժարականը: Մենք այսօր ունենք կրթական խնդիր՝ ինչպես անել, որ ժողովուրդն իր մեջ հայրենիք կրի: Ես ուսանողների հետ էլ եմ շփվում եւ տեսնում եմ, որ շատ բան չգիտեն, մի անգամ հարցրի, թե 92թ․-ին, երբ ադրբեջանական զորքը գրավել էր Արցախի կեսը, ո՞վ էր ղեկավարում Արցախի պաշտպանության պետական կոմիտեն, ասում են` Վազգեն Սարգսյա՞նը, Մոնթե՞ն, երբ ասում ես` Ռոբերտ Քոչարյանը, զարմացած նայում են..., որովհետեւ 20 տարի շարունակ այսօրվա իշխանությունները, որ նախկինում ընդդիմություն էին կոչվում, ամեն ինչ անում էին, որպեսզի հեղինակազրկեին այդ հերոսներին, որոնց շնորհիվ մենք դեռ 3 տարի առաջ ունեինք 2 հայկական պետականություն` Արցախի ու Հայաստանի, որը գործոն էր այս տարածաշրջանում: