Ֆորուղ Ֆարրոխզադ. Անտարբեր

Բանաստեղծ Ֆորուղ Ֆարրոխզադը կարճ ժամանակում դարձավ Իրանի ամենասիրված գրական դեմքերից մեկը: Նրա անունն առաջին անգամ թնդաց գրական շրջանակներում` «Մեղք» անսքող, մերկ ու համարձակ» բանաստեղծությամբ: Այնուհետեւ մեկը մյուսի ետեւից լույս տեսան «Գերի», «Ընդվզում» եւ «Պատը» բանաստեղծությունների ժողովածուները, որոնք ճանապարհ հարթեցին «Մի այլ ծնունդ» եւ հետմահու հրատարակված «Հավատք ընծայենք սառը եղանակների սկզբնավորմանը» բանաստեղծությունների համար։

Ֆորուղ Ֆարրոխզադը նաեւ ճանաչված կինոսցենարիստ էր: Նրա «Տունը սեւ է»՝ բորոտների դաժան կյանքի մասին վավերագրական կինոֆիլմը բազմիցս արժանացել է միջազգային փառատոների բարձր մրցանակների, իսկ Արեւմտագերմանիայում կայացած 14-րդ կինոփառատոնը` վավերագրական ֆիլմերի առաջին մրցանակը, ի հիշատակ Ֆորուղ Ֆարրոխզադի կոչվեց նրա անվամբ:

Ֆորուղ Ֆարրոխզադն ապրել է բուռն ու դրամատիկական կյանք, որն ընդհատվեց 1966 թվին` 32 տարեկան հասակում` ավտովթարի հետեւանքով: Հայ ընթերցողը ծանոթ է Ֆ․ Ֆարրոխզադի պոեզիային, իսկ արձակ էջերին՝ ոչ։ Ներկայացնում ենք նրա պատմվածքներից մեկը։ 

Երբ բացեցի սենյակի դուռը, նա այնտեղ՝ վառարանի կողքին նստած էր իր բազմոցին եւ լռության ու խաղաղության մեջ, որ ինձ մեծ էր թվում, նայեց ինձ, իսկ հետո ասես իրար բախվող լուսամուտների ձայնը նրան հանկարծ արթնացրեց քաղցր երազային քնից, եւ նա շշնջաց․
- Օհ, դուք եք, համեցեք, խնդրեմ, համեցեք։ 
Տրտմորեն առաջ գնացի, քայլերս ինձ ձգում էին, չէի սպասում, որ մեկ շաբաթ խռոված եւ հեռու լինելուց հետո ինձ այդքան անտարբեր կդիմավորի։ Մտածում էի՝ իր զգացումները թաքցնելու բոլոր ջանքերով հանդերձ, կարող եմ դարձյալ մեկ շաբաթ անց, առաջին հանդիպումով նրա աչքերում արթնացնել ուրախության ու երջանկության ակնթարթային փայլատակում։ Այդուհանդերձ, վախեցա նայել աչքերին։ Վախեցա նրա աչքերում առերեսվել մի քարի հետ, որի վրա ոչ մի հետք չի փորագրվել իմ փնտրածից։ Մտածեցի․ 
«Ես չպետք է, ինչպես միշտ, նրան հնազանդվեմ, ես ուզում եմ իմ խոսքերն ասել, եւ նա պետք է ինձ լսի, նա պետք է պատասխանի, ես նրան կստիպեմ»։ Եվ այս միտքը հետապնդելով՝ վստահորեն եւ մի քիչ խիստ կանգնեցի նրա դիմաց․
- Գիտես, չէ՞, ինչի համար եմ եկել։
Երեխայի պես ծիծաղեց։ Գուցե իմ եւ գուցե նրա համար, որ իմ խոսքերի դիմաց ջախջախիչ հակազդեցություն ցույց տված լինի։ Այնուհետ, միաժամանակ, մի ձեռքով դիմացի աթոռը ցույց տալով, իսկ մյուս ձեռքով ծնկի վրա բաց վիճակով դրված հաստափոր գիրքը փակելով՝ ասաց․
- Իհարկե, գիտեմ, հիմա նախ ավելի լավ է մի քիչ նստեք, տաքացեք, այստեղ՝ վառարանի մոտ։
Երբ նստեցի նստարանին, մտածեցի, թե ինչու է նա փորձում «Դուք» բառը կրկնելով՝ իր եւ իմ միջեւ պարիսպ բարձրացնել։
Ահ, մեկ տարի անց, մեկ տարի անց ես դեռեւս նրա համար «Դուք» էի։ Բազում օրերից ու ժամերից հետո, երբ այն վիճակում «Ես եւ նա» այլեւս գոյություն չունեինք։ Միացման պահերից հետո, մեկ լինելու, մեկ դառնալու պահերից հետո։
Հետո ինքս ինձ հարցրի․ «Ի՞նչ ես ուզում ասել՝ ե՛ւ այսքանից հետո, ե՛ւ բարձրաձայն», ինքս անգամ չզգալով՝ կրկնեցի․
- Այսքանից հետո․․․
Եվ լսեցի նրա ձայնը․
- Հիմա կարող ենք սկսել։
Գլուխս բարձրացրի, այդ պահին պատրաստ էի խելագար ծովի նման նրա դիմաց ալեկոծվել, շառաչել։ Բռունցքներս բացեցի, շուրթերս դողացին, տեղիցս մի քիչ առաջ սողացի, ուզում էի բղավել․ «Որ ի՞նչ, ինչո՞ւ ինձ ճամփա չես տալիս, ինչո՞ւ ես պատի նման կանգնել դիմացս, կա՛մ ինձ ընդունիր, կա՛մ բացիր ճանապարհս, այս երկուսից մեկը։ Երբեք չես ասում, թե ինչ ես ուզում ինձնից, երբեք չիմացա, թե ինչ եմ քեզ համար։ Ասա, միայն մեկ բառ, հետո ես երջանիկ կլինեմ, նույնիսկ, եթե այդ խոսքը դառը լինի»։
Գուցե առաջին բառերն անգամ դուրս եկան շուրթերիցս, բայց հուզմունքը սեղմեց կոկորդս, իսկ նրա հայացքը, որ նման էր մեռյալների քահ-քահ ծիծաղին եւ հագեցած էր ահասարսուռ սառնությամբ ու հեգնանքով, փակեց բերանս եւ իջեցրեց կոպերս։ Ամոթանքով նայեցի ինքս ինձ եւ մեղմ շշնջացի․
- Ահ, խենթ, խենթ․․․
Հայացքս դողացող մատներիցս ներքեւ սահեց եւ ընկավ գունազարդ գորգի ծաղիկներին, նրա կոշկածայրերին, նիհար ծնկներին, որի ուրվապատկերը պարզորոշ երեւում էր տաբատի տակից, իսկ ավելի վերեւ ակնոցը հուզմունքով սեղմած անգույն բարակ ձեռքն էր։ Կուրծքը, որի ետեւում կյանքն ասես լուռ ժպիտով նայում էր «Կյանքին», եւ ամուր ծնոտը, եւ դողացող շուրթերը։ Չգիտեմ՝ ինչու երազեցի գնալ, հեռու մի տեղ գնալ եւ մոռանալ ամեն ինչ։
Նա ելավ տեղից եւ ձգված քայլերով մոտենալով ինձ՝ ասաց․
- Եվ վերջապես ոչինչ չպարզվեց։
Գլուխս հուսահատ անտարբերությամբ շարժեցի։
- Ի՞նչ ասեմ, ի՞նչ ասեմ։
Ինձ թվաց՝ այն, ինչ ինձ տանջում է, անջատված է նրանից, ինչ-որ բան հենց իմ մեջ սոսնձվել է իմ մութ կյանքին։ Ավելացրի․ «Խնդիրը շատ միակողմանի է, չէ, ես սխալվում եմ, ես պետք է գնամ եւ միայնակ մտածեմ»։
Հետո նա ձեռքերը դրեց իմ ուսերին եւ կռացավ դեմքիս։ Շունչն այրող էր։ Նիհար այտերը եւ բարձր ճակատը քսեց իմ այտերին ու ճակատին, եւ այս իրավիճակում ես անհագորեն շնչում էի նրա մարմնի բույրը, եւ իմ աշխարհն այդ վստահելի բազուկների մեջ, սառն ու մոխրավուն աչքերի խորքում գունազարդվում էր։
- Եթե մի քիչ դուրս գանք ինքներս մեզնից, թերեւս կարողանանք մեր շրջապատը եւ մյուսներին էլ նկատել։
- Սիրելիս, բառերը շատ գեղեցիկ եւ միեւնույն ժամանակ շատ սնամեջ են։ Հասկանո՞ւմ ես՝ ինչ եմ ուզում ասել, ավելի լավ չէ՞ մեր դատողությունները մարդկանց վերաբերյալ կառուցենք բառերի ծիծաղելի աշխարհի սահմաններից դուրս։
Ահ, նա անընդհատ այս փիլիսոփայություններով ինձ մոլորեցնում էր։ Մտածեցի՝ «ի՞նչ է ուզում ինձ ասել։ Արդյոք սիրո՞ւմ է ինձ»։
Սա իմ առաջին ըմբռնումն էր նրա խոսքերից։ Առանց նրա իրական նպատակին ուշադրություն դարձնելու երբեք խորապես չէի մտածում նրա ասածների մասին։ Վախենում էի այդ բանից եւ շարունակ նրա շարժումներում ու խոսքերում մի խոստովանություն էի փնտրում, մի խոստովանություն, որի կարիքը զգում էի։ Ուզում էի խաղաղվել, հանգստանալ, իսկ նա ճարպկորեն խաղում էր ինձ հետ։
Հուզմունքով ձեռքերս օղակեցի պարանոցին․
- Սիրում ես ինձ, չէ՞, սիրո՞ւմ ես։
Եվ այդ վիճակում ուզում էի ուրախությունից արտասվել, սակայն նա մի քիչ տրտում ու խրտնած՝ իրեն դուրս քաշեց իմ բազուկների միջից եւ գնալով դեպի մյուս սենյակի կողմը՝ կանգնեց գրապահարանի դիմաց․
- Անընդհատ հաշվարկներ ես անում, անընդհատ ինքդ քո մասին ես մտածում։
Հետո հուզմունքով շրջվեց դեպի ինձ։
- Արի մարդ լինենք, մեծ լինենք, սիրելը եւ սիրվելը ստեղծենք։
Ահ, նրա աշխարհն ինձ համար շոշափելի չէր։ Նրա աշխարհը մարմնացում չուներ ինձ համար։ Գիտեի, թե ինչ է ուզում եւ ինչ է ասում։ Գիտեի, որ միայն ծիծաղում է, միայն ծիծաղում է ամեն ինչի եւ ամենքի, նույնիսկ ինքն իր վրա։ Սակայն ես չէի կարող նրա նման լինել, ուզում էի ճչալ․ «Ձեռքս բռնիր եւ ինձ քեզ հետ տար, ուր կկամենաս, գուցե մի օր կարողանամ քեզ հետ այնտեղ հասնել»։
Սակայն զգացի, որ քայլերս ահավոր կերպով սուզվել են թուլության ու թմրածության մեջ։ Զգացի, որ քայլերս ինձ չեն օգնում։ Ես դեռեւս գերեվարված էի կյանքի մետաքսյա ոստայնի մեջ, հարյուրավոր ու հազարավոր այլ մարդկանց նման․․․ Հասնել բարձունքի, հասնել անբասիրության եւ բավարարվածության․․․ Ահ, թերեւս կյանքիս ողջ տարիներն անգամ բավարար չէին, եւ ես զուր էի ջանք գործադրում, զուր էի ջանք գործադրում, որպեսզի նրան վերադարձնեմ հողի մակերեսին՝ այնտեղ, ուր ես էի ապրում։
Շրջվեց գրապահարանի դիմացից ու կանգնեց իմ կողքին։ Սատանայի նման մութ եւ գայթակղիչ էր։
- Ասացիր՝ սա վերջին անգամն է, որ գալիս ես ինձ տեսության, չէ՞։
Սիրտս դողաց։ Չէի կամենում, որ նա այսքան հեշտությամբ ընդունի այս անջատումն ու հեռավորությունը։ Սիրտս ուզում էր, որ ձեռքս բռնի եւ ինձ սեղմի իրեն, եւ ձայնի մեջ թախիծ լինի, ու ասի․ «Դու հանուն ինձ այդ բանը չես անի»։ Բայց նա լուռ էր։
Դեմքս շրջեցի դեպի մթությունը եւ հուսահատ ասացի․
- Այդպես էի վճռել։
- Իսկ հիմա ի՞նչ։
Ավելի շատ թեքվեց դեպի ինձ։ Ահ, նա ինձ մոտ էր, կյանքն ինձ մոտ էր, եւ ես այլեւս ի՞նչ էի ուզում։
- Հիմա, հիմա․․․ Ահ, չգիտեմ։
Գուցե նա հենց այս էր կամենում, հենց այս երերումն ու կասկածանքը, եւ ես նրան չէի հայտնագործի։ Սա չափազանց ցավալի էր։ Հետո նա վստահորեն կանգնեց։
- Միասին կընթրենք։
Ես նայեցի ժամացույցիս, ութն անց կես էր, մտածեցի․ «Չպետք է հանձնվեմ, չպետք է պարտվեմ»։
Եվ նույն պահին ասես նա իր հայացքներով ինձ ասում էր․ «Պստիկ հիմար աղջիկ, հաղթանակը եւ պարտությունն ինչ իմաստ ունեն․․․ Արդյոք սիրելը բավական չէ՞ քեզ»։
- Իհարկե, կընթրենք, իսկ հետո․․․
Եվ նա սառնասրտորեն պատասխանեց․
- Հետո, ինչպես սիրտդ կամենա, վարվիր։
- Ես այստեղ չեմ մնա։
Եվ այս խոսքը միայն ասացի, որպեսզի նա ասի՝ «մնա», եւ գոնե մի անգամ «բառով», բառով, որ իմ ականջում ձայնում է՝ ինչ-որ բան ինձնից ուզի։
Սակայն նա ծիծաղեց, ծիծաղն ինձ տանջում էր, որովհետեւ գիտեի, որ ինձ հետ կապված ամեն ինչ կարդում էր։
- Իհարկե, եթե ցանկացար՝ կգնաս։
Ես առանց իմ ցանկության՝ աղաչում էի եւ այնպիսի բառերով, որոնք լացուկոծից բայցի այլ իմաստ չունեին, իսկ նա․․․ Նա ինձ փշրում ու պարտության էր մատնում՝ մի պահ անգամ չիջնելով իր բավարարվածության բարձունքից։
- Ոչ, եթե դու ուզես, կմնամ․․․ այլապես․․․
Հայացքն ուշադրությամբ սեւեռեց աչքերիս մեջ, ասես կամենում էր ասել․ «Խաղ մի արա, ես կարդացել եմ քո մտքերը»։ Հետո հեգնախառն տոնով ասաց․
- Ես սովոր չեմ «հրամայել» հատկապես մի կնոջ դիմաց․․․ Դու գիտես, որ այս հարցում ինքդ պետք է որոշում կայացնես։
Իր փոքրիկ սեղանը մոտ քաշեց։
- Տանը լավ գինի էլ ունենք։
Ես գիտեի, որ հանձնված եմ, եւ ջանք չգործադրեցի։ Ոչինչ չասացի։ Վախենում էի իջնել մինչեւ հաշվարկող կնոջ մակարդակին։
Նստեց իմ դիմաց, սեղանի ետեւում եւ գավաթը լցնելու ընթացքում կատակով ասաց․
- Նրանք, ովքեր իրենց լեզվով հայհոյում են մարդուն, իրենց սրտով փաղաքշում են նրան։
Եվ խորիմաստ ժպիտով նայեց դեմքիս։
Գիշերը մութ ու ծանր էր, եւ կրակը վառարանում մեղմ մրմունջով բոցկլտում էր։ Հոգնած ու հուսաբեկ բարձրացրի գլուխս ու նայեցի շուրջբոլորս։ Ամենուր գիրք, գիրք, բոլոր պատերը ծածկված էին գրապահարաններով, եւ նա ապրում էր այսքան գրքերի մեջ։
Եվ հանկարծ զգացի, որ նա ինձ համար ծանր ու անըմբռնելի է։ Նրան տանել չեմ կարող, զգացի, որ հեռու եմ նրանից, շատ հեռու եմ։ Հետո գլուխս առա երկու ափերիս մեջ ու դառնորեն արտասվեցի։
- Ախ, աստված իմ, ես ի՞նչ պետք է անեմ։
Նա սառնասրտորեն ասաց․
- Իմ փոքրիկ ընկեր, խմիչքդ խմիր, հետո կգնանք կպառկենք էն սենյակում, եւ ես քեզ համար հեքիաթ կպատմեմ։

Գլուխս բարձրացրի։ Ինչ-որ մի բան վառվում էր աչքերի մեջ։ Զգացի, որ կոպերս տաքանում ու ծանրանում են։ Ինչ-որ երազ կանգնել էր կոպերիս վրա։ Գիշերը շնչում էր խավարում, սակայն ինձ թվաց՝ լուսամուտի ապակու ետեւից արեւը թափանցում է սենյակի մեջ։

 1957 թ․

 Պարսկերենից թարգմանությունը՝ 
 Էդուարդ Հախվերդյանի
«Մշակութային Հրապարակ» ամսաթերթ