Մեզ պե՞տք է կինոյի մասին օրենք, թե՞ ոչ

Օրերս մամուլի աջակցության «Ինտերնյուս» հասարակական կազմակերպությունը CAUCADOC (Caucasus Documentary) ծրագրի շրջանակներում Հայաստանում դեռ գոյություն չունեցող կինոյի մասին օրենքի շուրջ կազմակերպել էր հանդիպում-քննարկում, որին ներկա էին հայաստանյան կինոաշխարհի գրեթե բոլոր դեմքերը:  



 



Հանդիպման ընթացքում Հայաստանի ազգային կինոկենտրոնի տնօրեն Գեւորգ Գեւորգյանը նախ նշեց, որ կինոյի մասին օրենքն անհրաժեշտություն է, որովհետեւ կինոարտադրության պրոցեսներն այսօր շատ հաճախ դժվարությամբ են ընթանում, ու դրա համար պատրաստվել է մի փաստաթուղթ, որն ըստ էության օրենքի նախագիծ է, եւ որտեղ հաշվի են առնվել բոլոր կինոօղակների ցանկությունները, բայց նախագիծը դեռ չի ուղարկվել կառավարություն եւ ԱԺ՝ հաստատման, որովհետեւ ցանկություն կա այն ավելի արժանահավատ դարձնել: Իսկ դրա համար նախագծի վերջնական տարբերակն ուղարկել են Ֆրանսիայի ազգային կինոկենտրոն, որի մասնագետները խոստացել են դեկտեմբերի վերջին ներկայացնել իրենց առաջարկներն ու դիտողություններն այս նախագծի շուրջ: Դրանից հետո Գեւորգյանը նախատեսել է եւս մի հանդիպում-քննարկում կազմակերպել կինոաշխարհի ներկայացուցիչների հետ, որի ժամանակ կքննարկվի արդեն ֆրանսիական էքսպերտների կողմից առաջարկված տարբերակը, ու հետո, եթե ամեն ինչ լավ լինի, այն կուղարկվի հաստատման:



 



Ռեժիսոր, պրոդյուսեր Արա Մնացականյանի խոսքերով, քանի որ չկա պետական կոնցեպցիա, 194 օրենք էլ ընդունենք, դա ոչինչ չի փոխի. «Պետական ձեւակերպմամբ՝ մեր պետությունը կինոյին մոտենում է որպես բիզնես, բայց կանոնադրական ակտերի միջոցով այսքան ժամանակ կարելի էր մի քանի բան շտկել, ցավով եմ ասում` մշակույթի նախարարությունը տեղից չի շարժվում: Քանի դեռ չունենք կոնցեպտուալ մոտեցում դեպի կինոն, անիմաստ է մեզնից ինչ-որ բան պահանջել»:



 



Պրոդյուսեր Մելիք Կարապետյանն էլ հիշեց, որ դեռ 20-ական թվականներին 28 կինոդահլիճ կար, որոնք վերադարձնելու խնդրով այսօր գուցե պետք է զբաղվի նախարարությունը. «Խնդիրն այստեղից է գալիս, իսկ օրենքը երկրորդական է, պետք է խոսել ոչ թե կինոյի օրենքի մասին, այլ կինոարտադրությանը նպաստող օրենքի մասին: Մենք ընդամենը մեկ կինոթատրոն ունենք, իսկ առնվազն ամեն մի քաղաք պիտի ունենա մի կինոթատրոն: 97թ.-ին Ռուսաստանը ստեղծեց օրենք, որը նպաստեց կինոարտադրությանը, 5 տարուց հետո իրենք այդ օրենքը ձեւափոխեցին, մենք, չգիտես ինչու, անընդհատ ուզում ենք հեծանիվ ստեղծել, ես գիտեմ, թե ինչու չենք ընդունում այդ օրենքը, որովհետեւ կա հատուկ միջազգային սահմանափակում, որ հարկային դաշտը չի կարելի ձեռք տալ, բայց դա շրջանցելու համար մենք ոչինչ չենք անում: Հազար հատ լավ օրենք ընդունենք, եթե այն չի աշխատելու, մեկ է՝ կինոարտադրությունը Հայաստանում չի զարգանալու»:



 



Կինոգետ Դավիթ Մուրադյանի կարծիքով էլ օրենքը մեզ չի դարձնելու ավելի տաղանդավոր, քան մենք կանք, բայց այն մեզ հնարավորություն կտա որպես հավասար գործընկերներ հանդես գալու դրսի աշխարհի հետ. «Որովհետեւ նրանք ուզում են օրենքի դաշտում աշխատել եւ համարձակ մտնել համատեղ արտադրության դաշտ, ինչքան էլ լավ օրենք ունենաս, բայց չկարողանաս այդ պարտնյորներին առաջարկել աշխատող իդեաներ, ապա, միեւնույն է՝ համատեղ արտադրություն չես ունենա»:



 



Ըստ կինոպրոդյուսեր Մանվել Սարիբեկյանի, օրենքը կարեւոր է այնքանով, որ նաեւ իրավական ակտերով կանոնակարգվի պետության մասնակցությունը եւ աջակցությունը կինոոլորտին. «Եթե այդ օրենքն ունենայինք ժամանակին, մեզ մոտ այդպես համատարած կինոթատրոնների վաճառք չէր լինի, եւ պետությունը կո-պրոդյուսերությամբ չէր զբաղվի, դրանով մենք պետք է զբաղվենք` մասնավոր պրոդյուսերները»:



 



Կինոգետ Միքայել Ստամբուլցյանն էլ հիշեցրեց, որ դեռ 96-ին կինոյի մասին օրենքը պատրաստ էր եւ հասել էր նույնիսկ ԱԺ, բայց կառավարությունը փոխվեց, նոր նախարար եկավ, եւ պարզվեց, որ կինոյի մասին օրենք մեզ պետք չէ. «Այս օրենքն արդեն քանի տարի է, որ ծամում ենք, ու տեղից չի շարժվում, որովհետեւ օրենքը կառավարության համար պարտավորություն է, որովհետեւ կառավարությունն այդ ժամանակ պարտավորված կլինի շատ հարցերի ուշադրություն դարձնել, որովհետեւ հարցը միայն փողը չէ, որ պիտի տաս արտադրությանը: 20-ից ավելի առաջարկություններ կան, ո՞ր մեկն է նախարարությունն առաջ տարել, այսօր հանկարծ լուրջ բաներից եք խոսում` ի՞նչ է ուզում հանդիսատեսը, նա ուզում է այն, ինչ որ հեռուստատեսությամբ ցույց են տալիս իրեն: Անընդհատ նույն շրջանի մեջ ենք պտտվում եւ ոչնչի չենք հասնում, գուցե ոչ մի բան էլ պետք չէ անել, ու մեր ազգային մենթալիտետն էլ այս տեսակ է, որ յոլա տանելով առաջ գնանք, ախպերավարի անենք այս ամեն ինչը: Դուք համոզվա՞ծ եք, որ այդ օրենքն ընդունենք, ինքն աշխատելու է, ես համոզված չեմ, դրա համար եկեք ինքներս մեզ չխաբենք, հրեական մի ասացվածք կա` եթե հասարակաց տունը եկամուտ չի բերում, ոչ թե մահճակալներն են փոխում, այլ՝ պոռնիկներին»:



 



Ռեժիսոր Սարիկ Հովսեփյանն էլ ներկաների հետ կիսվեց իր ունեցած ոչ պաշտոնական ինֆորմացիայով, ըստ որի՝ Տիգրան Սարգսյանը ոչ պաշտոնապես հայտարարել է, որ Հայաստանում երկու տարի ոչ մի հումանիտար օրենք չի կարող ընդունվել, քանի որ Քոչարյանն ութ տարի առաջ պայմանագիր է ստորագրել Համաշխարհային բանկի հետ, որը որոշակի սահմանափակումներ ու խնդիրներ է առաջացրել. «Այսինքն, եթե մենք երկու տարի այդ օրենքն ընդունել չենք կարող, ապա, ըստ էության, քննարկումն անիմաստ է դառնում, որովհետեւ եթե ֆրանսիացի էքսպերտների կողմից վերջնական տարբերակն էլ գա, պետք է դեռ երկու տարի սպասել»: Քանի որ մշակույթի նախարարության ներկայացուցիչները նույնպես մասնակցում էին քննարկմանը, այդ ինֆորմացիան փորձ արվեց հենց իրենցից էլ ճշտել, սակայն նախարարության աշխատակիցը, «խոսքը կտուրը գցելով», մոտ տասը րոպե խոսեց կինոյի հոգեբանական ազդեցությունից ժամանակակից աշխարհի վրա, ու երբ ներկաների նյարդերը տեղի տվեցին, վերջինս նշեց, որ չի կարող եւ իրավասու էլ չէ պատասխանել՝ կա՞ արդյոք նման օրենսդրական խոչընդոտ, թե՞ ոչ:



 



Քննարկման ընթացքում ռեժիսոր Արամ Շահբազյանն էլ նշեց. իրենք մի սերունդ են, որ այս ժողովներում է մեծանում, մինչդեռ այս խնդիրը 2007-ից ամեն տարի մի քանի անգամ քննարկվում է. «Խնդիրն այստեղ այն է, որ չկա պետական մտածողություն եւ հետեւողականություն այս օրենքն ընդունելու հարցում, թե չէ այս օրենքն ընդունելը մեկին մեկ էր»: ԵԹԿՊԻ ռեկտոր Արմեն Մազմանյանն էլ իր կողմից հավելեց, որ «մենք մի սերունդ ենք, որը մեծանում է ժողովներում ճիշտը ջոգելով, թե որն է ազգային ճիշտը, համաշխարհային ճիշտը, կինեմատոգրաֆիան, ու թե վերեւներն ինչ են ուզում: Իսկ վերեւները երբեք չեն ուզել եւ չեն էլ ուզելու, դա միայն հայկական վերեւները չեն, այլ ֆրանսիական, ճապոնական, այդ մենք ենք` ներքեւիններս, որ պիտի դաբիտ անենք այդ հաստ կաշին, որովհետեւ մենք արդեն ուշացել ենք, եւ արվեստն օրենքով բիզնես է դիտվում: Եկեք մի լուրջ լոբբինգ սարքենք, դրա մեջ մտցնենք կոմպետենտ մարդկանց եւ մտնենք Ազգային ժողով մեկ պահանջով, թե չէ սա աղքատների համար խոսակցություններ են»:



 



Հանդիպումն ավելի թեժ ստացվեց, երբ քննարկման ժամանակ վրաց գործընկերները համակարգված թվերով ներկայացրին իրենց կինոարտադրանքը, պետական հովանավորչության չափերը եւ վերջին տարիների իրենց ֆիլմերը:



 



«Բարս մեդիա» վավերագրական ֆիլմերի ստուդիայի հիմնադիր Վարդան Հովհաննիսյանի խոսքերով, ինքն արդեն 20 տարի աշխատում է Հայաստանում, բայց պետության կողմից դեռ որեւէ վերաբերմունք չի զգացել. «Մեր ստուդիան իր աշխատանքը սկսել է պատերազմական ժամանակներում, բայց ինձ ավելի հեշտ էր պատերազմի ժամանակ, որովհետեւ գիտեի՝ որտեղ է իմ հակառակորդը: Հիմա ես ստիպված եմ աշխատել հիմնականում պետական չինովնիկների հետ, ովքեր մարդկային որակներով գուցե լավ մարդիկ են, բայց զբաղված են տավտոլոգիայով: Հիմա ես նախանձում եմ մեր վրաց գործընկերներին, ովքեր եկել են կոնկրետ թվերով ու աշխատանքներով: Իսկ Հայաստանում միայն խոսքեր են, խոստումներ ու անձնական համակրանքներ»:



 



Մելիք Կարապետյանը կարծում է, որ Վրաստանը մեծ հաջողություններ է գրանցել, որովհետեւ ճիշտ ժամանակին սերնդափոխություն է արել, ինչը պետք է լինի նաեւ մեզ մոտ՝ մատնանշելով կինոկենտրոնը: Ըստ նրա, բոլոր նրանց, ովքեր այսօր կինոյում են, ձեռք է տալիս այս իրավիճակը, թե չէ այն վաղուց կպայթեր. «Գեղեցիկ խոսքեր բոլորն են ասում, բայց գործ ոչ ոք չի անում, գնում եք Կանն, պարոն Գեւորգյան, համեմատեք, թե դուք ոնց եք գնում Կանն, եւ Վրաստանը ոնց է գնում: Ես, Հայաստանում նստած, ավելի շատ ինֆորմացիա ունեմ վրացական կողմի մասին, քան թե հայկական: Լուսանկարիչ Վահանից ավելի շատ ինֆորմացիա ենք ստանում Կաննի կինոփառատոնից, քան թե ձեր կինոկենտրոնից, պետք է ճշմարտության աչքերի մեջ նայել եւ առաջին հերթին փոխել ինքներդ ձեզ, ամբողջ կինոկենտրոնը, ստրուկտուրան, մարդկանց, գաղափարախոսությունը պետք է փոխել, դրանից հետո նոր ամեն ինչ կսկսի աշխատել»: Գեւորգ Գեւորգյանն էլ ճշմարտության աչքերի մեջ նայելով որոշեց, որ՝ «Մելիք, քո ճշմարտությունն էլ այն է, որ ուզում ես գալ-նստել իմ տեղը»: Քննարկման չորս ժամերի ընթացքում բանավեճը ժամանակ առ ժամանակ կռվի էր վերաճում, բայց միանգամից էլ մակերեսորեն հանդարտվում, որովհետեւ, ինչպես Դավիթ Մուրադյանն էր հիշեցնում` դրսից հյուրեր ունենք, գոնե իրենց մոտ մեզ կարգին պահենք ու վրաց գործընկերների մոտ մեր խոհանոցը չբացենք: