«Հրապարակ». Համաշխարհային քաղաքակրթության մեջ չկա երկրորդ օրինակն այն բանի, թե ինչ կատարվեց Հայաստանում 2018 թ․ ապրիլի 23-ին

Զրուցել ենք Հայաստանի հետ համագործակցության եւ բարեկամության հարցերով  ռուսաստանյան ընկերության նախագահ, «Խռովահույզ Ղարաբաղ» գրքի հեղինակ, Սոցիոլոգիայի դոկտոր, պրոֆեսոր, ՀՀ գրողների միության անդամ Վիկտոր Կրիվոպուսկովի հետ: 

- Սեպտեմբերի 7-ին Վլադիվոստոկում Արեւելյան տնտեսական համաժողովի լիագումար նստաշրջանին ծրագրված է երկկողմ հանդիպում Պուտինի եւ Փաշինյանի միջեւ: Հայտարարվել է, որ  ղարաբաղյան կարգավորման շուրջ քննարկում է լինելու: Ի՞նչ սպասել այս հանդիպումից, ի՞նչ դիրքորոշում ունի Ռուսաստանը, այսպես սահուն հանձնելու ենք Արցախը եւ վե՞րջ: 

- Նախ, Ռուսաստանը երբեք ոչ մեկին ոչինչ չի հանձնում: Ես շատ լավ գիտեմ Արցախի ե՛ւ հին, նաեւ ժամանակակից պատմությունը: Հայկական ավանդույթն է՝ հույսը դնել Ռուսաստանի վրա: Հատկապես հետխորհրդային  ժամանակներում է այդպես: Ես իմ հարազատ ընկերների հետ զրուցում եմ, նրանք նույնպես մեղադրում են Ռուսաստանին, համարյա ոչինչ իրենց վրա չվերցնելով այն ամենի համար, ինչ կատարվել է վերջին տարիներին: Եվ ինչքան ավելի շուտ հայկական էլիտան ընդունի իր պատասխանատվությունը պատմության առաջ, այնքան ավելի արագ կլինեն դրական տեղաշարժեր: Իհարկե, մեր խնդիրն է՝ հասկանալ, թե ՌԴ քաղաքական ղեկավարությունն ինչ վերաբերմունք ունի կովկասյան ու հատկապես հայկական խնդիրներին, բայց գլխավոր պատասխանատվությունը հայկական կողմը պետք է վերցնի իր վրա ու ավելի քիչ չափով այն դնի այլոց ուսերին, ավելի քիչ ենթարկվի Եվրոատլանտյան բլոկի փորձերին՝ սեպ խրել Ռուսաստանի եւ Հայաստանի միջեւ: Ղարաբաղյան կորուստներն առաջին հերթին հայկական կողմի մեղքով են: 

- Ասում եք՝ մեղադրում ենք Ռուսաստանին, բայց Ռուսաստանը դեռ մեր ժողովրդի մեծ մասի կողմից ընկալվում է որպես փրկիչ, նրա հետ միշտ հույս ենք կապել: Հիմա ի՞նչ ակնկալենք այս իրավիճակում: 

- Ժողովուրդը միշտ էլ ինչ-որ բաներ է երեւակայում, բայց հստակ է, որ հայ ժողովուրդն ընտրեց իր ճակատագիրը, առանց որեւէ մեկի հետ խորհրդակցելու: Պարզապես համաշխարհային քաղաքակրթության մեջ չկա երկրորդ օրինակն այն բանի, թե ինչ կատարվեց 2018 թվականի ապրիլի 23-ին, երբ բացարձակ անհիմն ձեւով ասվեց, թե ով է ճիշտ ու ով է սխալ, եւ տրվեց իշխանությունը: Ժողովուրդն էլ դրան հավանություն տվեց, եւ այսօր այդ քաղաքականությունը շարունակվում է: Ո՞վ է մեղավոր ադրբեջանա-ղարաբաղյան պատերազմում կրած պարտության համար, Ռուսաստա՞նը տվեց Ղարաբաղի մեծ մասը եւ ի՞նչ անի հիմա Ռուսաստանը, ամբողջությամբ փոխի՞ այն, ինչ կատարվել է: 

 - Լավ, ինչո՞վ կարող է հիմա Ռուսաստանը մեզ օգնել: Օրինակ, կարո՞ղ է երկարաձգել խաղաղապահների՝ Արցախում մնալու ժամկետը կամ օգնել, որ Արցախն ինչ-որ կարգավիճակ ունենա, մնա սուբյեկտ: Ի՞նչն է ռեալ այս ամենից: 

- Լավ եք ասում, բայց եթե չլինեն ռեալ քայլեր Հայաստանի կողմից, փաստացի հրաժարվելն է Արցախից: Իսկ այս պայմաններում ի՞նչ կարող է անել Ռուսաստանը, եթե Հայաստանը հրաժարվում է պատմական հողից, հայկականությունից: Ո՞ւր է ժողովրդի  կամքը, որը կասեր, որ նման բան երբեք չի լինելու: Չէ՞ որ Ղարաբաղն այսօր հայ ժողովրդի իդենտիֆիկացման մեջ որոշիչ դեր ունի: Այն երբեք ոչ մի տեղ չի տեղափոխվել, ոչ Թուրքիա, ոչ Սիրիա, այնտեղ չի եղել ցեղասպանություն: 21 թվականին էլ Ղարաբաղն այդ նույն տեղում է եղել: Բայց այսօր Հայաստանի ռազմաքաղաքական ղեկավարությունը չունի քաղաքական կամք, եւ ժողովուրդը եւս կանգնած չէ Ղարաբաղի համար, մենք Ռուսաստանում չենք զգում ժողովրդի կամքը: Թեեւ, իհարկե, շատ հայ հերոսներ են իրենց կյանքը տվել ե՛ւ առաջին ղարաբաղյան պատերազմում, ե՛ւ 20 թվականի, երբ դիրքեր էին հանձնվում հենց այնպես, բացարձակապես առանց հիմքի: Եվ հիմա Ռուսաստանն ումից ի՞նչ պահանջի, ինքն իրենի՞ց, թե՞ հաղթողից: Ես կարծում եմ եւ դա գրել եմ իմ 20-21 թվականների հոդվածներում, այդ պատերազմում չի եղել իրական հաղթանակ: Իմ հոդվածներում, ի դեպ, ես չեմ մեղադրել հայերին, որովհետեւ Հայաստանի ռազմաքաղաքական ղեկավարության պրոստրացիան ակնհայտ էր: Պետք է հայերը վեր կենան ծնկից եւ պաշտպանեն իրենց սեփական շահերը: 

- Հիմա դեմարկացիոն պրոցես է ընթանում՝ ցավոտ, դանդաղ, խորհրդային սահմանների հիման վրա: Ինչպե՞ս եք գնահատում սահմանազատման այս գործընթացը:   

- Ինչպե՞ս կարելի է դեմարկացիա անցկացնել, եթե չկա խաղաղություն: Ինչո՞ւ է պետք այդ հարցերում արագությունը: Այլ երկրներում, նույն Չինաստանում դեմարկացիայի հարցերը լուծվել են դարերով, իսկ այստեղ ուզում են հաշված շաբաթներում դա անել: Սահմանների հարցում լիարժեք խառնաշփոթ է: Հայ-ադրբեջանական սահմաններին վերաբերող բոլոր փաստաթղթերը Մոսկվայում են, որովհետեւ Հայաստանը ո՛չ նախկինում, ո՛չ սովետական շրջանում չի ունեցել պետականության հատկանիշներ: Առանց այդ փաստաթղթերի արմատական հարցեր լուծելն այսօր նշանակում է հեռավոր անկյուն խոթել ազգամիջյան խնդիրները, երկու ժողովուրդների հակամարտությունը: Եվ հաշվի առեք, որ Հայաստան պետությունը կա բոլոր դասագրքերում, իսկ Ադրբեջանը պետության տիտղոս ստացել է միայն 1936 թվականին։

- Օգոստոսի 31-ին կայացած բրյուսելյան հանդիպումից հետո, որտեղ, դատելով պրեսռելիզներից, ոչ մի էական առաջխաղացում չի եղել, Փաշինյանը եկավ ու սկսեց խոսել խաղաղության համաձայնագրի բարդությունների մասին: Ի՞նչ բարդություններ, եթե մենք ամեն ինչ առաջին իսկ պահանջով հանձնում ենք:  

- Հարցրեք ձեր ղեկավարին, թե ինչու է նա այդպես վարվում՝ մի կողմ դնելով պատմական, իրավական փաստաթղթերն ու հիմքերը: Ի՞նչ է Բրյուսելը: Ինչքան ավելի պղտոր լինեն Կովկասում ջրերը, որքան ավելի բարդ լինեն փոխհարաբերությունները Ռուսաստանի հետ, ինչքան ավելի շատ սխալներ կլինեն թույլ տրված, այնքան ավելի ձեռնտու է Բրյուսելի եւ Վաշինգտոնի համար: Սա հասկանալի է: Ու Բաքվին սա ձեռնտու է: Իսկ ժողովուրդը լռում է: Ինչ է, մենք չունե՞նք գրագետ պատմաբաններ, գիտնականներ, մասնագետներ, ովքեր կարող են համաշխարհային  հանրությանը ներգրավել այս հարցերում: Իսկ մենք հղում ենք կատարում ոչ հավաստի փաստերի: Անգրագիտությունը բերում է նրան, որ ամեն մի ֆեյք այսօր ընկալվում է որպես իրականություն: 

- Ռուբեն Վարդանյանի քայլն ինչպե՞ս եք գնահատում, նա հրաժարվեց ՌԴ քաղաքացիությունից, գնաց Արցախ։ Խոսում են, որ առաջիկայում Արցախի պետնախարար է դառնալու: 

- Լավ, ասենք, գնաց Ղարաբաղ, հետո՞: Լավ է, որ գնաց: Հայտնի հայերը ծերության օրերին վերադառնում են հայրենիք: Ես մի ղարաբաղցի փայլուն բժիշկ գիտեի, որի մասին գրել եմ իմ գրքում, գիտությունների դոկտոր, որը Ռուսաստանից գնաց Ղարաբաղ՝ 90 տարեկանում, ու աշխատեց հասարակ ալերգոլոգ: Բայց ես իմ կարծիքն ունեմ Վարդանյանի մասին: Նա Հայաստանում դպրոց ստեղծեց, որտեղ փայլուն ուսանողներ էին սովորում, ընտիր կրթություն էին ստանում, ու ի՞նչ՝ հեռանում էին երկրից: Սա սպիտակ ցեղասպանություն է, փոխանակ գործարաններ բացեր, աշխատատեղեր ստեղծեր, ստեղծեց կրթական համակարգ, որը վերադարձներ տաղանդավոր երիտասարդներին հայրենիք, նա հակառակն էր անում: Հուսանք, որ այս քայլն ավելի արդյունավետ կլինի Ղարաբաղի շահերի պաշտպանության հարցում: Բայց չմոռանանք, որ խոսքը մի ժողովրդի անվտանգության մասին է, որը կորցրել է իր տարածքի մեծ մասը ու կորցնում է նաեւ հիմա: Իհարկե, չի կարելի անընդհատ ապրել ու մտածել ցեղասպանության համար վրեժխնդիր լինելու մասին, պետք է առաջ գնալ, չապրել անընդհատ թշնամիներով շրջապատված վիճակում, պետք է զարգանալ, բայց ո՛չ այս գնով: 

- Վլադիվոստոկի ֆորումից առաջ ի՞նչ կասեք, եթե  վերադառնանք մեր զրույցի սկզբին: 

-  Մեր նախագահի ամեն մի հանդիպումն իր կոլեգաների հետ անպտուղ չի լինում: Արեւելյան տնտեսական համաժողովը նախեւառաջ տնտեսական զարգացման նպատակ ունի: Մեր Հեռավոր Արեւելքում շատ հայեր են ապրում, ու սա էլ է կարեւոր, այս մասին խոսք կգնա: Իհարկե, կքննարկվեն հայ-ադրբեջանական ընթացիկ հարցեր, բայց սպասել, որ այնտեղ ինչ-որ արմատական լուծումներ կլինեն, ու Մոսկվան պատասխանատվություն կվերցնի, սխալ է: Առանց հայ ժողովրդի սեփական ճշգրիտ ու գրագետ քայլերի Ռուսաստանը շոգեքարշից առաջ չի վազի: