Քաղաքականացված օրը կապ չունի բանաստեղծի ներքին օրվա հետ

Հարցազրույց բանաստեղծ Էդուարդ Հարենցի հետ

-Էդուարդ, մեր իրականությունն այսօր այնքան քաղաքականացված է ու սոցիալական խնդիրներով հագեցած, որ հետաքրքիր է՝ որպես բանաստեղծ, օրվա ընթացքում քանի՞ ժամ ես բանաստեղծության հետ գործ ունենում։

- Ճիշտ ես, քաղաքականացված է, որն ուղղակի անտանելի է, բայց այդ քաղաքականացված օրը կապ չունի բանաստեղծի օրվա հետ եւ հնարավոր է անգամ քո ներքին օրվա վրա չանդրադառնա, բացառությամբ կենցաղային մասով, որովհետեւ գրականությունը, պոեզիան հենց ուրիշ աշխարհ են, դրանք ընդամենը կարող են զուգահեռ գնալ, եւ որեւէ մեկը չստորադասվի որեւէ մեկի նկատմամբ։ Օրվա ընթացքում բանաստեղծությանն անդրադառնալու խնդիր էլ չի լինում, որովհետեւ առօրյա կյանքում էլ ապրում եմ բանաստեղծությամբ ու միշտ էլ ինձ պոետ եմ զգում, թող ներվի, եթե վերամբարձ է հնչում, բայց ինչ կա՝ կա, ավելորդ համեստություն չեմ անի այս հարցում, որովհետեւ նույնիսկ կենցաղում պոետ եմ եւ քաղաքականացված օրվա մեջ բոլորովին չեմ տեղավորվում, ինչն օգնում է գրականությանը եւ իմ ներսի պոետին։ 

- Ճիշտ է՝ ասացիր, որ քաղաքական լրահոսը չի մտնում քո ներաշխարհ, բայց հաստատ կլինեն ինչ-որ խնդիրներ, որոնք քեզ հուզում են, անտարբեր չեն թողնում, այդ ժամանակ դրանք դառնո՞ւմ են բառ, բանաստեղծություն, թե՞ սկզբունքորեն չես տեղափոխում գրականություն։

- Ոչ՝ բոլոր դեպքերում, բայց լինում է, որ դառնում են բանաստեղծություն, դա կախված է ժամանակահատվածից, խնդրից, կյանքի շրջաններից, դա չի կարող չանդրադառնալ եւ կոնկրետ ինձ համար նման է օրագիր պահելուն, բայց օրագրում արձանագրելու փոխարեն ես դա արձանագրում եմ հենց բանաստեղծության տեսքով։ Նույնն էլ՝ քո ասած խնդիրները. կամ դառնում են բանաստեղծություն, կամ ոչ, ցանկացած դեպքում, դա արդեն ինձնից կախված չէ, այլ՝ իրենից։ Արհեստականորեն չես կարող դրա հիման վրա բանաստեղծություն սարքել, եթե խնդրին տիրապետեց, ուրեմն կդառնա։ Բայց հատուկ քաղաքացիական դիրքորոշում ընդունեմ, որ այդ ամենի մասին գրեմ իմ գրականության մեջ, բոլորովին, ինձ պարտավորված չեմ զգում, որովհետեւ դրանք ուրիշ աշխարհներ են։

- Այսօր ստեղծագործող մարդու համար որքանո՞վ է հեշտ կենցաղային մակարդակի վրա լուծել օրվա ֆինանսական խնդիրները, ինքդ ինչպե՞ս ես այդ խնդիրը լուծում՝  թարգմանություն, թղթակցություն…։

- Իմ մոտ այդ ինչպես-ը չի գործում, եւ բացակայում է այդ խնդրի լուծման որեւէ տարբերակ՝ ոչ միայն գրականությամբ գումար աշխատելու, այլեւ դրանից դուրս։ Գրողներից շատերի մոտ գերակշռում է լրագրող աշխատելու տարբերակը, ինչն առաջին հայացքից է կարծես թե հեշտ թվում, բայց ունենք ավելի վատ տարբերակներ էլ։ Գրողն այսօր չի կարող որեւէ կերպ իր գործով՝ գրականությամբ օրվա հացը հայթայթել։

- Ու եթե անգամ 500 օրինակով տպագրվող գիրքն էլ ամբողջությամբ վաճառվի...

- Այո, որովհետեւ դա էլ որեւէ կերպով չի լուծում այդ հարցերը, եւ ինչպես Հակոբ Մովսեսն է ասում՝ աստվածները հոռետես են, իսկ մարդիկ՝ լավատես, այսինքն, էլի մնում ենք լավատես, բայց ընդամենը մնում ենք լավատես, ու այդ լավատեսությունն է, որ մեզ մի տեսակ հույս է տալիս, փրկում գլխացավանքների մեջ ընկնելուց։ Վերջերս, երբ Երեւանում տեղի էր ունենում ԱՊՀ եւ բալթյան երկրների հրատարակիչների ու թարգմանիչների ֆորումը, Լիտվայից եկել էին հրատարակիչներ, ովքեր պատմում էին, որ Լիտվայում գրողն իր գրականությամբ է ապրում, միայն գրում է, եւ գրողի համար աշխատանքի գնալ չկա, իսկ եթե անգամ կա, ապա այդ աշխատավայրն էլ իր աշխատասենյակն է ընդամենը, որտեղ իր գրքերն է գրում։ Իսկ ֆրանսիացիներն այդ հարցի հետ կապված ուղղակի ասացին, որ հանկարծ եվրոպացուն այդպիսի հարց չտանք՝ գրողն իր գրականությամբ իր հացը վաստակո՞ւմ է, թե՞ ոչ, որովհետեւ կծիծաղեն մեզ վրա, էլ չասենք այն մասին, որ Եվրոպայում գրողին չեն հարցնում՝ որտեղ ես աշխատում։ 

- Բայց գոնե արտաքուստ թվում է, թե այդ ուշադրությունը կա մեր երկրում.  նախագահը Ծաղկաձորում հանդիպում է գրողների, երաժիշտների, ստեղծագործողների հետ, լսում է նրանց խնդիրները, մեդալների տեսքով պարգեւատրում շատերին, բայց, միեւնույն է, շատ բան չի փոխվում դրանից: Քեզ մոտ է՞լ է այդ տպավորությունը։

- Այսինքն՝ անունը կա, ամանում չկա։ Ինձ մոտ այն տպավորությունն է, որ այդ մեդալները, պարգեւները, որ ամեն տոնակատարությունից առաջ տրվում են, արվում է հենց ուշադրությունը շեղելու համար։ Պետական ուշադրությունն այնքան է թուլացել արդեն, որ իրենք իրենց գոհացնելու համար շատ հաճախ այդ պարգեւները ոչ թե շնորհում են, այլ՝ բաշխում։ Այն տպավորությունն է, որ մշակույթը, բարձրագույն արժեքները սպանելու նկատառում կա, բայց եթե նույնիսկ այդ տպավորությունը սխալ է, մեկ է՝ այդ չինովնիկների ենթագիտակցության մեջ այդպես է։ Իսկ այդ մեդալներն ու պարգեւներն այն փափուկ բարձն են, որ դնում են մեր գլխի տակ՝ ցույց տալով, որ եթե անգամ ամեն ինչ լավ չէ, ապա աշխատում ենք այդ ուղղությամբ։

- Ի՞նչ ես կարծում. պետությո՞ւնն է դարձյալ գլխավոր պատասխանատուն վերջերս հեռուստաեթերում գրողի նոր ձեւավորվող «իմիջի» համար, երբ ամեն մի թոք-շոու իր ռեյտինգը փորձում է ապահովել, մեղմ ասած, գրողներին կռվեցնելով ու գրականությունը ծաղրելով։

- Քանի որ վերաբերմունքը համատարած այդպիսին է, ուրեմն դա պատահական չէ։ Մինչդեռ 88թ. շարժման հիմքում ովքե՞ր էին՝ ուղնուծուծով մտավորականներ, թե ինչու հետո այդպես փոխվեց ամեն ինչ, ինչու մշակույթի, մտավորականի հանդեպ նման վերաբերմունք առաջացավ, այդ հարցի պատասխանները որոշ չինովնիկներ իրենց հարցազրույցներում տվել են արդեն՝ իշխանություն ձեռք բերեցին, հղփացան։ Դա ուղղորդված բան է, զարմանալի է, որ մի հեռուստատեսություն պարբերաբար հաղորդում է անում՝ նվիրված ռաբիս երաժշտությանը, իսկ գրքի շուրջ անգամ սովորական փոքրիկ անդրադարձ չկա։ «Իմ գրադարանն» էլ «Չէին սպասումի» նման է, որ գնում են տները՝ տեսնեն, թե ննջասենյակը ոնց է, սառնարանում ինչ կա, ուղղակի գրքի ֆոնին: Դա էլ խնդրի լուծում չէ՝ աչքակապություն է։ Չգիտեմ ինչու է այդպես, բայց որ այդպես է, ու հատուկ է արվում, փաստ է։ Գրողներ ունեինք, ովքեր պատգամավորներ էին, այսօր ինչո՞ւ իրենցից որեւէ մեկն ԱԺ-ում չէ, հիմա կարող է ասեն՝ այդ մարդիկ չեն ուզել. դա ուրիշ խնդիր է, բայց կային, չէ՞, այդ մարդիկ։

- Ինձ թվում է, երբ դառնում են պատգամավոր, այլեւս դադարում են գրել։

- Դա ուրիշ խնդիր է, դա արդեն գրականության եւ իր անձնական խնդիրն է։ Հիմա մոտեցումն այսպիսին է՝ գրողն ի՞նչ գործ ունի ԱԺ-ում։ Այնտեղ պետք են սպորտային համազգեստով ԱԺ նիստերին այցելող վաճառականներ։ Այսօր ոչ մեկն իր տեղում չէ, դրանից էլ՝ այս վիճակը։

- Դու քեզ ինչպե՞ս ես զգում՝ քո տեղո՞ւմ ես, թե՞ միշտ էլ այդ անհարմարության զգացումը կա, որ քո ափսեում չես։

- Քո ափսեում չլինելու այդ անհարմարության զգացումը կա, եւ դա շատ անտանելի է ու նեղացնող, բայց եթե միայն գրականության մասով խոսենք, ապա, կարծում եմ, գրողներն իրենց տեղում են եւ շատ հարմարավետ տեղավորված։ Ուզում եմ նաեւ ասել, որ այսօր մենք շատ լավ ու բարձրարժեք գրականություն ենք ստեղծում՝ թե արձակում, թե պոեզիայում, ուղղակի թարգմանության խնդիր կա, որպեսզի թարգմանվի եւ ներկայացվի աշխարհին ու հետո բումերանգի նման հետ գա, որ հասկանանք, թե ինչ ուժեղ գրականություն ունենք։  

Սոնա ԱԴԱՄՅԱՆ