Նստել այս սարի գլխին ու իրար միս ուտել՝ արդեն հակամշակութային է

Հարցազրույց բանաստեղծ, թարգմանիչ, «Արտ գրականություն» հանդեսի խմբագիր Վահե Արսենի hետ

- Վահե, Դուք խմբագրում եք նաեւ «Արտ գրականություն» հանդեսը, ի՞նչ եք կարծում, գրական պրոցեսներն այսօր ինչքանո՞վ են արտացոլվում գրական մամուլում, եւ ինչքանո՞վ է գրական մամուլն իր բարձրացրած թեմաներով ակտուալ։

- Գրական մամուլն այնքանով է ակտուալ, որքանով հասարակության պահանջն է ու պահանջարկը։ Եթե հասարակությունը պահանջի գրականություն, մշակույթ, արվեստ, հավատացեք, որ մամուլն ավելի ակտիվ կլինի եւ այնպիսին, որ մեզ ավելի դուր կգա։ Իհարկե, եթե ասեմ, որ գոհ ենք, ճշմարիտ չի լինի, բայց յուրաքանչյուրն իր տեղում պետք է աշխատի ինչ-որ բան փոխել, եւ սրանում կարեւոր դեր ունի, անշուշտ, թարգմանական արվեստը՝ ժամանակակից, դասական հեղինակներին թարգմանելը, ինչպես նաեւ այն գործերը, որոնք թարգմանված չեն կամ ժամանակին հավուր պատշաճի չեն թարգմանվել, եւ հիմա դրանք պետք է նորովի ու ամբողջական մատուցել։ Ինձ համար սա անչափ ակտուալ է, բայց, ցավոք, հասարակության լայն զանգվածները միայն կենցաղային խնդիրներ են լուծում եւ քիչ են հետաքրքրվում արվեստով։ Սակայն վստահ եմ՝ շատ շուտով կգա ժամանակ, երբ մարդկությունը կրկին դեմքը կդարձնի դեպի մշակույթը, մտավորը։

- Ձեր խոսքից ենթադրում եմ, որ այդ խնդիրը միայն մեր երկրում չէ, այլ ամբողջ աշխարհում։

- Վստահաբար՝ ամբողջ աշխարհում։

- Մասնակցելով տարբեր փառատոների, հավանաբար, ուսումնասիրել եք նաեւ դրսի փորձը՝ հատկապես գրական մամուլի դեպքում։ Ինչպե՞ս է դրսում իրավիճակը, ի՞նչ տպաքանակով են լույս տեսնում գրական հանդեսները եւ ի՞նչ լսարան ունեն։

- Ընդհանրապես, այսօր ավելի շատ ինտերնետային հանդեսներն ու թերթերն են արդիական, բայց բոլոր երկրներում էլ տեսել եմ, որ իրենք անպայման ունեն իրենց հանդեսները, ամսագրերը եւ պարտադիր գնում են թերթ։ Համացանցի առաջին գրողը, հնարավոր է, շատ մեծ վնաս հասցրեց տպագիր մամուլին, բայց սա նույնպես ժամանակի հարց է, եւ մարդիկ հոգնելու են այդ անհաղորդ էկրանից եւ կրկին ձեռքները վերցնելու են գիրք կամ որեւէ թերթ։

- Իսկ դրսում գրական մամուլը որքանո՞վ է գերակշռում, հատկապես տպագիր տարբերակով, թե՞ դոմինանտ են ավելի շատ բլոգները, օնլայն հարթակները, սոցցանցերը։

- Երկուսն էլ կա, բայց քանի որ մեզանում ձեւավորված չէ ամսագիր կամ թերթ գնելու մշակույթը, երբ օնլայն տարբերակը կա, մեզ դա երբեմն խանգարում է, որովհետեւ, եթե օնլայն անես ամբողջական տարբերակը, ոչ մեկը թերթ այլեւս չի գնի։ Օրինակ՝ «Լեդի Չաթերլիի սիրեկանը» որ տպագրեցինք, անընդհատ մեր ֆեյսբուքյան էջին գրում էին՝ իսկ ինտերնետային տարբերակը չկա՞։

- Այսօր Հայաստանում շատ քիչ հանդեսներ, ամսագրեր են, որ իրենց տպաքանակն իրացնում են բաժանորդագրության միջոցով, Ձեր դեպքում «Արտ գրականությունն» ի՞նչ ճանապարհներով եք հասցնում ընթերցողին։

- Այս մեկնարկում մենք բավականաչափ բաժանում ենք արտասահմանյան գրականության ամբիոններին, նաեւ շրջաններ ենք ուղարկում, ակտիվ աշխատում ենք ուսանողության հետ, ընթերցումներ ենք կազմակերպում։ Հիմա այնքան էական չէ վաճառել կամ շահույթ ունենալը, որքան հետաքրքրություն առաջացնելը։ Մեր ամսագիրը պետաջակցությամբ է տպվում, եւ դրա համար կարեւորում ենք դրանից ոչ թե ֆինանսական օգուտ ստանալ, այլ նախեւառաջ հասցնել ընթերցողին, նույնիսկ հաճախ բաժանել, նվիրել, որ մարդիկ կարդան։ Նաեւ գրեթե բոլոր վաճառքի կետերում ամսագիրը կա, չեմ ասի՝ շատ, բայց որոշ չափով վաճառվում է։

- Ստացվում է, որ հետաքրքրություն ու պահանջարկ կա, երբ նվիրում ես։ Այստեղ ավելի շատ սոցիալական խնդի՞ր եք տեսնում, թե՞ ուղղակի ինտերնետը մեզ սովորեցրեց անվճարին, հասանելիին։

- Անշուշտ, սոցիալական խնդիր միշտ կա, բայց սոցիալական խնդիրը չի խանգարում, որ օրը 4-5 բաժակ սուրճ խմենք, սնվենք անհասկանալի թանկ սննդով, գնենք թանկ օծանելիք։ Ինտերնետը, իհարկե, սրան օգնում է, որովհետեւ մարդն առաջին հերթին ռացիոնալ էակ է, եթե կարող ես անվճար կարդալ, ինչո՞ւ վճարել։ Եվ դա նորմալ է։

- Ի՞նչ սկզբունքով եք ընտրում տվյալ համարի թարգմանական գործերը, կա՞ն որոշակի նախապատվություններ, առաջնահերթություններ։

- Աշխատում ենք, որ թարգմանական լեզուները հնարավորինս շատ լինեն եւ միայն անգլերենով ու գերմաներենով չենք բավարարվում, ունենք թարգմանություններ արաբերենից, թուրքերենից, իսպաներենից, ֆրանսերենից, նաեւ հին հունարենից, պատվեր կա իտալերենից։ Իհարկե, առաջնություն տալիս ենք արդեն կայացած, դասական, իրենց խոսքն ասած գրողների գործերին, որովհետեւ ելման կետը, ամեն դեպքում, դասականն է։ Հատկապես, եթե ունենք կարեւոր դասական հեղինակներ, որոնք թարգմանված չեն, միեւնույն ժամանակ կարեւորում ենք ժամանակակից գրողներին։ Բայց բոլորի դեպքում սկզբունքը մեկն է՝ անտիպ։ Սկզբունքներից է նաեւ որակը, ցավոք, բավականին քանակով գործեր մերժվում են, կամ ուղարկում ենք խմբագրման, մինչեւ գալիս է մի վիճակի, որ բավարարում է չափանիշներին։ Որոշել ենք օգնել նաեւ սկսնակներին, այնպես չէ, որ տպում ենք միայն կայացած թարգմանիչների գործեր, թող գան սկսնակներն էլ մասնակցեն, այսօր դաշտը բաց է, սա պետք է դառնա յուրահատուկ թարգմանական դպրոց սկսնակ թարգմանիչների համար։

- Հատուկենտ հանդեսներով, թարգմանական գործերով հնարավո՞ր է ձեւավորել թարգմանական դպրոց։

- Ես ուզում եմ հակադարձել՝ ո՞րերորդ կաթիլից է, որ ծովը դառնում է ծով, իհարկե, ճիշտ եք, ու կուզեի, որ շատ լինեին, բայց գտնում եմ, որ յուրաքանչյուրն իր պարտականությունների եւ հնարավորությունների սահմաններում եթե աշխատի, ի վերջո, այդ կաթիլներն այնքան կշատանան, որ բաժակը կլցվի, ու գրականությունը կտարածվի, եւ կգա օր, որ պահանջարկ կլինի, տպաքանակներ կսպառվեն։ Պետք է հուսանք, որ խաղաղության մեջ կապրենք, ու պետությունն ավելի մեծ ջանք կգործադրի, որ շատանան հանդեսները, եւ այնպիսին լինի մոտեցումը, որ մեր պաշտոնյաներն էլ այդ մշակույթով ապրեն, եւ առաջին գնորդները լինեն նաեւ պատգամավորները։ Օրինակ՝ ես շատ եմ ցանկանում, որ որեւէ գրքի շնորհանդեսի տեսնեմ մեր պատգամավորներին, եւ այդ նկարները հայտնվեն մամուլում, եւ նրանց ենթակաները տեսնեն, որ իրենց ղեկավարը ներկա է եղել գրքի շնորհանդեսի։ Այսպես պետք է փոխել։ Մենք չենք կարող միայն հույսը դնել հասարակության ինքնագիտակցության վրա, հասարակությանը պետք է անընդհատ կրթել, ու դա անեն նաեւ անհատներ։

- Չգիտեմ՝ օրինակ, Օբամայի ու նրա տիկնոջ հանրային ընթերցումներն ինչքանով են ազդում գրքերի վաճառքի կամ ընթերցանության աճի վրա ԱՄՆ-ում, բայց որ դա փոխելու ճանապարհներից մեկն է՝ փաստ է։

- Շատ է ազդում. օրինակ, Եվրոպայում հասարակության մեջ կշիռ ունեցող էլիտան միշտ ներգրավված է մշակութային կյանքի մեջ։ Գերմանիայում, երբ մասնակցում էի փառատոներից մեկին, այնտեղ ընթերցմանը ներկա էին նախարարներ, մշակույթի գործիչներ, պառլամենտի անդամներ, եւ այնպես չէր, որ ստիպողաբար էին տարել։ Նույնն էլ Հոլանդիայում էր՝ քաղաքապետից սկսած, բոլորը ներկա էին ընթերցումներին։

- Մեզ մոտ էլ են տարբեր փառատոներ տեղի ունենում, ինչպե՞ս կգնահատեք դրանց որակը, մակարդակը եւ ի՞նչ տեսակ ընթերցող եք տեսնում նույն այդ փառատոների ընթերցումների ժամանակ։

- Ընթերցասեր մասը միշտ կա, եւ նա միշտ փնտրում ու գտնում է իր գրողին։ Բայց ես Հայաստանում գրեթե ոչ մի փառատոնի չեմ մասնակցել։

- Չե՞ն հրավիրել։

- Հրավիրել են մի քանի անգամ, բայց չեմ ուզում այդ խնդիրներին անդրադառնալ։

- Ինչո՞ւ։

- Գիտեք, խնդիրն այնպիսին է, որ երբ մենք ունենանք ընթերցողների խիտ բանակ, մարդիկ այլ կերպ կմոտենան նաեւ այդ ընթերցումներին։ Հաճախ տեսնում ես, որ ընթերցում է, բայց գրողները լսում են գրողին, ու ընթերցող չկա։ Սա էլ է ցավալի։ Հիմա շատ դժվար շրջան է, եւ պետք է ձեւավորել ընթերցող, ձեւավորել գրական ճաշակ, երեխաներն այսօր պատրաստ չեն գրականությունն ընկալելու, այս հարցը դպրոցից պետք է լուծվի, միայն փառատոնով չէ։ Այսինքն՝ փառատոնին արդեն պետք է գա գրականությանը ծանոթ, այդ կյանքով ապրող մարդը։

- Ձեր հարցազրույցներից մեկում ասել էիք, որ չկա գրական մթնոլորտ, կա յուրային խմբավորում, ոհմակներ։ Ի՞նչ նկատի ունեիք։

- Ինձ թվում է՝ այդ ոհմակները հիմա մնացել են պարապ, որովհետեւ այս ամենի արդյունքում նաեւ ընթերցող են կորցնում, եւ մարդիկ դա լավ հասկանում են, որովհետեւ հասարակությունը, մարդը նաեւ ներքին զգայարաններ ունի, որոնք կարող են իրեն վանել ինչ-որ բանից, հատկապես երբ տեսնում են, որ անարդար բան է կատարվում։ Սա սովետական ժամանակներից եկավ, ու թվում է, թե նոր սերունդը զերծ կմնա դրանից, բայց, ցավոք, նույնը շարունակվեց եւ անգամ ավելի վատ՝ արագ իրար ոչնչացնել, մեկին նվաստացնել, մյուսին մեծարել։ Այս ամբողջը մի քիչ ծիծաղելի է, հատկապես երբ տեսնում ես, թե համաշխարհային մշակույթում ինչ է կատարվում, նստել այս սարի գլխին ու իրար միս ուտել, ոհմակներ ստեղծել, հալածել ինչ-որ մեկին, հարել իրար, հետո դուրս գալ, մտնել ուրիշ խմբավորում, սա արդեն հակամշակութային է։ Նրանք, ովքեր զբաղված են դրանով, չեն կարող արվեստ ներկայացնել, եւ վստահ եմ՝ իրենց մեջ արվեստ չեն կրում։

- Այդ դեպքում ինչպե՞ս այդ մարդիկ հայտնվեցին գրականության մեջ, գրական հեղինակություննե՞րը պակասեցին, ի՞նչ տեղի ունեցավ։

- Տեղի ունեցավ արժեքների սարսափելի անկում, այսինքն՝ պատերազմից, հեղափոխությունից հետո մենք այլեւս չկարողացանք ուշքի գալ մեր երկրում եւ ունենալ որոշակի արժեքային համակարգ։ Մենք հիմա չունենք արժեքային համակարգ եւ չգիտենք, թե ով որտեղ է։ Հաճախ թվում է, թե նա, ով ավելի շատ է հեռուստատեսությամբ երեւում, ավելի կարեւոր է, նա, ով ավելի լավ է քծնում, ավելի բարձր դիրք է գրավում։ Այս խնդիրն ունենք, ու շատ կարեւոր է նաեւ, թե վերեւից ինչն է խրախուսվում, որովհետեւ ձուկը գլխից է հոտում։

- Այս ճանապարհին գրական մրցույթները որքանո՞վ են գրական մթնոլորտ ձեւավորում, եւ դրանց արդյունքում ի՞նչ որակ է ի հայտ գալիս։

- Սա ցավալի խնդիր է, որովհետեւ երբեմն մրցանակներ են ստանում գրքեր, որոնք իսկապես կապ չունեն արվեստի հետ։ Հաճախ կարող է ինչ-որ մեկը կամ ինչ-որ կազմակերպություն, ելնելով որոշակի շահերից եւ ոչ գրական սկզբունքներից, որոշի ու մրցանակը տա կոնկրետ անձի կամ գրքի։ Ես երբեւէ չեմ եղել այդ հանձնաժողովներում, բայց երբեմն ուղղակի զարմանում ես արդյունքից, կարդում ես ու տեսնում ոչ թե արվեստ, այլ լծակներ։ Պետք է փոխվի այս գիտակցությունը, ոչ թե տան անձին, այլ արվեստի արժեք ներկայացնող ստեղծագործությանը։ Եթե գրականություն է՝ միայն գրական չափանիշներ պետք է գործեն։ Կամ ընդհանրապես պետք է վերացնել այդ մրցանակները, թողնել ինքնահոսի, հասարակության եւ ժամանակի դատին, կամ պետք է սահմանել հստակ չափանիշներ, անանուն ներկայացնել ստեղծագործությունները՝ համարակալմամբ, ինչպես արվում է ամբողջ աշխարհում եւ Եվրոպայում։

Սոնա ԱԴԱՄՅԱՆ
Լուսանկարը՝ «Հրապարակի»