Չկա այն մարդը, ում նկարես, ու այդ ֆոտոներն արժեք ունենան

Հայաստանում ֆոտոլրագրության հիմնադիրներից մեկի` Նեմրութ Բաղդասարյանի որդին՝ Մելիք Բաղդասարյանը, 17 տարեկանից սկսած՝ լուսանկարում է եւ արդեն 11 տարի  «Ֆոտոլուր» գործակալության տնօրենն է: Ու չնայած նախընտրում է սպորտային լուսանկարչությունը, բայց 90-ականներից աշխատում է լրատվական դաշտում` իր ձեռքբերումներից մեկը համարելով այն, որ լուսանկարել է Հայաստանում եղած գրեթե բոլոր եկեղեցիները:



-Պարոն Բաղդասարյան, այսօր յուրաքանչյուր ԶԼՄ իր լրագրողների միջոցով ապահովում է նաեւ սեփական ֆոտոները, այս փաստն ինչքանո՞վ է խանգարում ձեր` լուսանկարիչների աշխատանքին:



- Չեմ ասի, թե օգնում է, բայց չի էլ խանգարում, որովհետեւ եթե տվյալ լրատվամիջոցը լավ լուսանկարի անհրաժեշտություն ունի, ուրեմն դիմում է պրոֆեսիոնալին: Շատ անգամ եմ տեսել՝ լրագրողը մի ձեռքով գրում է, մյուս ձեռքով էլ նկարում, բայց այդպես նա երբեք լավ լուսանկար չի ստանա, որովհետեւ եթե մի բան անում ես, պիտի լավ անես, դա նույնն է, որ ես գնամ-լուսանկարեմ եւ ձեռի հետ էլ նյութ գրեմ. մի բան կգրեմ, բայց արդյո՞ք լավ կգրեմ: Ու քանի որ լավ չեն լուսանկարում, դրանով չեն կարողանում մեզ խանգարել, ու մրցակցության խնդիր էլ չի առաջանում, թեպետ մրցակցությունն օգնում է գործին:



- Իսկ ընդհանրապես մամուլում լավ լուսանկարներ տեսնո՞ւմ եք:



- Համարյա թե չի լինում, հետո՝ լրատվամիջոցները մեծամասամբ բավականին վատ ու շատ փոքր են օգտագործում լուսանկարները, իսկ լուսանկարը պիտի մեծ լինի, որ խոսի:



- Քանի որ նաեւ գործող լուսանկարիչ եք, աշխատանքի ընթացքում ի՞նչ կարգի խնդիրների ու խոչընդոտների առաջ եք կանգնում: 



- Խոչընդոտներ միշտ լինում են, ասենք թե ուզում ես մեկին նկարել, բայց ինքը չի ուզում նկարվի, կամ պայմանները լավ չեն, լինում է, որ անհիմն արգելում են նկարել: Բայց այդքանով հանդերձ, արտասահմանի լուսանկարիչները շատ ավելի դժվար պայմաններում են աշխատում, ուղղակի մեզ մոտ այդ արգելողները, խոչընդոտ ստեղծողները քանի որ պրոֆեսիոնալ չեն, այդ գործից բան չեն հասկանում, ուղղակի ասում են` չէ, առանց հիմնավորելու` ինչո՞ւ չէ. սա է վատը: Ամենաթարմ օրինակը բերեմ, հիմա մեզ մոտ որոշում են կայացրել, որ Հանրապետական ստադիոն չի կարելի մտցնել պրոֆեսիոնալ լուսանկարչական ապարատ: Ես, հասկանալի է, հավատարմագրվելով՝ կարող եմ նկարել, բայց կարող է ես ընդամենը երկրպագու եմ, եկել եմ ֆուտբոլ նայելու եւ ուզում եմ նկարել, ո՞ւմ եմ խանգարում, ինչո՞ւ եք արգելել: Այսպիսի խոչընդոտներն են, որ մարդուն նյարդայնացնում են:



- Իսկ մեր պաշտոնյաների մեջ ովքե՞ր են, որ չեն սիրում, երբ իրենց լուսանկարում եք:



- Կան մարդիկ, որ չեն սիրում լուսանկարվել, ու նրանց հետ մեկ-երկու շփումից հետո հասկանում ես դա, օրինակ, մեր երեք նախագահներն էլ առանձնապես չէին սիրում լուսանկարվել, Լեւոնի ժամանակ ներքին կարգով հրահանգ էր եկել, որ իր դեմքի հետ կապված միայն մի կողմից պիտի նկարեք, հետո Քոչարյանը եկավ, ու սկզբնական շրջանում ինքն էլ բացարձակ չէր սիրում նկարվել, Սերժ Սարգսյանն էլ «վսպիշկայով» նկարվել չի սիրում, որովհետեւ լինզաներ է դնում, ու, կարծում եմ, դա է պատճառը: Գեներալ Սեյրան Սարոյանին էլ որ փորձես նկարել, ու ինքը տեսնի դա, շատ անախորժ իրավիճակ կարող է լինել:



Այդ առումով շատերին վտանգավոր է նկարել, չնայած մենք ելքը գտնում ենք՝ տելեվիկով հեռվից նկարում ենք: Հետո այսպիսի բան էլ կա, օրինակ, մի քանի տարի առաջ ոստիկանները բացարձակապես չէին թողնում նկարել, հիմա դեռ մի բան էլ իրենք են օգնում, ասում են՝ արի-նկարի, իսկ էդ ամեն ինչը գալիս է հրամանով, հիմա իրանց հրաման է տրված, որ թողնեն նկարեն, կարող է մի օր հրաման տան-ասեն` ով նկարեց, միանգամից փակեք կամ ապարատը ջարդեք: Այդպես նախորդ ընտրությունների ժամանակ քանի՜ հատ ապարատ ջարդվեց, իսկ դա հրաման էր:



- Ի՞նչ միջոցառումներ են եղել, որոնց ժամանակ կտրականապես արգելել են լուսանկարել:



- Նախագահական երդման արարողությունները. այսքան ժամանակ ես միայն նկարել եմ Լեւոն Տեր-Պետրոսյանի 96թ. երդման արարողությունը, դրանից հետո հավատարմագրում են, տանում-մտցնում են մի սենյակ, հեռուստացույցը միացնում են ու ասում են՝ նայեք-նկարեք: Այդպես եւ Ռոբերտ Քոչարյանի ժամանակ էր, եւ Սերժ Սարգսյանի, իսկ դա ուղղակի աբսուրդ է. հենա տանը կնստեմ ու հեռուստացույցից կնկարեմ: Հետո համերգներ են լինում, որ կտրականապես արգելում են նկարելը, կամ հայտնի մարդիկ են գալիս՝ ուզում ես լուսանկարել, ասում են՝ չէ, մենք լուսանկարիչ ունենք, հա, էլի թող ձեզ համար լուսանկարի, բայց ես օրվա լուր եմ տալիս:



Եղել է անգամ, որ ասել են՝ արի-ինձ նկարի, որ երբ ինձնից ֆոտո ուզեն, լավը տամ: Կին պատգամավորներ կան, որ կարող է զանգեն-ասեն` ինչի՞ ես վատ ֆոտո դրել, բայց ես երբեք չեմ ուզի, մանավանդ կնոջ, վատ ֆոտո տամ: Մի անգամ հանդեսներից մեկը Հրանուշ Հակոբյանի ֆոտոն մոնտաժ էր արել ու սիգարետը բերանը տպել, բայց կողքի գրած «ֆոտոլուրը» թողել էին, Հրանուշն էլ զանգեց, թե` Մելիք, էս ի՞նչ ես արել...: Մի ուրիշ անգամ էլ Արտաշես Գեղամյանը զանգեց ու հեռախոսի միջից բարձր-բարձր, թե բերանս ծուռ՝ նկարս դրել ես «Առավոտում», առաջին էջ, ու մի ժամ ա՝ կանգնել եմ հայելու առաջ, բերանս չեմ կարում տենց ծռել, ֆոտոշոպով ես արել: Բայց դա իմ սկզբունքներից դուրս է եւ հակասում է լրատվական օրենքին: Չնայած անգամ նախագահականից նկար է եկել, որ հետեւի թիկնապահին մաքրել են, բայց ոտքերը մնացել են, իսկ այդպես չի կարելի:



- Այսօր լավ լուսանկարը մի՞շտ է ենթադրում լավ տեխնիկա:



- Իհարկե, լավ լուսանկարչական ապարատը գործի կեսն է, ունենաս շատ լավ ճաշակ, լուսանկարելու մտահղացումներ, բայց չունենաս լավ ապարատ՝ քո ուզածը չես կարող ստանալ: Լուսանկարչության համար հիմա հիանալի պայմաններ են ստեղծված: Բայց ֆոտոժուռնալիստիկայի ասպարեզում առանձնապես առաջընթաց չկա, որովհետեւ պիտի լինեն ինչ-որ իրադարձություններ, որ նկարես ու արդյունք ունենաս, բայց իրադարձություն չկա, իրադարձությունները սարսափելի քիչ են. գալիս ես աշխատանքի` ասուլիս, ասուլիս, մի հատ էլ ասուլիս, բայց դրանցով կյանքը չի գնում առաջ:



Մեր երկրում բան չի կատարվում, ամեն հինգշաբթի կառավարության դիմաց բացարձակապես նույն բանն է կատարվում, կանայք նույնն են, կառավարությունից իջնող ու իրենց հետ խոսող մարդը նույնն է, ոստիկանների «նարյադը» նույնն է, այսինքն՝ չկա մի բան, որ փոխվեց, ու դու կարողանաս այդ փոխվածը նկարել: Ընդդիմությունը միտինգ է անում, ասենք՝ մի երեք հազար մարդ է հավաքում, բայց առաջին պլանում էլի նույն մարդիկ են, իսկ նման ժամանակ ո՞նց կարող ես լավ ֆոտոներ ունենալ. սրանք բոլորը խանգարում են:



- Մեզ մոտ, ի տարբերություն արտասահմանի, չկա նաեւ «պապարացի» հասկացությունը, «աստղե՞րն» են պակաս, թե՞ յուրաքանչյուրի կյանքն էլ բոլորի աչքի առաջ է:



- Նաեւ դա, հետո ինֆորմացիան այդ գինը չունի, Մեքսիկայից մի հատ պապարացի մի նկար էր արել, որի համար ստացել էր 20 հազար դոլար, բայց այդ նկարն անելու համար ծախսել էր 5 հազար դոլար, այսինքն՝ տուն էր վարձել, օրեր շարունակ անցկացրել էր պատուհանի մոտ, մինչեւ այդ մարդը գա, այդ իրավիճակը լինի, ու ինքը նկարի, բայց այստեղ ո՞ւմ նկարես այդպես, որ գոնե հինգ հարյուր դոլար փող տան մի նկարի համար: Այստեղ անգամ պապարացիության տակ դրվող նկարների մեջ պապարացիություն չկա: Պապարացիները Դիանայի գլուխը կերան, որովհետեւ Դիանային նկարում էին, եւ այդ նկարները գին արժեին, բայց ստեղ չկա այդ մարդը, ում նկարես, ու այդ ֆոտոներն արժեք ունենան: Քոչարյանի մեծ տղան ամուսնանում էր, իմացա, որ հարսանիքը Հռիփսիմե եկեղեցում է լինելու, գնացի, դիմացի շենքից տելեօբյեկտիվը դրեցի-նկարեցի, դա հենց պապարացիություն է, հիմա այդ կադրն ունեմ, բայց ո՞ւմ է պետք:



- Բայց այն ժամանակ չառաջարկեցի՞ք ոչ մեկի, չտպեցի՞ն:



- Տպեցին, բայց այդպիսի գումարների մասին բացառված է, արտասահմանում պապարացիություն անում են հայտնի մարդկանց վրա, ո՞վ կա այստեղ հայտնի մի դերասան, որ իր նկարն ուզենա առնել:



- Ինձ թվում է՝ այստեղ պահանջարկը օլիգարխների խնջույքների ու որսերի հանդեպ է:



- Որսի գնացողները լինում են տասը հոգի, տասն էլ գիտեն ովքեր են, հիմա եթե ես հետները գնամ-նկարեմ (իսկ առանձին չեմ կարող գնալ), նույն րոպեին կիմանան, որ ես եմ, ու նույն րոպեին էլ հարցերս կլուծեն: Այսինքն՝ դա բացառվեց: Հետո, եթե անգամ այստեղի օլիգարխներից մեկը գնացել է որսի, ու ես էլ նկարել եմ դա, էդ նկարը ես ի՞նչ պետք է անեմ, որ փող աշխատեմ, վտանգը դեռ չհաշված..., մեզ մոտ ոչ միայն այդ պահանջարկը չկա, այլ նաեւ այդ գումար տվողը չկա, իսկ լրատվամիջոցներն էլ փող չունեն:



- Գուցե Քոչարյանի որդու հարսանիքի լուսանկարի հետ կապված է՞լ եք խնդիրներ ունեցել:



- Բացարձակապես, թու-թու- թու, դեռ այդքան ազատություն կա, եւ չի եղել, որ ինչ-որ նկար տանք ու փոշմանենք: Քոչարյանի հետ կապված պապարացիության պահ մի անգամ էլ է եղել, երբ Քոչարյանը Պուտինի հետ հանդիպում էր Սեւանում, իսկ մենք լրագրողների հետ միասին արդեն սպասում էինք Երեւան վերադառնալուն, երբ հանկարծ նավակի շարժիչի ձայն լսեցի, անմիջապես ապարատս հանեցի, տելեօբյեկտիվը դրեցի ու նկարեցի, չէի սխալվել` նավակի մեջ Պուտինն էր, Քոչարյանն ու եւս մի հոգի:



Այն ժամանակ դեռ «Արմենպրեսում» էի աշխատում, եկա, ու եղբայրս անմիջապես այդ նկարն ուղարկեց թե այստեղի եւ թե ռուսաստանյան թերթերին, դրանից հետո տնօրենը զանգեց, թե ով է նկարել, անգամ գործից ազատելու խնդիր եղավ, ղալմաղալ, բայց այդ նույն օրը Մոսկվայի բոլոր թերթերը տպեցին այդ ֆոտոն, իսկ Պուտինի աշխատակազմի ղեկավարն էլ ասել էր, որ Պուտինն այդ լուսանկարից ուզում է 40 հատ տպած. բնական է, դրանից հետո իրավիճակը միանգամից փոխվեց: Երբեմն մտքովդ չի անցնում, որ մի ֆոտոն կարող է նման մեծ աղմուկ բարձրացնել:



- Հեղինակային իրավունքների հարցում այս ոլորտն ինչքանո՞վ է խոցելի:



- Ինչպես հոդվածի հեղինակի անունն է գրվում, այնպես էլ լուսանկարչի անունը պետք է գրվի, հատկապես, որ դա օրենքի պահանջ էլ է, բայց մեզ մոտ ընդհանրապես այդ կուլտուրան չկա, մինչդեռ դրսում տպարանը քեզնից պահանջում է նաեւ լուսանկարի հեղինակի թույլտվությունը՝ այն քո թերթում տպելու համար, իսկ մեր պայմանագրում չնայած որ հեղինակային իրավունքի մասին կետ կա, բայց մեծամասամբ դա չի պահպանվում, ֆոտոշոպով կտրում են:



Էլ չասեմ ինտերնետի մասին, որ քաշում-տպում են, այդ սահմանները նույնպես կարգավորված չեն, դրա համար երեւի տպարաններն ինչ-որ կոնտրոլ պետք է դնեն, բայց դե հայկական տարբերակով ո՞ր մի տպարանը կոնտրոլ կդնի, դրա համար այստեղ չի կարգավորվում այդ հարցը: Կան հեղինակներ, որ տարիներով տպվում են թերթում, բայց ոչ ոք իրենց չի ճանաչում, որովհետեւ իրենց անունը չի գրվում, իսկ հնարավոր է ընթերցողը լավ լուսանկար է տեսնում եւ ուզում է իմանալ, թե ով է լուսանկարի հեղինակը: