Այս փխրուն խաղաղությունն ու մեր կարծրացած սրտերը

Պատերազմի լուրն ինձ քույրս ասաց: Նրա զինվորական ամուսինը, որ արդեն մի շաբաթ տուն չէր գնում, քանի որ կինն ու զավակները քովիդ վիրուսակիր էին, սեպտեմբերի 27-ի լուսաբացին գնացել է տուն, տաք հագուստ վերցրել ու մեկնել առաջնագիծ: Քույրս պատմեց, որ հրաժեշտ տալիս գրկել է ամուսնուն.

- Բայց դու քովիդ ես,- ասել է զինվորական ամուսինը: 

- Բայց դու պատերազմ ես գնում,- պատասխանել է կինը:  

Գարուն է: Իմ կյանքի առաջին գարունը, որին նախորդած ձմռանը ոչ մի անգամ չլսեցի «փակ է Սոթք-Քարվաճառ ճանապարհը»: Իսկ այդ ճանապարհն անհույս փակվել է, եւ առաջվա պես գարունն այլեւս չբացեց Սոթք-Քարվաճառ ճանապարհը: Քարվաճառը չի ընկել, Քարվաճառի համար կռվել են, ընկել, իսկ թե ինչու մեզ համար անհույս փակվեց Սոթք-Քարվաճառ ճանապարհը, կապրենք, կիմանանք: Հիմա դեռ վաղ է հասկանալու կամ չհասկանալու համար, հիմա փակվելու, սգալու ու կարծրացած սրտով սեփական փոքր լինելության հրաշքը թաքուն վայելելու ժամանակ է. դեռ դիակներ են հավաքում:

Հասմիկին գիտեի: Նա այս պատերազմի առաջին զոհն է: Պատերազմից մի քանի շաբաթ առաջ էինք ծանոթացել։ Ինձ ասաց. «Ես քեզ գիտեմ, կարդում եմ քո գրածները…»։ Ասացի. «Ես քեզ մինչ այս չգիտեի, բայց համազգեստից հասկանում եմ, որ դու շատ ավելի կարեւոր գործ ես անում, քան գրելն է»։ Հասմիկը մեծ գործի մարդ էր. hենց նա եւ իր մահով ամբողջացրեց իր կյանքի գործը՝ անչափահաս դստերը թողնելով հերոսի զավակ լինելու բերկրանքը: 

Ես գիտեմ մի լուսերես տղայի, որ նույնիսկ չէր հասցրել երազանքներ ունենալ, նախ երազեց հողը պահել, հետո գոնե ընկերոջ դին հանել մարտի դաշտից, ապա՝ ապրել, իսկ այսօր երազում է փախչել՝ իրականությունից, հիշողութուններից, պարտությունից, ֆանտոմային ցավերից: Գիտե՞ք դա ինչ է. երբ մարդը չունի ձեռք կամ ոտք, բայց ցավում են նրա կտրված ձեռքն ու ոտքը: 

Պատերազմի մասնակից մեկին էլ գիտեմ, ողջ է: Պատերազմի երրորդ օրը նրան ետ են ուղարկել զորամաս, այնտեղից՝ հիվանդանոց, հետո՝ տուն, ապա՝ հոգեբուժարան: Տղան խելագարվել է: 

Զարմիկս էլ զոհվեց այս պատերազմում: Սուրոն իմ մանկության հեքիաթ-բալիկն էր, ում համար ես հեքիաթներ էի կարդում: Նա մի հեքիաթ էր մեր հրթիռակոծվող, ցուրտ ու մութ, անհեքիաթ մանկության օրերում:

Ծանոթ մեկն էլ կամավոր էր գնացել մարտի դաշտ: Մի խումբ ընկերներով՝ երգ ու պարով խանդավառված գնացին: Երկար ժամանակ չէին գտնում նրանց: Մոխրացած գտան, ԴՆԹ տվյալներով նույնականացրին: Այս խմբին կապկպել են, լցրել մի փոսի մեջ ու ողջակիզել:  

Ես գիտեմ մի բժշկի, ով ընկել էր վիրավոր զինվորներին կրակի տակից տեղափոխելու եւ փրկելու իր պարտականությունը կատարելիս: Դիակները տեղափոխել են սառնարան - բեռնատարով: Առաջ այդ բեռնատարներով պտուղ-բանջարեղեն էին արտահանում: Դիահերձարանում պարզվել է, որ բժիշկը ողջ է: Մի քանի շաբաթ անց նա մահացավ:  

Պատերազմ տեսածներին խաղաղությունը չի փրկում: Էլ ոչնչով չես ուրախացնի նրանց. թերեւս միայն հաղթանակը կսփոփեր: Կամա թե ակամա՝ մահն ընտրածներին չես կարող ստիպել ապրել. գերությունից վերադարձած երկուսն արդեն ինքնասպան են եղել: 

Պատերազմն ավելի զորեղ է, քան աշխարհի բոլոր դաժանություններն ու դժբախտությունները: Նրանք, որ մահացան, թերեւս հաղթեցին: Մտածե՞լ եք՝ ինչ են զգացել նրանք ընկնելիս: Հնարավոր չէ իմանալ: Բայց եթե գոյություն ունեցող մեկ այլ կյանքի հույսը վերջին պահին պատել է նրանց, ուրեմն անաստված այս խաղերում էլ Աստված սեր է, եւ նրանց հոգիները հիմա անմար լույսերի ու հավերժական խաղաղության մեջ են: 

Մի փխրուն խաղաղություն մեր կարծրացած սրտերը մտավ 44 օր անց, երբ մեր երազանքներն արդեն իսպառ հօդս էին ցնդել, գալիք Նոր տարին ու Սուրբ ծնունդն այլեւս տոն չէին խոստանում, իսկ մեր գոյությունն ինքնին թաքուն տոն էր մեզ համար, նույնիսկ Հոլոքոստի մասին ֆիլմերն արդեն էլ հուզիչ չէին, որովհետեւ մեզ պատահած դաժանությունները դրանցից ավելի կատարելագործված էին, մեր գլխավերեւում երեւացող հրթիռներն ու մեր գլխին կախված նոր ցեղասպանության վտանգը սիրաշաղախ մեր համբույրներին դառնահամ խառնեցին, փախչելու տեղ չկա, ուր էլ գնաս՝ սիրտդ ու աչքերդ գալու են քեզ հետ, ամենուր օդից մահվան հոտ է գալիս, ջրից՝ արյան համ, եւ քառակուսի այս մոլորակի անծայրածիր հորիզոններից փչում է անտարբեր աշխարհի գարշահոտը...

Սիրան ԳՐԻԳՈՐՅԱՆ 

«Մշակութային Հրապարակ» ամսաթերթ