Կառլոս Ֆուենտես․ Արտեմիո Կրուսի մահը
«Անտարես» հրատարակչությունը շուտով լույս կընծայի մեքսիկացի գրող Կառլոս Ֆուենտեսի «Արտեմիո Կրուսի մահը» վեպը՝ երջանկահիշատակ Հովհաննես Գրիգորյանի թարգմանությամբ: Ներկայացնում ենք մի հատված վեպից:
Արթնանում եմ... Սթափվում եմ ինչոր սառը բանի հպումից։ Չէի իմանում, որ հնարավոր է ակամա միզել։ Աչքերս փակ պառկած եմ։ Կողքիս ձայներ եմ լսում, բայց բառերը չեն հասնում ինձ։ Կհասկանա՞մ ինչ են խոսում, եթե բացեմ աչքերս... Իսկ կոպերս կարծես արճիճից լինեն, լեզուս՝ պղնձե կշռաքար, ականջներիս մեջ մրճահարում են, շունչ եմ քաշում եւ... եւ հալված արծաթ է հեղվում կուրծքս։ Մետաղ, համատարած մետաղ։ Կամ դարձյալ հանքանյութ։ Միզում եմ ակամա։ Հավանաբար, այո, կորցրել եմ գիտակցությունս, հիմա եմ հիշում, հավանաբար այս ընթացքում ինչ-որ բան եմ կերել՝ առանց հասկանալու, չիմանալով։ Որովհետեւ, դեռեւս նոր էր սկսում լուսանալ, երկարեցի ձեռքս եւ դարձյալ, կամքիցս անկախ, գցեցի հեռախոսը հատակին եւ ապա երկար պառկեցի բերանքսիվայր, գլուխս բարձի մեջ խրած եւ ձեռքերս անօգնական տարածած՝ փայտացած մատներիս վրայով կարծես մրջյուններ էին վազվզում։ Հիմա արթնանում եմ, բայց չեմ ուզում բացել աչքերս։ Չեմ ուզում, բայց լույսի մի փունջ կպել է դեմքիս եւ համառորեն պոկ չի գալիս։ Կողպված թարթիչներիս միջից սեւ շերտեր ու կապույտ շրջաններ են ցատկոտում։ Կծկվում են դեմքիս մկանները, բացում եմ աջ աչքս եւ կանացի պայուսակի ապակյա զարդի վրա տեսնում եմ ինձ, իմ արտացոլանքը։ Սա ես եմ։ Այսպիսին։ Այս ծերուկն եմ՝ ապակյա անհավասար քառակուսիների մեջ կոտրատված դեմքով։ Այս աչքը ես եմ։ Այս աչքը ես եմ։ Այրող, վաղեմի, մոռացված եւ հավերժ կենդանի ատելության երակներով պատված։ Ես այս ուռած եւ կանաչ աչքն եմ՝ թարթիչների արանքում։ Թարթիչներ։ Թարթիչներ։ Ճպռոտած թարթիչներ։ Ես այս քիթն եմ։ Այս քիթը։ Այս քիթը։ Կեռ։ Լայն ռունգերով։ Ես այս այտոսկրերն եմ։ Այտոսկրերը։ Որոնց վրա ճերմակ մազեր են բուսնում։ Բուսնում։ Ծամածռություն։ Ծամածռություն։ Ծամածռություն։ Ես այս ծամածռությունն եմ, որը կապ չունի ո՛չ ծերության եւ ո՛չ էլ ցավի հետ։ Սոսկ ծամածռություն։ Ծխախոտից սեւացած ժանիքներով։ Ծխախոտից։ Ծխախոտից։ Շնչառությունիցս խոնավացան ապակյա զարդերը, եւ ինչ-որ մի ձեռք հեռացրեց պայուսակը գիշերային սեղանից։
- Տեսեք, բժիշկ, նա զվարճանում է...
- Սենյոր Կրուս...
- Նույնիսկ մահվան ժամին էլ մոլորեցնում է մեզ...
Չեմ ուզում խոսել։ Բերանս կարծես հին պղնձադրամներով է լցված, այդպիսին է համը։ Բայց փոքր-ինչ բացում եմ աչքերս եւ թարթիչներիս արանքից նշմարում եմ երկու կնոջ եւ բժշկին, որից ախտահանություն է փչում, շապիկիս տակից կուրծքս շոշափող նրա քրտնած ձեռքերից ալկոհոլի նվաղեցնող բուրմունք եմ առնում։ Փորձում եմ հեռացնել այդ ձեռքերը։
- Չեղավ, սենյոր Կրուս, չեղավ... Ոչ, ոչ, չեմ բացելու շրթունքներս, ավելի ճիշտ, այդ անշրթունք զիգզագը, որն արտացոլվում է ապակու մեջ։ Կտարածեմ ձեռքերս սավանի վրա, որով ծածկված եմ մինչեւ փորս։ Ստամոքսս... ա՜խ... Սրունքներս իրար չեն գալիս, զարհուրելի սառնություն է ազդրերիս արանքում։ Իսկ կուրծքս շարունակում է ննջել, թեեւ մի թեթեւ քոր եմ զգում ինչպես... առաջ, երբ կինոյում երկար էի նստում: Վատ արյունաշրջանառություն, այդքան բան։ Ուրիշ ոչինչ։ Ուրիշ ոչինչ։ Լուրջ բան չկա։ Առանձնապես լուրջ բան չկա։ Հարկավոր է հոգալ մարմնի մասին։ Հոգնում ես նրա մասին մտածելուց։ Սեփական մարմնի։ Միմիայն մարմնի։ Հոգնել է։ Չի մտածում։ Բավական է։ Բայց էլի մտածում է։ Չէ՞ որ մարմինը՝ այդ ես եմ։ Նա մնում է։ Հեռանում է... հեռանում է... Մասնատվում է նյարդերի եւ հյուսվածքների, բջիջների եւ արյան գնդիկների։ Մարմինս, որի մեջ իր մատներն է խոթել բժիշկը։ Սարսափելի է։ Սարսափում եմ մտածել իմ մարմնի մասին։ Իսկ դե՞մքս։ Թերեզան հեռացրել է պայուսակը, որի վրա արտացոլվում էի։ Փորձում եմ հիշել արտացոլանքս. ապակիների մեջ անհավասարաչափ կոտրատված դիմագծեր, իրարից չափազանց հեռացած աչքեր, մեկը՝ ականջիս կիպ կպած, ծամածռված դեմքս երեք մասի էր բաժանվել ապակու երեք կտորների մեջ։ Քրտինքը հոսում էր ճակատովս։ Ես դարձյալ փակում եմ աչքերս եւ խնդրում եմ, խնդրում, որպեսզի ինձ նորից վերադարձնեն իմ նախկին դեմքը եւ մարմինը։ Խնդրում եմ եւ զգում մարմնիս քնքշորեն հպված մի ձեռք, որն ուզում եմ հեռացնել, բայց ուժերս չեն հերիքում։
- Արդեն լա՞վ ես զգում։ Չեմ տեսնում նրան։ Չեմ տեսնում Կատալինային։ Տեսնում եմ ավելի հեռուն։ Բազկաթոռին նստած է Թերեզան։ Ձեռքերի մեջ բացված լրագիր։ Իմ լրագիրը։ Թերեզան է, թեեւ դեմքը ծածկված է լրագրով։
- Բացեք պատուհանը։
- Ոչ, ոչ։ Կմրսես եւ կվատանաս։
- Դե թող նրան, մայրիկ։ Չե՞ս տեսնում, օյիններ է սարքում։
Ըհը։ Խնկի բույր եմ առնում։ Ըհը։ Դռան հետեւում քչփչում են։ Հայտնվեց քահանան՝ խնկի բույրով, սեւ փարաջայով, ցողամանը ձեռքին, ըստ ամենայն կարգուկանոնի ինձ այն աշխարհ ուղարկելու մտադրությամբ։ Հիհի, ծուղակն ընկան։
- Պադիլյան չի՞ եկել։
- Եկել է։ Դրսում է։
- Թող ներս գա։
- Բայց...
- Նախ Պադիլյան թող ներս գա։
Ըհը, Պադիլյա, մոտ եկ։ Մագնիտոֆոնը բերե՞լ ես։ Եթե լավ գիտես քո անելիքը, ապա դու այն կբերես այստեղ, ինչպես ամեն գիշեր Կոյոականի իմ տունն էիր բերում։ Այսօր, ինչպես երբեք, դու պետք է ինձ համար այնպիսի տպավորություն ստեղծես, որ իբր ամեն ինչ շարունակվում է առաջվա նման։ Մի խախտիր սովորությունը, Պադիլյա։ Ահա եւ դու։ Նրանց սա դուր չի գալիս։
- Մոտեցիր, աղջիկս, որ նա ճանաչի քեզ։ Ասա նրան անունդ։
- Ես... ես Գլորիան եմ...
Եթե միայն ուշադիր նայեի նրա դեմքին։ Կտեսնեի նրա ծամածռված դեմքը՝ ըստ երեւույթին, նա զգում է մեռնող մարմնի հոտը, հավանաբար նայում է փլված, ներս ընկած կրծքիս, գորշ ու խճճված մորուքիս, քթիցս անվերջ ծորացող ջրաշիթին... այս... Նրան հեռացնում են իմ մոտից։ Բժիշկը շոշափում է զարկերակս։
- Անհրաժեշտ է խորհրդակցել կոլեգաներիս հետ։
Կատալինան շոյում է ձեռքս։ Ինչպիսի՜ անօգուտ քնքշանք։ Լավ չեմ տեսնում նրան, բայց փորձում եմ հայացքս սրել։ Ափիս մեջ եմ առնում նրա սառը ձեռքը։
- Այն առավոտ ուրախությամբ էի սպասում նրան։ Ձիով անցանք գետը։
- Ինչ ասացի՞ր։ Մի խոսիր։ Մի հոգնեցրու քեզ։ Չեմ հասկանում ինչ ես ասում։
- Ուզում եմ այնտեղ վերադառնալ, Կատալինա։ Ապարդյո՜ւն։
Այո։ Քահանան ծնկի է իջնում կողքիս։ Մրմնջում է իր խոսքերը։ Պադիլյան միացնում է մագնիտոֆոնը։ Լսում եմ իմ ձայնը, իմ խոսքերը։ Ախ, ո՜նց կգոռայի։ Ախ, կգոռայի։ Ախ, չէ՞ որ վերակենդանացա։ Դռնից ներս են նայում երկու բժիշկ։ Վերակենդանացա։ Ռեխինա, տառապում եմ, տառապում, Ռեխինա, եւ ես գիտեմ, թե իմ ինչն է ցավում։ Ռեխինա։ Զինվոր։ Ամուր գրկեք ինձ, ցավում է։ Երկար եւ սառը դաշույն են խրել ստամոքսս, ես գիտեմ ով է դաշույնը խրել մարմնիս մեջ, ահա, ես խնկի հոտ եմ առնում, ես հոգնել եմ։ Թող ինչ ուզում են՝ անեն։ Թող ինձ դանդաղ շուռումուռ տան, հենց տնքամ։ Ձեզ չեմ պարտական ապրելուս համար։ Չեմ կարող, չեմ կարող, ես չեմ ընտրել... ցավից կոտրվում է մեջքս... շոշափում եմ սառած ոտքերս, չեմ ուզում այս կապույտ եղունգները, իմ այս նոր կապտած եղունգները... աաա՜յ, վերակենդանացա։ Իսկ ի՞նչ էի անում երեկ։ Եթե մտածեմ, թե ինչ էի անում երեկ, ուշադրությունս կշեղվի, եւ էլ չեմ մտածի այլեւս այսօրվա մասին։ Դա շատ պարզ մտահղացում է։ Շատ պարզ։ Մտածում եմ երեկվա մասին։ Դեռեւս խելքդ չես թռցրել, այնքան էլ չես տառապում, կարող ես մտածել այդ մասին։ Երեկ, երեկ, երեկ։ Երեկ Արտեմիո Կրուսը Հերմոսիլյոյից թռչում էր Մեխիկո։ Այո։ Երեկ Արտեմիո Կրուսը... Մինչեւ հիվանդանալը, երեկ Արտեմիո Կրուսը... Ոչ, ոչ, հիվանդ չէր։ Երեկ Արտեմիո Կրուսն իր կաբինետում էր եւ հանկարծ շատ տկար զգաց։ Ոչ երեկ։ Այս առավոտ։ Արտեմիո Կրուսը։ Հիվանդ չէ, ոչ։ Եվ ոչ էլ Արտեմիո Կրուսը։ Մեկ ուրիշը։ Նա, որը արտացոլվում էր հիվանդի անկողնու դիմացի հայելու մեջ։ Մեկ ուրիշ Արտեմիո Կրուս։ Նրա երկվորյակը։ Արտեմիո Կրուսը հիվանդ է։ Մյուսը։ Արտեմիո Կրուսը հիվանդ է, չի ապրում, չէ, ապրում է։ Արտեմիո Կրուսն ապրել է։ Ապրել է մի քանի տարի... Տարիները չեմ ափսոսում, ոչ, ոչ։ Ապրել է մի քանի օր։ Նրա երկվորյակը։ Արտեմիո Կրուսը։ Նրա կրկնակը։ Երեկ կար Արտեմիո Կրուսը, որն ապրել է միայն մի քանի օր՝ մինչեւ մեռնելը, երեկ կար Արտեմիո Կրուսը... որը ես եմ... եւ ուրիշը... երեկ...
«Մշակութային Հրապարակ» ամսաթերթ
Կարծիքներ