Արցախցիները` հանրաքվեի եւ Սահմանադրության մասին

Դեկտեմբերի 10-ը Արցախի Սահմանադրության օրն է։ Չորս տարի առաջ՝ 2006 թվականի այս օրը ղարաբաղցիները «այո» ասացին նորանկախ իրենց երկրի հիմնական օրենքին։ Միաժամանակ, 1991 թվականին, իր պատմության ամենադրամատիկ ժամանակահատվածում համաժողովրդական հանրաքվեով Արցախը վավերացրեց ազատ ու անկախ ապրելու իր իրավունքը։ Սահմանադրության ու համաժողովրդական առաջին հանրաքվեի օրվա նախօրյակին փորձեցինք պարզել՝ արդյո՞ք 19 տարի առաջ անկախությանը կողմ քվեարկած արցախցիներն այսօր էլ նախապատվությունը տալիս են անկախությանը, քանզի 1988 թ. ազգային զարթոնքը սկսվել է Հայաստանին միանալու պահանջով։ Փորձեցինք պարզել նաեւ, թե արցախցիներն ինչ կարծիքի են ԼՂՀ հիմնական օրենքի մասին՝ արդյո՞ք կատարյալ են համարում այն, օրինակ, ճի՞շտ են համարում ազատագրված տարածքներին վերաբերող ձեւակերպումը։



Արթուր Թովմասյան (ԼՂՀ ԱԺ նախագահի տեղակալ) - Դարձյալ կքվեարկեի անկախության օգտին։ Ինչ վերաբերում է մեր Սահմանադրության կատարելության հարցին, ապա ինչպես աշխարհի երեւի թե բոլոր երկրների առաջին Սահմանադրության ընդունումից մի քանի տարի հետո երեւան են գալիս թերություններն ու որոշ հոդվածների փոփոխման պահանջ է առաջանում, նույնն էլ վերաբերում է մեր երկրի հիմնական օրենքին։ Ազատագրված տարածքների մասին հոդվածը հստակ է գրված։ Չպիտի մոռանանք, որ մենք Շահումյան ու Գետաշեն ունենք, որ դեռեւս մնում են հակառակորդի վերահսկողության տակ։ Եթե մենք գծեինք ներկայիս փաստացի սահմանները, ապա կստացվի, որ հրաժարվում ենք վերոհիշյալ շրջաններից, Մարտակերտի եւ Մարտունու շրջանների այն տարածքներից, որոնք այսօր գտնվում են սահմանի հակառակ կողմում։



Ներսես Օհանջանյան (ԼՂՀ Գերագույն խորհրդի առաջին եւ երկրորդ գումարման պատգամավոր) - Ես միշտ էլ եղել եմ Հայաստանի հետ միացման կողմնակից եւ այսօր էլ այդ առումով այլ կարծիք չունեմ։ Ինչ վերաբերում է Սահմանադրությանը, չնայած ես անկախության կողմնակից չեմ, գտնում եմ, որ մենք այնպիսի Սահմանադրություն պիտի ընդունեինք, որտեղ ավելի հստակ ձեւակերպված լինեին մեր ազգային արժեհամակարգի պահպանմանը, ազգային անվտանգությանը վերաբերող հոդվածները։ Միջազգային, ավելի կոնկրետ՝ եվրոպական նորմերով ու չափանիշներով առաջնորդվող Հայաստանի ընդունած Սահմանադրությունն այդ առումով խոցելի է դարձնում Հայաստանին, ուստի մենք ոչ թե պիտի նմանակեինք նրա հիմնական օրենքը, այլ ընդունեինք այնպիսի Սահմանադրություն, որ ազգային արժեհամակարգի պահպանման խնդրում Հայաստանին հետագայում մեզ հետեւելու հնարավորություն տար... Մեր Սահմանադրության մեջ հատկապես շատ մշուշոտ է ազատագրված տարածքների վերաբերյալ հոդվածը։



Նարինե Նարիմանյան (ԼՂՀ արդարադատության նախարար) - Անկախության կողմնակից եմ եւ, եթե հարկ լինի, կրկին կքվեարկեմ անկախ պետականության օգտին։ Աշխարհում կատարյալ ոչինչ չի լինում։ Այդ թվում՝ Սահմանադրությունը։ Կարծում եմ, ժամանակի ընթացքում երեւան եկած թերությունները, ժամանակի, կյանքի փորձությանը չդիմացած ձեւակերպումները, հոդվածները որոշ ժամանակ հետո ավելի հստակ տեսք կստանան մեր պետության հիմնական օրենքում։



Ալեքսանդր Համբարձումյան (ճարտարապետ) - Երեւի թե դարձյալ կողմ կքվեարկեի անկախությանը։ Սահմանադրությունը կատարյալ լինել չի կարող, որովհետեւ կյանքը փոփոխվում է, նոր հարցեր ու խնդիրներ են առաջանում, որոնք օրենքով վավերացվելու կարիք ունեն։ Սահմանադրությունը խոցելի է հատկապես ազատագրված տարածքների ամրագրման առումով։ Ես կողմ եմ ավելի հստակ ձեւակերպման։



Ռուզան Իշխանյան (լրագրող) - 1988 թվականին այլ իրավիճակ էր, եւ բնական է, որ մենք ցույցի եւ պայքարի դուրս եկանք Հայաստանի հետ վերամիավորվելու պահանջով։ Բայց հետո, երբ Ադրբեջանը պատերազմ պարտադրեց մեզ, երբ մենք արդեն անկախ պետություն ենք հռչակել եւ ունենք մեր սահմանները, այսօր հնարավոր չէ կրկին օրակարգ մտցնել «միացման» խնդիրը։ Ինչ կա որ՝ թող հարավկովկասյան տարածաշրջանում երկու հայկական պետություն լինի։ Թուրքերը Ադրբեջան եւ Թուրքիա առանձին պետություններ ունեն, չէ՞։ Սահմանադրությունը երբեք կատարյալ չի լինում նույնիսկ, այսպես ասած, կատարյալ, գերզարգացած եւ հզոր երկրներում։ ԱՄՆ-ն, Մեծ Բրիտանիան կամ Ֆրանսիան շարունակ փոփոխություններ են կատարում իրենց Սահմանադրության մեջ։ Այսօր արդեն էական տարբերություններ կան գործող օրենքների եւ հիմնական օրենքների միջեւ։ Ինչ վերաբերում է ազատագրված տարածքներին, ապա պատերազմի արդյունքում այդ տարածքներն արդեն մեր փաստացի տարածքներն են դարձել եւ ամրագրված են մեր Սահմանադրությամբ։



Արմեն Գրիգորյան (գործազուրկ) - Երբ աշխատատեղ չկա, աշխատանք չկա, որ տունդ, ընտանիքդ պահես, ի՞նչ տարբերություն՝ անկախ պետությո՞ւն ենք, թե՞ միացել ենք Հայաստանին։ Չնայած, ամեն դեպքում, ես միացման կողմնակից եմ։ Սահմանադրությունը, ճիշտն ասած, չեմ կարդացել եւ կարդալու միտք չունեմ։ Մի բան ասեմ՝ Սահմանադրությունը կամ մնացած էդ օրենքները սաղ գեղեցիկ ուպակովկա արած դեկորացիաներ են, որ համարյա չեն օգտագործվում կյանքում։



Կարեն Հարությունյան (շինարար) - Ես կարծում եմ, որ ամենաճիշտը Հայաստանի հետ միանալն է։ Սահմանադրության մասին ի՞նչ կարող եմ ասել։ Ոչ ես եմ նրան պետք գալիս, ոչ Սահմանադրությունն է ինձ պետք գալիս։ Ազատագրված տարածքները Սահմանադրության մեջ ամրագրելը ամենակարեւոր բանը չէ, պետք է դրանք պահելու կոնկրետ ցանկություն լինի։ Բայց երբ մենք ասում ենք, թե դրանք հայկական տարածքներ են, մեր հողերն են, ամրագրված են մեր Սահմանադրությամբ, իսկ Հայաստանի նախագահը գնում, Ալիեւի հետ «բազար է անում» էդ հողերի շուրջ, դա արդեն ես չեմ հասկանում։ Այ ախպեր, ասում են՝ երկրի տերը ժողովուրդն է։ Հիմա ե՞ս եմ էս հողի տերը, թե՞ Երեւանում գտնվող Հայաստանի նախագահը։



Սերգեյ Ավանեսյան (կենսաթոշակառու) - Միացո՛ւմ։ Մենք մի երկիր պիտի լինենք, որ ուժեղ լինենք։ Էսպես ասես քանդած ցախավելի ծղոտ լինենք։ Հեշտությամբ մեզ կարելի է կոտրել։ Սահմանադրությունը կարող է շատ լավն է, բայց եթե էդ հոդվածները մեր մնացած օրենքների պես կամ կիսատ-պռատ են գործում, կամ շրջանցելով, խախտելով, էլ ո՞ւմ է պետք։



Արթուր Զաքարյան (նախկին ազատամարտիկ) - Մի բան ասեմ՝ անկախությունը նրա համար են հնարել, որ մի խումբ մարդիկ բարձր պաշտոններ ստանան։ Մնացած պատճառաբանություններին չեմ հավատում։ Սահմանադրության հոդվածները մեկ-մեկ չեմ կարդացել, բայց կարդացել եմ ազատագրված տարածքներին վերաբերող հոդվածը։ Մինչեւ հիմա չեմ հասկանում, թե դա պատերազմում հաղթած երկրի հոդվա՞ծ է, թե՞ պարտված։ Տնաշենները էնքան վախեցած են բառերը գրել, ասես... Բայց նույնիսկ կարեւորը դա չէ։ Այդ հողերը իսկապես մերը կլինեն, եթե բնակեցնենք։