Թուրքիան իր ադրբեջանական գործիքը կակտիվացնի առաջիկա դիվանագիտական շփումների ժամանակ. Ռուբեն Մելքոնյան

«Հրապարակը» զրուցել է ԵՊՀ Արևելագիտության ֆակուլտետի դեկան, թյուրքագետ, պրոֆեսոր Ռուբեն Մելքոնյանի հետ։

-Պարո՛ն Մելքոնյան, Ռուսաստանի ԱԳ նախարար Սերգեյ Լավրովը հարցազրույց տվեց ռուսական 3 լրատվամիջոցի, խոսեց Լեռնային Ղարաբաղի շրջանում խաղաղապահների տեղակայման մասին, հնարավորությունների մասին։ Ըստ Ձեզ՝ Թուրքիան, որ ամեն կերպ փորձում է ներգրավված լինել այս բանակցային գործընթացում, ինչպիսի՞մոտեցում կցուցաբերի այս իրավիճակում։ Թուրքիան նաև այս ընթացքում ի՞նչ հնարավոր գործողությունների կդիմի այս զարգացումներին զուգահեռ։ 
 
-Ընդհանրապես, Թուրքիան տարիներ շարունակ փորձել է ներգրավվել այս պրոցեսի մեջ տարբեր մեթոդներով, և, ցավոք սրտի, նրա փորձերը վերջին շրջանում ավելի են ագրեսիվանում, և վերջին մեթոդն էլ, որին մենք հիմա ականատես ենք լինում, ահաբեկչության և ռազմական ագրեսիայի ուղեկցությամբ հարձակումն է Հայաստանի վրա։ Ես վստահ եմ, որ թուրքական կողմից այդ փորձերը տարբեր առումներով շարունակվելու են և՛ դիվանագիտական, և՛ քաղաքական, և՛ տարատեսակ այլ սադրանքների միջոցով։ Բայց նաև կարծում եմ, որ տարածաշրջանային հավասարակշռությունները հաշվի առնելով, հաշվի առնելով ձևավորված Մինսկի խմբի համանախագահների ֆորմատը, ինչպես նաև հատուկ հաշվի առնելով Ռուսաստանի ներկայացվածությունն այս տարածաշրջանում և շահերը՝ ենթադրում եմ, որ ձեռնտու չի լինելու այդ խաղացողներին, մեծ խաղացողներին, առաջին հերթին՝ Ռուսաստանին, Թուրքիայի՝ չափից ավելի ներգրավվածությունը։  Արդեն իսկ Թուրքիայի ներկա պահվածքը խիստ մտահոգիչ է մեծ խաղացողների համար, հակընդդեմ է նրանց շահերին։ Եվ կարծում եմ, որ այդ քննարկումների, խաղաղապահների և այլ խնդիրների հետ կապված` անպայմանորեն ուղեկցվում են Թուրքիային այս ամենից բացառելու, Թուրքիային այս ամենից դուրս մղելու ձգտումներ։  Բայց պետք է ֆիքսենք, որ Թուրքիան բավական ագրեսիվ քաղաքականություն է վարում, և պետք է ֆիքսենք, որ դե ֆակտո Թուրքիան, այնուամենայնիվ, այս ամենի բաղկացուցիչ մասն է դարձել, այս կոնֆլիկտի, ցավոք սրտի։ Եվ դեպքերը, զարգացումները ցույց կտան, և ես կարծում եմ՝ սա նաև ոչ միայն հայկական խնդիրն է, ոչ միայն Հայաստանի խնդիրն է, սա թուրք-ռուսական մրցակցության խնդիրն է և առաջին հերթին հենց Ռուսաստանի խնդիրն է` կասեցնել, կանխել Թուրքիայի օրեցօր ավելի ագրեսիվացող նկրտումները։

-Արդյո՞ք Թուրքիան օգտագործում է նաև ՆԱՏՕ-ում իր ներուժը, և հենց դրա հիման վրա է, որ չի հրաժարվում ղարաբաղյան հակամարտության կարգավորման մեջ ներգրավվելու գաղափարներից։

-Տեսեք, Մինսկի խմբի համանախագահներից երկուսը՝ ԱՄՆ-ն և Ֆրանսիան, նույնպես ՆԱՏՕ-ական երկրներ են, ՆԱՏՕ-ի կարևոր երկրներ են։ Եվ չեմ կարծում, որ սա այս կոնֆլիկտում ՆԱՏՕ-ի ներգրավումն ապահովելու խնդիրն է, այն, ինչը որ անում է Թուրքիան։ Ընդհակառակը, ես կարծում եմ, որ Թուրքիան, օգտագործելով տարատեսակ խնդիրներ՝ և՛ իր դիրքը, և՛ իր հետ կապված տարբեր երկրների շահերը, փորձում է այդ ամենը համադրելով` շատ ավելի շահեկան վիճակ ստեղծել` այս կոնֆլիկտի մեջ ներթափանցելու և այս կոնֆլիկտում որոշիչ ձայն ունենալու համար։ Եվ կարծում եմ, որ ՆԱՏՕ-ի անդամ լինելն ընդամենը մի դետալ է նրա կողմից իրականացվող սադրիչ քաղաքականության ֆոնին։

-Ըստ Ձեզ՝ Թուրքիան էլ ի՞նչ պոտենցիալ է օգտագործում, որ ամեն կերպ ետ չի կանգնում իր մտքից, և ի՞նչ քայլերի պետք է դիմել Թուրքիային այս զարգացումներից հնարավորինս հեռու պահելու համար։

-Ես կարծում եմ, որ Թուրքիան կիրառել է իր ներուժի մի մասը (նկատի ունեմ ռազմական մասը)` ուղղակիորեն ներթափանցելով այս հարցի մեջ, ուղղակի ռազմական ներգրավվածություն ունենալով այս ամենում, նաև բերելով, տեղափոխելով ահաբեկիչներին այս տարածաշրջան և ներգրավելով արցախյան ճակատում։ Եվ ես կարծում եմ, որ Թուրքիան նաև դիվանագիտական ոլորտում ունի որոշ լծակներ, որոնք կիրառում է։ Դրանք ավելի մեղմ, այսպես, լծակներ են, որ տարբեր տարիներին Թուրքիան հայտարարել է իր հետաքրքրությունների մասին, ներգրավվելու իր ցանկության մասին։ Բայց, իմ կարծիքով, կա նաև ավելի կարծր, ավելի կոշտ դիվանագիտական մեթոդ, որին միգուցե Թուրքիան կդիմի։ Ես ենթադրում եմ, որ դա Ադրբեջանի կողմից նախապայմանի առաջ քաշելու հնարավորությունն է։ Այսինքն՝ Ադրբեջանը պահանջի, որ խաղաղապահների տեղակայման կամ ընդհանուր` Թուրքիան ներգրավվի որպես ոչ թե դե ֆակտո, այլ դե յուրե մասնակցություն ունենա այս ամենի մեջ իբրև թե միջնորդ և իբրև բանակցություններին ներկա գտնվող պետություն։ Կարծում եմ, որ դրա նախանշանները, իհարկե, կան, Ալիևը հայտարարություն է արել և հարցազրույցներում ասել է, որ Թուրքիան պետք է լինի այս հարցի մեջ։ Ես ենթադրում եմ, որ Թուրքիան իր ադրբեջանական գործիքը կակտիվացնի առաջիկա դիվանագիտական շփումների ժամանակ՝ փորձելով հասնել իր դե ֆակտո ներկայությանը` իր դե յուրե ամրագրմամբ։ Բայց նաև վստահ եմ (պատասխանելով Ձեր հարցին` կապված Թուրքիայի ներգրավվածությունը կասեցնելու հետ), որ շատ կուռ հայ-ռուսական դիվանագիտական դաշտ պետք է գործի`  կասեցնելու համար Թուրքիայի ներգրավվածությունը։ Ռուսաստանն օգտագործի իր ազդեցությունը, իր ուժերը, իսկ Հայաստանը հանդես գա որպես պետություն, որի հանդեպ իրականացվել է ագրեսիա, և ներկայացնել այն բոլոր փաստերը, որ Թուրքիային զրկում է չեզոք միջնորդ դառնալու իր ձգտումներից, իր նպատակներից։

-Եթե ամեն ինչ հասնի իր գագաթնակետին, Չինաստանը կմիջամտի՞ այս իրավիճակում: Նաև ԱՄՆ պետքարտուղար Պոմպեոն կրկին անդրադարձել էր Չինաստանի Սինծյանին, Ույղուրական ինքնավար շրջանին, խոսել էր մարդու իրավունքների խախտումների մասին։ Ըստ Ձեզ՝ Չինաստանը, այս իրավիճակը հաշվի առնելով (թե՛ ԱՄՆ-ի այդ հայտարարությունը, թե՛ այս իրավիճակի սրացումը), միջամտություն կունենա՞ կամ հայտարարությունների տեսքով միջամտություն ցույց կտա՞։

-Տարածաշրջանային, լայն ընդգրկում ունեցող կոնֆլիկտներում տարբեր երկրներ, տարբեր խաղացողներ անպայմանորեն ունեն իրենց ընդգրկվածությունը, և Չինաստանը նույնպես բացառություն չէ։ Բայց այդ ընդգրկվածությունը շատ հաճախ սահմանափակվում է «դիվանագիտական» գծված սահմաններով, և հարցը կամ հերթը չի հասնում ավելի բուն միջամտություններին, քանի որ տարածաշրջանները, կարելի է ասել, գերտերությունների համար ունեն գծված բաժանումներ։ Եվ այս տարածաշրջանում մեծ կոնֆլիկտների մեջ ընդգրկված ամենակարևոր պետությունը Ռուսաստանն է։ Չեմ կարծում, որ Չինաստանը շատ ակտիվ ներգրավվածություն (գործնական նկատի ունեմ) կարող է ունենալ արցախյան կոնֆլիկտում, բայց, հաշվի առնելով նրա համար զգայուն կետերը՝ այդ ույղուրական խնդիրը և Թուրքիայի թաքնված կամ քողարկված ագրեսիան Չինաստանի նկատմամբ, կարծում եմ, որ տարբեր միջազգային հարթակներում, տարբեր ֆորմատներում բանակցային, միգուցե Չինաստանն արտահայտի նաև իր հակաթուրքական դիրքորոշումը՝ բաց, քողարկված, որը, բնականաբար, ուղղակի կամ անուղղակի կարող է ավելի ուժեղացնել հայկական կողմի պահանջները և հայկական կողմի դիրքերը, այս պարագայում՝ հայ-ռուսական կողմի դիրքերը։

-Բայց տարիներ շարունակ Թուրքիան փորձել է, չէ՞, ույղուրական խնդրին տարբեր հայտարարություններով անդրադառնալ։

-Միանշանակ։ Գիտեք, որ ույղուրները թուրքական ծագում ունեցող ժողովուրդ են, և Թուրքիան տարիներ շարունակ նրանց նկատմամբ իրականացրել է սադրիչ քաղաքականություն, ըստ էության, նաև քողարկված սեպարատիզմ խրախուսելու քաղաքականություն է իրականացրել, նրանց շրջանում շարունակում է իրականացնել պանթյուրքիստական քարոզչություն։ Երբեմն որոշակի հաջողությունների հասել է, երբեմն՝ ոչ, բայց դա ուղղակի դասական օրինակ է Թուրքիայի՝ այլ պետությունների ներքին գործերին միջամտելու։ Եվ կարծում եմ՝ վաղուց այս խնդիրը Չինաստանի համար առաջնային նշանակութան խնդիրներից է, և որոշակի հակաքայլեր արվում են։ Ուղղակի կարող եմ ասել, որ թուրքական քաղաքական հռետորաբանության մեջ նույնիսկ ույղուրներին անվանում են «ամենահեռվում գտնվող թուրքեր», այսինքն՝ հռետորաբանության մեջ անգամ ույղուրներն ընկալվում են որպես «թուրքեր», որոնք տարածքային, աշխարհագրական առումով գտնվում են «ամենահեռվում», բայց, այսպես ասած, հոգեպես և էթնիկական միասնության մեջ են թուրքերի հետ։ Սա դասական պանթյուրքիստական, ազգայնամոլական քաղաքականության դրսևորում է։ Եվ սա խոսում է այն մասին, որ Թուրքիան սպառնալիք է ոչ միայն տարածաշրջանի երկրների, Հայաստանի համար, այլև՝ գլոբալ, աշխարհի համար Թուրքիան, ըստ էության, վերածվել է բացահայտ «սպառնալիք-պետության»։ Եվ Չինաստանն այդ թիրախներից հերթականն է։