Հանդիպում, որը 35 տարի հետո էլ քեզ հետ է

Ստեղծման առաջին իսկ օրվանից, Կարեն Դեմիրճյանի անունը կրող թանգարանը նրա այրու՝ տիկին Ռիմա Դեմիրճյանի ղեկավարությամբ ավելի քան 15 տարի է, ինչ մեկիկ-մեկիկ հավաքում է մեր ժողովրդի պանծալի զավակի, պետական գործչի անցած ուղուն ու գործունեությանը նվիրված արժեքավոր փաստաթղթեր, հանդիպումների սղագրություններ, հազվագյուտ լուսանկարներ: 
Այդ ամենը Հայաստանի երկրորդ հանրապետության վերջին տարիների վառ վկայություններն են: Մի առանձին հետաքրքրությամբ է ընթերցվում վերջերս լուս տեսած «Արարման հետագծեր...անջնջելի» գիրքը, որտեղ տեղ են գտել Հայաստանի ղեկավար Կարեն Դեմիրճյանի հանդիպումների սղագրությունները Հայաստանի ստեղծագործական միությունների ներկայացուցիչների, մեր մտավորականության հետ: 

Ինձ համար հատկապես ուշագրավ էր գրքում տեղ գտած Հայաստանի կինեմատոգրաֆիստների միության ներկայացուցիչների այն համառոտագրությունը, որի հանդիպմանը 35 տարի առաջ, որպես «ՖԻԼՄ » թերթի խմբագիր, ես նույնպես ներկա եմ գտնվել: 
Այդ օրը երեկոյան ժամը 7-ից մինչև ուշ գիշեր Կարեն Սերոբիչը լսեց բոլորին, ծավալվեց անկեղծ, սրտաբաց զրույց, մանրակրկիտ վեր հանվեց Հայկինոյի խնդիրներն ու պրոբլեմները: Կարդում ու աչքիս առջև վերարտադրվում են մեր կինոգործիչների հարցադրումները, նրանց կողմից բարձրացված ամենատարբեր խնդիրները, Դեմիճյանի խորիմաստ պատասխանները: Մոտ 100 էջի սահմաններում ձայնագրության սղագրությունը հետաքրքիր ու արդիական է նաև այսօր...
Մի փոքր մեջբերում:

ԿԱՐԵՆ ԴԵՄԻՐՃՅԱՆ.-Մենք հավաքվել ենք անկեղծ զրույցի,Կարեն /Խոսքը Կինոմիության նախագահ Կարեն Քալանթարի մասին է Ռ. Մ./ էդ զեկուցումդ մի կողմ դիր, այսօր մինչև ուշ գիշեր այստեղ ենք, ով ինչքան ցանկանում է՝ թող խոսի: 
ԽՈՍՔ Է ԳՆՈՒՄ ՍՑԵՆԱՐԻՍՏՆԵՐԻ, ԼԱՎ ՍՑԵՆԱՐ ՈՒՆԵՆԱԼ ՉՈՒՆԵՆԱԼՈՒ  ՄԱՍԻՆ
ԿԱՐԵՆ ԴԵՄԻՐՃՅԱՆ.-Ինչն է խանգարում ունենալ լավ սցենար, ասեք կոնկրետ, հավաքվել ենք այստեղ պարզ խոսելու: Ինձնից բացի, ոչ ոք չի կարող ձեզ օգնել: Ի՞նչն է խանգարում, տաղանդ որ չկա դա իմ մեղքը չէ:
ԴԱՀԼԻՃԻՑ.-Կան լավ սցենարներ, բայց Մոսկվայում տապալեցին՝«Օրբելի», «Թորոս Ռոսլին», «Կոլեգաներ», «Խաշ»:
ԿԱՐԵՆ ԴԵՄԻՐՃՅԱՆ.-Ես տեսել եմ, լուրջ բան չկա: Ոչ «Խաշը», Ոչ «Օրբելին», ոչ «Մանուշյանը»:
ԴԱՀԼԻՃԻՑ.-«Մանուշյան»-ում քաղաքական հարցեր են դրված:
ԿԱՐԵՆ ԴԵՄԻՐՃՅԱՆ.-Եթե այդքան լավն է «Մանուշյանը», ինչու՞ չեք դիմել, որ մենք այդ քաղաքական հարցերն անցկացնենք։ Կան գործեր, որ մենք, որպես քաղաքական գործիչներ, կարող ենք մեր խոսքն ասել: «Կոմիտասը» չէր անցնում: Ես խոսեցի՝ անցավ, ոչ նրա համար, որ ես ասացի, այլ նրա համար ,որ պետք է ռակուրսը փոխել: Մենք բացատրեցինք, որ «Կոմիտասը» այսպիսի սկզբունք չէ, այլ այնպիսի և անցկացրին:
«Մանուշյանը», օրինակ, ո՞վ ասաց, որ չի անցնի: Մանուշյանը չէր անցնում, որովհետև արդեն եղել էր Լաերտ Վաղարշյանի ֆիլմը։ Ես պետք է ասեմ, որ մենք՝ հայերս, ունենք մի վատ բնավորություն, հենց սկզբից ուզում ենք ամեն ինչ միանգամից անցկացնել, այնինչ սկզբից պիտի գաղափարն անցկացնել: Ի՞նչ է դրա համար մեզ պետք:
ԴԱՀԼԻՃԻՑ-Ներողություն, «Մանուշյանը» անցել է, միայն մեկ մարդ է մերժել՝ Լապինը, /ԽՍՀՄ հեռուստա-ռադիոպետկոմի նախագահ Ռ. Մ/:
ԿԱՐԵՆ ԴԵՄԻՐՃՅԱՆ.-Բա դա եղա՞վ, բա դա հա՞րց է, գայիք ինձ մոտ, ես զանգ կտայի: 
Ես այնքան եմ ասում, որ այդ կինոն ձեզ համար չեք անում, այլ՝ միության: Որտե՞ղ է ձեր ծրագրերը, ինչպե՞ս եք մտածում: Նախ պետք է փիլիսոփայորեն իմաստավորել ,հետո ասել: Գենոցիդից 70 տարի է անցել, Մեծ հայրենական պատերազմից 40 տարի, իսկ մենք չկարողացանք տալ լավ ֆիլմ: Պետք է լինի կոնցեպցիա, լինի մտածելակերպ, թե ինչ ենք ուզում և կոնկրետ ուղղություններով որոշենք՝ ահա սրան մենք պետք է հասնենք այսքան ժամանակում: Դրա համար անհրաժեշտ է ստեղծել բազա: Եվ դրանից հետո պետք է կոնկրետ ամեն մի կետ կատարել:
 Ահա դա եմ ես հասկանում Կինեմատոգրաֆիստների միության աշխատանք, դա եմ հասկանում Պետկինոյի աշխատանք:
ԱՅՆՈՒՀԵՏ ԽՈՍՔ Է ԲԱՑՎՈՒՄ ՄՈՒԼՏԻՊԼԻԿԱՑԻԱՅԻ ՄԱՍԻՆ
ԿԱԵՆ ԴԵՄԻՐՃՅԱՆ.- Տեսնում եմ, որ մուլտֆիլմերը թարգմանված չեն հայերեն: Մեծ ֆիլմերը թարգմանվում են հայերեն: Օրինակ «Պատերազմ և խաղաղություն»-ը թարգմանում են, որ պետք չէ, իսկ մուլտֆիլմերը, որ երեխաները ռուսերեն չգիտեն՝ չեն թարգմանվում: Մուլտֆիլմերը թարգմանեք հայերեն:
ՌԱՖԱՅԵԼ ՍԱՄՍՈՆՈՎ.- /Պետկինոյի նախագահ Ռ. Մ./ Մենք կտրուկ ավելացրել ենք հայերեն լեզվով մուլտֆիլմերը:
ԿԱՐԵՆ ԴԵՄԻՐՃՅԱՆ.-Եթե մեր մուլտիպլիկացիան պետք է և  ուղղված է երեխաների դաստիարակությանը ,որքան պետք է, այնքան էլ հարկավոր է վերարտադրել:
 Ես գտնում եմ, որ եթե լիամետրաժ ֆիլմի մեկ մասը չանել, ապա կարելի է տասը մուլտֆիլմ անել:
ՌԱՖԱՅԵԼ ՍԱՄՍՈՆՈՎ.-Դա բոլորովին էլ այդպես չէ: Նույնն է, որ մուլտֆիլմերը գնում են մեկ սանդղակով, իսկ գեղարվեստական ֆիլմերը մեկ այլ սանդղակով: 
Մենք իրավունք չունենք, մեզ համար պլանավորում են:
ԿԱՐԵՆ ԴԵՄԻՐՃՅԱՆ.-Ո՞վ: 
ՌԱՖԱՅԵԼ ՍԱՄՍՈՆՈՎ.- Մոսկվան:
ԿԱՐԵՆ ԴԵՄԻՐՃՅԱՆ.- Լսեք, Մոսկվայի հետ ամենաշատը ես եմ գործ ունենում: Դուք այնպես եք խոսում կարծես հայի հետ չեք խոսում: Դուք էլ գնացեք Մոսկվա և ասեք, որ մեր ստրուկտուրան այսպիսին է: Մենք գտնում ենք, որ հինգ գեղարվեստական ֆիլմի փոխարեն պետք է չորսը, տասը վավերագրական ֆիլմի փոխարեն տասնհինգը, մուլտֆիլմեր՝ այսքան: Ես գտնում եմ, որ եթե լիամետրաժ ֆիլմի մեկ մասը չանել, ապա կարելի է տասը ֆիլմ անել: Եթե դա չեն ընդունում, եկեք և ասեք, որ մեզ թույլ չեն տալիս, օգնեք մեզ:

ՀԳ Ինչպես վերը նշեցի, մի փոքր ընդմիջումով, այս հանդիպում- զրույցը տևեց 5-6 ժամ, իսկ սղագրությունը հարյուր էջ է: Այդ մի քանի ժամվա ընթացքում, մոտիկից շփվելով Հայաստանի  ղեկավարի հետ, մենք խորապես հասկացանք, թե ինչպիսին պետք է լինի պետական գործիչը, երկրի ղեկավարը՝ հայրենասեր ու սրտացավ հայը:

Պետական այնպիսի գործիչներ, ինչպիսին Մյասնիկյան ու Հարությունովն էր,  Զարոբյանն ու Քոչինյանն էր, ինչպիսին Դեմիրճյանն էր, նրանք, մի կողմ դնելով իրենց անձնական ամբիցիաները, կերտեցին զարգացած Հայաստան, ազգային մի երկիր:

Սակայն անկախության այս երեսուն տարիներին, եղածը կամաց-կամաց այնպես մսխվեց, որ ունենք այն ինչ ունենք: Եվ ամենավտանգավորը, թերևս, թուրքամետության ու քիրվայության այն հունդն էր, այն սերմն էր, որ 90-ականներին գցվեց քաղաքական դաշտի պարարտ հողում և այս վերջին երկու-երեք տարում ծաղկեց, հասակ առավ ու բազում ողբերգությունների պատճառ դարձավ...
 
Ռոբերտ Մաթոսյան