Որոշվել է, որ պետք է լինի ճանապարհ և ոչ թե, որ այն ունենա լրացուցիչ քաղաքական բովանդակություն

Հարցազրույց քաղաքագետ Ստեփան Դանիելյանի հետ

- Պարոն Դանիելյան, Սոչիի եռակողմ հանդիպման արդյունքներն ինչպես եք գնահատում։

- Առաջին հերթին Ռուսաստանը Բրյուսելին ցույց տվեց, որ այստեղ հարցերն ինքն է լուծում, և, հիմնական իրեն հետաքրքրող հարցերը՝ սահմանների հարցի լուծումը և կոմունիկացիաների, առաջ տարվեցին։ Իսկ այն սուր հարցերը, որ կան Հայաստանի ու Ադրբեջանի միջև, այդ հարցերը շրջանցեցին։

- Նիկոլ Փաշինյանը, կարծես թե չշրջանցեց, Ալիևն էլ զգուշավոր-խուսափողական պատասխան տվեց՝  ասելով, որ միջադեպերը համակարգային բնույթ չունեն և այլն։ Նաև խոսեց այն մասին, որ դրանից հետո «ապրենք ինչպես հարևաններ»։ Այնուամենայնիվ, Ալիևի մաքսիմալիստական, ագրեսիվ կեցվածքից նահանջ, դրության թուլացում չնկատվե՞ց այդ հանդիպմանը։

- Ադրբեջանում ընդհանրապես անհանգստացած են Թուրքիայում տեղի ունեցող դեպքերից, որովհետև Թուրքիայի տնտեսությունը վատ վիճակում է, Էրդողանի դիրքերը թուլանում են, Արևմուտքը Թուրքիայի դեմ բավական լուրջ աշխատում է՝ սահմանափակելու համար։ Բնականաբար, դա Ադրբեջանի դիրքորոշման վրա իր ազդեցությունը թողնում է և որոշակիորեն ավելի պասիվացնում։ Որովհետև այդ թուրքական աշխարհի գաղափարն է հեռվանում, որովհետև տնտեսությունը չի կարող այդքան ծանր բեռ վերցնի և այդ առումով, ես կարծում եմ՝ այս պահին նրա դիրքորոշումը որոշակիորեն մեղմացել է։ Եվ Ռուսաստանի ազդեցությունն էլ Թուրքիայի հետ կապված բնականաբար ավելի է ամրանում։ Ռուսաստանն իր օրակարգն է այլևս առաջ տանում։ Բոլոր դեպքերում, նորից եմ ասում, սուր հարցերից խուսափեցին։

- Նիկոլ Փաշինյանը հայտարարեց՝ կարծում եմ տարընթերցումներ չկան։ Սա այն դեպքում, երբ նա ասում է՝ Նոյեմբերի 9-ի հայտարարության մեջ «միջանցք» բառը գրված չէ, ի տարբերություն Լաչինի միջանցքի, որը գրված է, իսկ Ալիևն ու Թուրքիան էլ, որ կա։ Այն կոնտեքստում, ինչի մասին խոսում ենք, Նիկոլ Փաշինյանի հայտարարությունը, որ միջանցքն անընդունելի է, նշանակու՞ւմ է, որ միջանցք չի լինելու։ Կարգավիճակի հարցը,  այսինքն, հանված է և լինելու է ՀՀ տարածքում՝ ՀՀ վերահսկողության տակ:

- Քանի որ իրենք երկար խոսակցություն են ունեցել, մենք էդ խոսակցությունից տեղյակ չենք։ Բնականաբար, ընդամենը կարող ենք եզրակացություններ անել։ Ինչ վերաբերում է «միջանցք» բառին, հարցն այն է, թե այն ասելով, ով տակն ինչ է հասկանում։

- Կարգավիճակ և մեր դեպքում՝ մեր վերահսկողությա՞ն տակ։

- Կարծում եմ՝ կլինի ռուսական վերահսկողության տակ, այն կլինի Հայաստանի տարածքը, բայց անվտանգության ապահովումը ռուսական ծառայությունները կիրականացնեն և խնդիրը դրա շուրջ է՝ ով պետք է անի, ինչպես։ Բնականաբար, Ադրբեջանի ու Թուրքիայի երազանքն է՝ էքստերիտորալ տարբերակն է, որ իրավապահ որևէ մարմին այդտեղ վերահսկել։ Այսինքն՝ ազատ մուտք ու ելք ունենան և դա վերաբերում է, ենթադրում եմ, նաև սպառազինությունների ու զորեքերի տեղափոխման հարցին, եթե հայկական կողմն է անում, կամ հայկական ու ռուսական կողմը միասին, բնականաբար, այդ բեռները վերահսկվում են։ Այսինքն՝ այստեղ կա վերահոսկության խնդիր։ Կարծում եմ, այնուամենայնիվ, ամեն ինչ գնում է նրան, որ դա նաև ՌԴ վերահսկողության տակ լինի։ Եվ ՌԴ-ն վերահսկելով այդ ճանապարհները, իր աշխարհաքաղաքական  դերն է մեծացնում։ Եվ այստեղ նաև Իրանի դիրքորոշումն էլ երևի հարգվում է։ Իրանն էլ ունի իր շահերը այդ ճանապարհների հետ կապված։ Եվ ըստ իրենք հայտարարությունների, իրենց համար ընդունելի է ռուսական վերահսկողության տարբերակը։ Ես այդպես եմ հասկանում։ 

- Իսկ իրենց այդ երազանքների կապը, որ Ադրբեջանը կապվում է Նախիջևանի հետ ու Թուրքիայի, Էրդողանի քարտեզ և այլն, սա ոնց որ թե չի իրականանում, քանի որ էքստերիտորալ չէ՞։

- Պետք է մի բան հասկանալ․ եթե ճանապարհները բացվում են, բնականաբար բացվում են նաև Թուրքիայի և Ադրբեջանի ճանապարհները, սակայն խոքսը այդ ճանապարհների քաղաքական բովանդակության մասին է և քաղաքական բովանդակության մասն է  բեռների վերահսկողության խնդիրը։ Ի՞նչ բեռներ են, ովքեր են գնում, գալիս։ Դա պետք է լինի ճանապարհ և ոչ թե այդ ճանապարհն ունենա լրացուցիչ քաղաքական բովանդակություն։ Եվ այդ առումով Իրանն է նաև բավականին ակտիվ և ՌԴ աշխարհաքաղաքական դերակատարության հարցը կա։ Ես կարծում եմ, որ ամեն ինչ գնում է նրան, որ այդ ճանապարհների վրա կլինի ռուսական վերահսկողություն։ Կարող ենք  ասել նաև՝ հայ-ռուսական վերահսկողություն Հայաստանի մասով անցնող ճանապարհների վրա։

- Իսկ իրենց ճանապարհների մասով ռուս-ադրբեջանակա՞ն։

- Իրենց մասով ես դժվարանում եմ ասել, բայց երևի ինչ-որ ռուսական ներկայություն նույնպես կարող է լինել, քանի որ,ինչպես ենթադրվում է, կնքվելու են պայմանագրեր և դրանք նշանակում են բեռների անվտանգություն, ով ինչպես վերահսկի։ Եվ քանի որ Ադրբեջանով անցնող այդ ճանապարհները ոչ թե 40 կիլոմետր են, ինչպես Հայաստանում, այլ անցնում են ըստ էության Ադրբեջանի ողջ տարածքով, այս պահին չեմ կարող ասել, թե այդ վերահսկողությունն ինչ ֆորմատով կլինի, բայց, համենայնդեպս, եթե լինեն դրանց հետ կապված իրավական վեճեր, դրանց հարցը կլինի երևի ՌԴ-ի ինչ-որ ձևի մասնակցությամբ։

- Հայտնի՝ «կուր-արաքսյան շրջանակները» մեկնաբանում են, որ ոչ միայն Արցախի հարցը չշոշափվեց, այլև սրանով նաև փորձ է արվում ճանաչելու Լենին-Քեմալ պայմանագիրը։ Ալիևն էլ նշեց տարածքային ամբողջականության ճանաչման մասին։ 

- Սահմանափակ կրթություն ունեցող մարկանց տեսակետները եկեք չքննարկենք, դրանք քննարկման արժանի չեն։ Հատկապես, եթե նայում ես այդ տեսակետները հայտնողների որակին և կրթական ցենզին։ Ինչ վերաբերում է Արցախի հարցի չհիշատակմանը, ես կարծում եմ, որ հենց կոմպրոմիսների մեջ էր մտնում, որ այդ հարցը ընդհանրապես չշոշափվի։ Այսինքն՝ այն մնում է հարցականի տակ՝ թողնված ապագային։ Կախված տարածաշրջանում քաղաքական զարգացումներից։ Մենք դեռ չգիտենք՝ Թուրքիայում ինչ զարգացումներ են լինելու։ Այնտեղ առնվազն շատ անհանգիստ է և այդ ամենն իր ազդեցությունը նույնպես ունենալու է։ Նորից եմ ասում, ըստ իս, կոմպրոմիսներից մեկն այն էր, որ Արցախի հարցը« թողեցին ապագային»։