Եկեղեցու պատմություն առարկան պետք է հեռացվի դպրոցից

Վերջին օրերին հանրային միջավայրում լայն քննարկման առարկա է դարձել դպրոցներում Հայ եկեղեցու պատմության առարկայի դասավանդման հարցը։ Մի կողմը պնդում է, թե առարկայի դասավանդումն անթույլատրելի է, քանի որ դա դիտարկվում է որպես կրոնական քարոզչություն հանրակրթական դպրոցներում, իսկ մյուս կողմն էլ կարևորում է առարկայի գոյությունն ու առաջնային պլան մղում երեխաների քրիստոնեական դաստիարակության անհրաժեշտությունը։

Մինչ բուն նյութի մասին խոսելը, նշեմ, որ ես արդեն տարիներ շարունակ պնդում եմ, որ Հայ եկեղեցու պատմություն առարկան պետք է հեռացվի դպրոցներից ու այդ պնդման համար կան կոնկրետ հիմնավորումներ։ Ավելացնեմ նաև որ պնդումն այս ունի հստակ շարժառիթներ ու դրանք մասնագիտական են․

ա/ Իմ առաջին մասնագիտությունը կրոնագիտությունն է, մասնավորապես 2008-14 թթ․ սովորել եմ ԵՊՀ Կրոնների պատմության ու տեսության ամբիոնում։ Այսինքն եկեղեցու պատմության ուսումնասիրությունը իմ բնագավառն է։

բ/Մի քանի տարի աշխատելով որպես ուսուցիչ՝ պատմություն և հասարակագիտություն առարկաների հետ միասին դասավանդել եմ նաև Հայ Եկեղեցու պատմություն առարկան։

Այսինքն ես պահանջում եմ հեռացնել այդ առարկան ոչ միան որպես լրագրող ու քաղաքացի, այլ՝ առաջին հերթին որպես կրոնագետ ու մանկավարժ։

Բանն այն է, որ Հայ եկեղեցու պատմություն դպրոցական առարկան չափազանց խնդրահարույց է ու դրանից ելնելով դրա դասավանդումն էլ լուրջ խնդիրների պատճառ է դառնում։ Պարզապես շատերը չեն փորձում տեսնել այդ խնդիրները կամ էլ չտեսնելու են տալիս՝ պնդելով, թե ինչ-ինչ խմբեր փորձում են հարվածել Հայ առաքելական եկեղեցուն։ Դավադրությունների տեսությունները դնենք մի կողմ, քանի որ ոչ ոք չի փորձում վնասել եկեղեցուն, խնդիրը մեկն է՝ որակյալ ու կենսունակ հանրակրթության կազմակերպումը։ Փորձենք ըստ հերթականության թվարկել առարկայի հետ կապված խնդիրները․

Հայ եկեղեցու պատմություն առարկան կրթական համակարգ է ներմուծվել չափազանց անկազմակերպ ու անմշակ ձևով։ Խնդիրն այն է, որ հենց ամենասկզբից շրջանառության մեջ է մտել մի առարկա, որը չունի մասնագետներ։ Այդ իսկ պատճառով դրա դասավանդումը վստահվել է պատմության, քիմիայի, ֆիզկուլտուրայի, հայոց լեզվի և գրականության, ուսուցիչներին։ Չի կարելի կարծել, թե կրոնագիտությունն ու եկեղեցագիտությունն այնքան պարզունակ ոլորտներ են, որ դրանք կարելի է վստահել ոչ մասնագետների։ Դրանք գիտության առանձին ճյուղեր են, որոնք ունեն իրենց գիտական առանձնահատկություններն ու դասավանդման յուրահատուկ մեթոդիկան։ Պատմաբանն ու աշխարհագրագետը հնարավոր է որոշակի տեղեկություններ ունենան եկեցեցու պատմությունից, բայց նրանք չգիտեն, չեն տիրապետում առարկայի մեթդաբանությանը, լավ չեն պատկերացնում, թե ինչ է կրոնական անվտանգությունը, քարոզչությունը և այսպես շարունակ։ Բացի այդ գրեթե ամեն դասի ընթացքում դասավանդողը բախվում է հոգեբանական ու փիլիսոփայական մի շարք հարցադրումների, որոնք ծարավ են մասնագիտական որոնումների։ Մի անգամ ես ականատես եմ եղել, թե ինչպես է պատմության ուսուցիչը փորձում աշակերտներին բացատրել քրիստոնեական Սուրբ երրորդության դավանաբանական էությունը, բայց, ճիշտն ասած, հազիվ էի զսպում ծիծաղս, քանի որ պատմաբան-ուսուցիչը, պարզապես խճճվելով, հասել էր 4-րդ դարի հերձվածներին։ Այսինքն նա երրորդությունը հասկացել ու երեխաներին բացատրում էր եկեղեցու վարդապետությանը լռիվ հակառակ ուղղությամբ։ Արիոսականություն էր բացատրում։ Իհարկե իրավիճակն այս զավեշտալի է, բայց ուսուցչին էլ չի կարելի մեղադրել․ Խորհրդային տարիներին պատմական մատերիալիզմի հիմքի վրա կրթություն ստացած պատմաբանից ավելին հնարավոր չէ պահանջել։ Ճիշտ է ընդդիմախոսները կպնդեն, թե Աստվածաբանության ֆակուլտետն արդեն կարողանում է մասնագետներ տրամադրել դպրոցներին, բայց ստիպված եմ հիասթափեցնել․ այդ մասնագետների ներգրավվածությունը չի գերազանցում երեք տասնյակը։ Այն էլ ոչ բոլոր մասնագետներն են ըստ պատշաճի պատրաստված։

Ասվածի համատեքստում նշենք նաև, որ նույնիսկ մասնագետների որոշակի քանակության ներկայացվածությունը չի արդարացնում այդ առարկայի գոյությունը։ Առաջին հերթին հենց այն պատճառով, քանի որ այն քարոզչական է ու հակասում է սահմանադրության խղճի ու դավանանքի ազատության համապատասխան հոդվածին։ Դասագրքերն ամբողջությամբ ողողված են Հայ առաքելական եկեղեցու միակողմանի քարոզչությամբ։ Իսկ այդ դեպքում ի՞նչ անեն աթեիստ, կաթոլիկ, բողոքական և այլ դավանանքների պատկանող ընտանիքների երեխաները։ Ի՞նչ անեն ազգային փոքրամասնությունները՝ հույները, եզդիներն ու ասորիները։ Բոլոր թվարկվածները ՀՀ քաղաքացիներ են և եթե Առաքելական եկեղեցու հետևորդների համար դասավանդվում է Հայ առաքելական եկեղեցու պատմություն, ապա ըստ տրամաբանության աթեիստին էլ պետք է դասավանդեն գիտական աթեիզմի դրույթները, բողոքականներին՝ Ռեֆորմացիայի պատմությունը, իսկ ասորի աշակերտներին էլ՝ Ասորական եկեղեցիների պատմությունը։ Ինչպես տեսնում ենք այս պարագայում կրոնական և ազգային փոքրամասնությունների իրավունքներն ակնհայտորեն ոնտնահարվում են։

Բայց սա էլ թողնենք մի կողմ։ ՀՀ-ն աշխարհիկ պետություն է, եկեղեցին անջատ է պետությունից։ Սրանք սահմանդրությունում ամրագրված հստակ նորմեր են և, եթե մենք ընդունել ենք այդ սահմանադրությունը, ապա ի՞նչ իմաստ կա խախտել այն՝ մտցնելով պարտադիր կրոնական կրթություն։ Դպրոցը կրոնական ծիասակարգերի ու քարոզչության վայր չէ, եթե ինչ-որ մեկը համոզված քրիստոնյա է, ապա իր կրոնական պահանջմունքները թող կյանքի կոչի տանը կամ էլ եկեղեցում։ Դպրոցը բացառապես աշխարհիկ կրթության համար նախատեսված հաստատություն է, որի հիմքում պետք է լինեն գիտականությունն ու ռացիոնալ մտածողությունը։

Պարտադիր կրոնական և ինչու չէ նաև իդեոլոգիական կրթությունը բնորոշ է ավտորիտար ու տոտալիտար համակարգերին։ Օրինակ, երբ Բենիտո Մուսոլինին Իտալիայում բռնազավթեց իշխանությունը կրոնական կրթությունը դարձրեց պարտադիր։ ԽՍՀՄ-ում Մարքսիզմ-Լենինիզմն ու գիտական աթեիզմը չունեին այլընտրանքներ։ Սաուդյան Արաբիայում, Պակիստանում, Իրանում, վերջերս նաև Թուրքիայում իսլամական կրթությունը պարտադիր է, իսկ չնչին շեղումը կարող է կյանք արժենալ։ Ամենազավեշտալի իրավիճակում հատկապես Թուրքիան է, որը Էրդողանի թեթև ձեռքով օր օրի հողին է հավասարեցնում աշխարհիկ Հանրապետության բոլոր արժեքներն ու գլորվում կրոնական հետադիմության ու շիզոֆրենիայի անդունդը։

Մարդիկ պետք է ճիշտ հասկանան։ Պնդումն այս Հայ առաքելական եկեղեցու դեմ չէ, այլ, նպատակ ունի ապահովել հանրակրթության որակյալ կազմակերպումը մեր Հանրապետությունում։ ՀՀ-ն ժողովրդավարական պետություն է, իսկ դա նշանակում է, որ կյանքի բացառապես բոլոր ոլորտները պետք է կազմակերպվեն արժեքային հենց այդ տիրույթում ու հիմքերի վրա։

Հասկանալի է, մինչ հեղափոխությունը Հայ եկեղեցին իշխանությունների հետ գտնվում էր արատավոր փոխհարաբերությունների միջավայրում։ Մասնավորապես՝ իշխանությունները եկեղեցուն օգտագործում էին իրենց հանցավոր ծրագրերում, իսկ վերջինս էլ դրա դիմաց ինչ-որ զիջումներ էր ստանում։ Իսկ որո՞նք են այդ զիջումները․ ներկայացվածությունը բանակում, դպրոցներում, համալսարաններում և այսպես շարունակ։ Դա ձեռք էր տալիս նաև իշխանություններին, քանի որ նրանք ամբողջատիրական ծրագրեր ունեին, իսկ մեկ ֆունդամնենտալ գաղափարի քարոզումը տեղավորվում էր այդ տրամաբանության մեջ։

Հավատացնում եմ պետությունից անջատ լինելը առաջին հերթին բխում է հենց եկեղեցու շահերից։ Վերջինս, ամփոփվելով իր հոգևոր առանձին տիրույթում, էլ ավելի է արժևորում իր դերն ու նշանակությունը հավատացյալների հոգևոր կյանքում։ Հեղափոխությունից հետո իրական հնարավորություն է ստեղծվել եկեղեցու պետությունից անջատ լինելու սահմանդրական դրույթը վերջապես կյանքի կոչելու համար, որն այն ժամանակ ձևական էր ու արհեստական։ Կրկնենք, որ իշխանություններն իրենց հանցավոր գործարքներում ներառել էին նաև Հայ առաքելական եկեղեցուն՝ ձևախեղելով պետությունից անջատ լինելու դրույթը։

Ինչ վերաբերում է կրոններին, ապա անշուշտ աշակերտները պետք է տեղեկացված լինեն դրանցից, բայց դա հնարավոր է կյանքի կոչել ոչ թե առանձին առարկայի ստեղծման, այլ արդեն գոյություն ունեցող ու կայացած առարկաների միջոցով։ Մասնավորապես՝ Հայ առաքելական եկեղեցու պատմությունը պետք է ներառվի հայոց պատմության առարկայի մեջ, իսկ ընդհանրական եկեղեցու պատմությունը, Իսլամն ու Բուդդայականությունը կարելի է ուսումնասիրել Համաշխարհային պատմության դասերի ընթացքում։ Օրինակ՝ Արաբական խալիֆաթի պատմությունն անցնելիս խոսել Իսլամի, իսկ Արևելքի երկրների պատմության դեպքում՝ արևելյան կրոնների մասին։ Նույն տրամաբանությամբ Բյուզանդիայի պատմությունը միահյուսել Ուղղափառ եկեղեցու, իսկ Արևմտյան Եվրոպայի պատմությունը՝ Կաթոլիկ ու բողոքական եկեղեցիների ուսումնասիրման հետ։ Ի դեպ խոսքը զուտ պատմագիտական ու տեսական դասավանդման մասին է։ Վստահաբար հայոց պատմության ու համաշխարհային պատմության առարկաների կազմում կրոնական քարոզչության հավանականությունը կհասցվի զրոյի և առաջնային պլան կմղվի գիտականությունն ու ռացիոնալ մտածողությունը։

Նշենք նաև, որ ես կարևորում եմ քրիստոնեական էթիկան։ 21-րդ դարում կրոնական դոգմաները մղվել են ետին պլան ու առաջնային է դարձել էթիկան։ Ընդհանրապես եվրոպական իրավական մտքի զարգացման հիմքում կարելի է գտնել քրիստոնեական հետքը, այդ տեսանկյունից աշակերտները պետք է հաղորդակից լինեն նաև արժեքային այդ միջավայրի հետ, բայց սկզբունքորեն աշխարհիկ դիրքերից։ Ինչպես էթիկայի, այնպես էլ կրոնների վերաբերյալ քննարկման արժանի հարցերը կարելի է մտցնել հասարակագիտություն առարկայի մեջ, որտեղ աշակերտները հնարավորություն կունենան քննարկել ու հաղորդակցվել նաև այդ հիմնախնդիրների հետ։ Այսինքն մենք երեխաներին ոչ թե մեխանիկորեն աղոթող, կույր, մոլեռանդ, հանուն կրոնի մարդ այրող հավատցյալ ենք դարձնելու, այլ՝ մտածող, քննական ու քննադատական մտածողություն ունեցող քաղաքացի։ Իմ դասավանդման պրակտիկայում ես միշտ սիրով եմ խոսել Քրիստոնեական սիրո գաղափարի մասին, որտեղ ատելություն ու ֆանատիզմ չկար։ Պարտադիր չէ երեխաների հետ խոսել դոգմաների ծանր ու չարքաշ լեզվով։

Ասվածի համատեքստում առաջնային պլան է մղվում Հասարակագիտություն առարկայի որակյալ դասավանդման հարցը։ Անշուշտ դպրոցներում պետք է դրա դասաժամերն ու դասավանդման հնարավորություններն անհամեմատ մեծացվեն, քանի որ այն չափազանց կարևոր առարկա է։ Կարևոր է հենց երեխայի ձևավորման, կայացման, բանական մարդ ու պահանջատեր քաղաքացի դառնալու տեսանկյուններից։ Չգիտես ինչու այդ առարկան դասավանդում են պատմաբանները։ Առաջարկում եմ այն հանձնել փիլիսոփայության ու հոգեբանության ֆակուլտետի շրջանավարտներին, քանի որ առարկան ավելի շատ հենց փիլիսոփայության տիրույթում է, քան՝ պատմագիտության։ Բացի այդ ֆակուլտետի ուսանողներն էլ նոր աշխատատեղեր կունենան։




​