Սերժ Սարգսյանի հսկողությա՞մբ, թե՞ ինքնահոսով

Տասն օր առաջ՝ մայիսի 7-ին, մի հոդված էինք հրապարակել «Հրապարակի» կայք-էջում՝ շեշտադրելով առնվազն երեք հանգամանք, որոնք հարկադրում են մտածել, որ Սերժ Սարգսյանն ինչ-որ շախմատային քայլեր է կատարում, որոնց սկիզբն ու ավարտը դեռ տեսանելի չեն, բայց նրա դերակատարությունը կասկածից դուրս է: Որքան էլ մարդկային զանգվածները փողոցներում ու հրապարակներում «Նիկոլ՝ վարչապետ» աղաղակեին, այդ օրերին իմ տպավորությունն այն էր, որ քաղաքական զարգացումների վրա գերիշխող ֆիգուրը մնում է Սերժ Սարգսյանը: Տասն օր անց էլ նույն կարծիքին եմ:



Այժմ արդեն փաստ է, որ «սիրո եւ համերաշխության հեղափոխություն» կոչված շարժման առաջնորդների, իրականացնողների, հետեւորդների, անգամ դիտորդների հաշվարկներն այն հիմնարար ու անկյունաքարային սպասման շուրջ, թե Սերժ Սարգսյանի հրաժարականով ՀՀԿ-ն կտրոհվի եւ ասպարեզից կվերանա, ինչպես ՀՀՇ-ն` 1998-ի իշխանափոխության օրերին, չիրականացան: Սպասումները, հաշվարկներն ու ծրագրերը տապալվեցին: ՀՀԿ-ն մնաց ասպարեզում` անսպասելի միասնական եւ կուռ, ինչը ստեղծեց բոլորովին նոր իրականություն` կատարելապես ներհակ վերլուծաբանների, քաղաքական ֆիգուրների, հեղափոխականների ուղեղներում իշխած կարծրատիպին ու սպասումներին:



Արդյունքում երկու շաբաթ առաջ ՀՀԿ-ի մահախոսականներ կարդացողներն այսօր հակահեղափոխությունից են խոսում, ինչն իրականությունը գիտակցելու նշան է: Իսկ իրականությունն այն է, որ հեղափոխություն, իշխանափոխություն ու չգիտես էլ ինչ ամպագոռգոռ եզրույթների հետեւում ունենք ՀՀԿ-ի իշխանության ներքո գործող փոքրամասնության կառավարություն, որի գործունեության տեւողությունը կախված է ինչպես սեփական ինքնադրսեւորումից, այնպես էլ վերջնահաշվում ՀՀԿ-ի կամքից:



**Երկու հանելուկ, որոնց դժվար է գտնել բացատրություն**



Հայաստանում կատարվածը, որը դեռ հասկանալի էլ չէ, թե ինչ է, ինչով կավարտվի եւ ինչ հետեւանք կունենա, միայն արտահերթ խորհրդարանական ընտրություններից հետո կարելի կլինի ավարտված համարել եւ բացատրել կամ գնահատել: Ավելի վաղ դա հնարավոր է այն դեպքում, եթե ինչ-ինչ տեղեկություններից, արտահոսքերից ի վերջո հասկացվի, թե ինչ հանելուկով եւ ինչպես պատահեցին երկու երեւույթ:



Առաջինը. ինչպե՞ս պատահեց, որ տարաբնույթ ՀԿ-ները, որոնք ապրիլի 16-ից գեներացրին հանրահավաքային շարժումը` որպես անհնազանդության ակցիաների (չասելու համար` խաղաղ զանգվածային անկարգությունների) առաջամարտիկներ, հանկարծ մի պահից աննկատ ու անաղմուկ ետ քաշվեցին, տարրալուծվեցին ժխորի մեջ, ապա առհասարակ ասպարեզից անհետացան: Նիկոլ Փաշինյանի` վարչապետ ընտրվելու պահին այլեւս ՀԿ-ի կամ քաղաքացիական նախաձեռնության առաջնորդ չէր մնացել տեսադաշտում:



Դիցուք, ՀԿ-ների ակտիվացումը ինքնաբուխ էր: Ի վերջո, հազիվ թե Հայաստանում գտնվի ՀԿ, որ իրավապաշտպան մի գործառույթ իրեն չվերապահի, հետեւաբար՝ շատ հավատարժան չէ, բայցեւ չես բացառի, որ ՀԿ-ները միաժամանակ ու համատարած ակտիվացան իրենց եւ այլոց իրավունքների պաշտպանության համար: Համարենք` այդպես է եղել:



Բայց ինքնաբուխ մեկնարկը ոչ մի կերպ չի օգնում բացատրել կառավարելի վերջաբանը: Ինչպե՞ս պատահեց ՀԿ-ների եւ այլեւայլ քաղաքացիական նախաձեռնությունների հանելուկային պասիվացումը, ապա ասպարեզից անհետանալը` համարյա վահանակից անջատելու էֆեկտով: Ընդ որում, Փաշինյանի` վարչապետ ընտրվելուց զգալիորեն վաղ: Ինչո՞ւ էր հարկավոր, որ հանրահավաքային շարժումը գեներացրած ՀԿ-ներն ու նախաձեռնությունները տարանջատվեն եւ առնչություն չունենան Փաշինյանի վարչապետության հետ: Առաջին եւ ամենահետաքրքիր հարցը սա է, որին առայժմ չկա պատասխան:



**Ոստիկանությունը քաղաքացիների ակումբ չէ**



Երկրորդ հանելուկն ու անպատասխան հարցը` ինչպե՞ս պատահեց, որ հանրահավաքային շարժմանը բացարձակապես չհակադրվեց պետության ուժը:



Ովքեր համարում են, թե ժողովրդի մեծամասշտաբ մասնակցությունը կաթվածահարեց պետությունը եւ ոստիկանությունը, ճշմարտությունից շատ են հեռանում: Երբ այստեղ-այնտեղ տասը-քսան հոգով փողոց են փակում, դրա կանխելը չի կարող որեւէ ոստիկանության համար խնդիր լինել: Անգամ Երեւանում մարդկանց մեծ կուտակումներ կանխելը տեխնիկապես չէր կարող բարդ լինել, քանի որ Հանրապետության հրապարակում մնացողներ չկային. ամենքը ուշ երեկոյան հեռանում էին: Հետեւաբար, ի՞նչ է. Հայաստանում ինչ-որ բան յուրահատո՞ւկ է, երկրագնդի մյուս ժողովուրդները քայլել, բղավել, ծափահարել չգիտե՞ն: Իհարկե՝ գիտեն, եւ խաղաղ ցույցեր ամենուր էլ տեղի են ունենում, դրանց արդյունքում պատահում են պաշտոնյաների, իշխանությունների հրաժարականներ, բայց չի պատահում այնպիսի շարունակություն, որ փողոցը կամ հրապարակը որոշի, թե ով իշխանության գա` առանց ընտրության:



Ասենք, մի երկու ամիս առաջ` մարտին, Սլովակիայում օրեր տեւած բազմահազարանոց բողոքի ցույցերի արդյունքում հրաժարական տվեց վարչապետը, որ այդ պաշտոնում էր 2006-ից ի վեր (մեկ-երկու տարվա ընդմիջումով): Բողոքի ալիքը բարձրացել էր մի լրագրողի սպանության պատճառով, որը հարսնացուի հետ գնդակահարվել էր սեփական տանը, իր հարսանյաց հանդեսից օրեր առաջ: Այդ լրագրողը հայտնի էր նրանով, որ իր հոդվածներում բացահայտել էր Սլովակիայի քաղաքական շրջանակների հետ սերտաճած գործարարների հարկային կեղծիքներն ու հանցանքները: Կատարվածը ցնցեց երկիրը, բողոքի ալիք բարձրացավ, ցույցեր տեղի ունեցան, վարչապետը հրաժարական տվեց: Բայց դրա արդյունքում խաղաղ ցույցերը չհավակնեցին եւ չվերածվեցին իշխանություն փոխելու ֆարսի, ինչպես Հայաստանում, որովհետեւ իշխանություն կարող են փոխել միայն ընտրությունները:



Իշխանություն փոխելու ցանկացած այլ ճանապարհ, ցանկացած պետությունում հակասահմանադրական է եւ հակաօրինական: Իհարկե, շարքային քաղաքացին կարող է մտածել` թող ուղին լինի թեկուզ հակասահմանադրական եւ հակաօրինական, միայն թե ատելի ուժից ազատվենք: Դիցուք, Հայաստանի դեպքում` ՀՀԿ-ից: Միեւնույն է՝ ՀՀԿ-ն վերարտադրվում է ընտրություններ կեղծելով, ինչի դեմ պայքարի օրինական մեթոդները վաղուց սպառվել են: Շարքային քաղաքացին իշխանության դեմ անհավասար պայքարում հազիվ թե մեթոդների մասին կմտածի, եթե արդյունքի հասնելու ճանապարհ է տեսել:



Բայց արի ու տես, որ ոստիկանությունը շարքային քաղաքացիների ակումբ չէ: Ոստիկանության գործը նույնիսկ մտածելը չէ, այլ սահմանադրական կարգ պահպանելը, ինչպես բանակի գործը դատողություններ անելը չէ, այլ սահման պաշտպանելը: Հետեւաբար, ի՞նչ հանելուկով է այնպես պատահում, որ ոստիկանությունը ոչ միայն ընդամենը տասը հոգու փակած փողոց չի բացում, այլեւ առանձին օրերի անգամ փողոցներում չի երեւում: Բոլորն էլ գիտակցում են, որ տասը-քսան հոգի հեռացնելու եւ փողոց բացելու համար ուժի, բռնության, հատուկ միջոցների կարիք չկա: Մի ջրցան մեքենա էլ փողոցով անցներ, այն կբացեր: Բայց ոչինչ չէր արվում, եւ կատարյալ հանելուկ է, թե ինչու:



Այդ ամենը պատահականությո՞ւն էր կամ զուգադիպությո՞ւն: Եթե ՀԿ-ների վրա Սերժ Սարգսյանն ազդեցություն չուներ, ապա Վլադիմիր Գասպարյանի ղեկավարած ոստիկանության վրա անվերապահ ազդեցություն ուներ: Հետեւաբար, եթե ոստիկանության անգործությունն ինչ-որ պահից հաշվարկի մաս չէր, ապա ի՞նչ էր:



**Լուսինե ՊԵՏՐՈՍՅԱՆ**