Հովեյանն ի՞նչ իրավունք ունի իմ իրավունքները սահմանափակելու

Հարցազրույց Հայաստանի գրողների միության նախագահի պաշտոնակատար, նախագահի առաջադրված թեկնածու, բանաստեղծ Էդվարդ Միլիտոնյանի հետ։

-Հոկտեմբերի 20-ին տեղի է ունենալու ՀԳՄ արտահերթ համագումարը, արդեն ավարտվել է նախագահի թեկնածուների առաջադրման ժամկետը, Դուք նույնպես թեկնածու եք: Առաջադրումը Ձե՞ր նախաձեռնությունն էր, թե՞ գրչակից ընկերների:

- Շուրջ տասնյակի հասնող գրողներ՝ Պերճ Զեյթունցյան, Նորայր Ադալյան, Հենրիկ Էդոյան, Ղուկաս Սիրունյան եւ էլի անուններ, որոնք մեր այսօրվա գրականության հեղինակավոր դեմքերից են, այն մարդիկ, ովքեր ցանկանում են, որ մենք այսօրվա Գրողների միության աշխատանքն ավելի գրական, ստեղծագործական դարձնենք, սոցիալական հարցերի լուծման տեղ դարձնենք: Անվանի գրողները հիմնականում առաջարկել են ինձ՝ իմ թեկնածությունն առաջադրել, դա եղել է Վանաձորում, Գյումրիում եւ տարբեր տեղերում: Ես մտածեցի՝ անհրաժեշտ է, որ մենք միասնաբար կարողանանք մեր գեղարվեստական ճաշակը պահպանենք, այսինքն՝ այն, ինչ որ արել ենք Գրողների միությունում, կիսատ չթողնենք:

- Դուք շուրջ 10 տարի միության քարտուղարն եք եղել, այդ ընթացքում մասնակցել եք բոլոր ծրագրերին եւ նախաձեռնություններին: Շարունակելու եք նույն սկզբունքո՞վ աշխատել նախագահ ընտրվելու դեպքում:

- Նշեմ, որ այդ տարիներին որպես քարտուղար չեմ վճարվել, համատեղության կարգով եմ աշխատել եւ այսօր էլ չեմ վճարվում որպես նախագահի պաշտոնակատար: Այն գործը, որ մենք արել ենք վերջին 10 տարում, բնականաբար, պետք է շարունակենք՝ հրատարակչական, թարգմանական, ստեղծագործական այլ ուղղություններով, սոցիալական հարցերով, երիտասարդների, նոր մուտք գործող շնորհալի պատանիների, եւ, ընդհանրապես, մեր միության բոլոր անդամներին աջակից լինելն է մեր գաղափարը: Եվ իհարկե, հանրահռչակել մեր գրողների լավ գործերը, մեր գրողներին ճանաչելի դարձնել հասարակությանը, այդ իսկ պատճառով մեր ծրագրում կա ԶԼՄ-ների հնարավորություններն օգտագործելը, եւ արդեն պայմանավորվածություններ կան: Նաեւ միջազգային փառատոններին եւ միջազգային գրքի ցուցահանդեսներին մասնակցելու հարցեր լուծվեն: Ծրագիրը ես չեմ ուզում ամբողջապես ասել, բայց հիմնականում առնչվելու է ստեղծագործական եւ սոցիալական խնդիրներին:

- Ինչպես հասկացանք՝ միության անդամների համակրանքը Ձեր կողմն է, սակայն իրականում ինչպե՞ս եք գնահատում Ձեր հնարավորությունները:

- Ես որեւէ մեկի հետ համեմատվելու ցանկություն չունեմ, ովքեր ինձ ճանաչում են, գիտեն, որ նման մրցակցային բաներ ես չեմ էլ սիրում, որովհետեւ գրականության ասպարեզը յուրաքանչյուր անհատի նրբերանգների, գույների արտահայտման միջավայր է, եւ ամեն գրող ինքը հետաքրքիր է յուրովի: Այստեղ Գրողների միության նախագահի պաշտոնը, որը ես պաշտոնել չեմ համարում, ինչ-որ դառնում է կռվախնձոր, որն իմ ցանկությունների շրջանակում չէ: Տարիներով աշխատել ենք միասին, դեռ 1974թ. եղել եմ «Ծիծեռնակ» ամսագրի պոեզիայի բաժնի վարիչ, այդ թվականից սկսած՝ աշխատել եմ ամսագրերում, հրատարակչություններում, նաեւ տարբեր ասպարեզներում, որտեղ աշխատել են գրողներ, կամ ես եմ նրանց հրավիրել, եւ այդ տարիների մարդկային հարաբերություններն զգացնել են տալիս այն իմաստով, որ ճանաչում են մարդուն, նրա հնարավորությունները, կամեցողություն, եւ այս ամենն ինչ-որ տեղ գումարվում է: Ես կարծում եմ, եթե կա համակրանք, հիմքը դա է՝ մեր տարիների իմացությունը, միմյանց ճանաչողությունը:

- Ամեն նոր նախագահից նոր մոտեցումների ակնկալիք կա: Ձեր ընտրվելու դեպքում փոփոխություններ կսպասվե՞ն միությունում:

- Անշուշտ, նոր սպասելիքներ լինելու են, ասեմ, որ ես հիմնականում դավանում եմ կոլեգիալ աշխատանքի սկզբունքը, այն, որ մենք՝ վարչություն, նախագահություն, աշխատելու ենք ընդլայնել հրատարակչական գործը, սոցիալական հարցերի ուղղությամբ մեր երիտասարդների կամ գրողների բնակարանների հարցերի լուծման ճանապարհները գտնել: Բազմաթիվ մոտեցումներ կան, ուրբաթ օրը «Գրական թերթում» կտպվի ծրագիրը, ես հիմա չեմ ուզում այդ կետերը շարադրել:

- Միության անդամների ընդունելության կարգից դժգոհություն կա. միշտ չէ, որ արժանավոր հեղինակներ են ընտրվում: Փոփոխություն սպասվո՞ւմ է ընտրակարգի մոտեցումներում:

- Ես կուզեի, որ նոր ընդունվող անդամներն արդեն որոշակի շնորհքի տեր լինեին, ապացուցած լինեին, որ իրենք շնորհալի են, իրենց առաջին-երկրորդ քայլերն արդեն գրական մի հետաքրքիր հուն են բացելու: Չեմ կարծում, որ ընդունելությունն ամբողջական կազմերով լինի, այլ ամեն անուն լուրջ քննարկվի, եւ ապա տրվի նրա ընդունելության հարցը: Բացի այդ, ես շատ կուզեի, որ ճաշակը, որ գոյացել է մեզանում, գեղարվեստական ճաշակի նշաձողերն ամրակայել ենք, դրանք պահպանվեն: Ես տեսնում եմ միտումներ ճահճուտի վերածելու, մարդիկ կան (նկատի ունի Հովիկ Հովեյանին՝ Ֆ. Ե.), որ հայտարարում են, թե պետք չէ առաջատար գրող լինի: Նախ, մեր ասելով չէ, որ պիտի լինի առաջատար գրող կամ չլինի, ինքն իր գրվածքով է հասարակության մեջ գտնում անուն, եւ Գրողների միությունը որեւէ բանաստեղծի կամ արձակագրի գրող չի դարձնում, այլ պիտի աջակցի նրա տպագրվելուն, թարգմանվելուն, հանրաճանաչ դառնալուն, նպաստի հնարավորությունների սահմաններում, ոչ թե որոշի՝ անվանի պիտի լինի, թե չէ. դա մեր գործը չէ: Եթե մենք մտնենք այդ հարցերի մեջ, կկորցնենք ընդհանրապես միության իմաստը:

- Միության կանոնադրությունը, ճիշտ է, ամռանն է ընդունվել, բայց հնարավո՞ր եք համարում, որ վերանայվի եւ բարեփոխումների ենթարկվի:

- Բացարձակ հնարավոր չեմ համարում կանոնադրության վերանայում, դա ես համարում եմ այն մարդկանց մտքի արգասիքը, որոնք ուզում են համագումարը խափանել: Համագումարը մեկ խնդիր ունի լուծելու՝ ընտրել ՀԳՄ նախագահ: Իսկ հետագայում հնարավոր է վերանայվի, բնականաբար, որեւէ կանոնադրություն քարի վրա գրված չէ, կետեր կան, որ պետք է վերանայվեն, լրացվեն: Իսկ ընդամենը ամռանը, երբ մեր վերջին համագումարում ընդունվում էր կանոնադրությունը, այդ մարդկանցից, ովքեր ուզում են փոփոխել, որեւէ մեկը դեմ չի քվեարկել, ընդամենը երկու հոգի են դեմ եղել՝ Սուսաննա Հարությունյանը եւ Անուշ Վարդանյանը, իսկ հիմա եթե մարդ կա, որ ասում է՝ վերանայենք, ուրեմն այդ մարդն այն ժամանակ թող բարի լիներ դեմ քվեարկել: Ես սիրում եմ, որ ազնիվ լինի ամեն ինչ, եւ ճշգրիտ նայենք հարցերին:

- Երիտասարդները հայտարարեցին, որ իրենց թեկնածուն են առաջադրելու, բայց հետո հրաժարվեցին: Ենթադրելի է, որ ինչ-որ բանից դժգոհ են, եթե ուզում էին թեկնածուով հանդես գալ: Նոր նախաձեռնություն սպասվո՞ւմ է երիտասարդ գրողների առումով:

- Շատ լավ կլիներ, որ երիտասարդներն իրենց թեկնածուն առաջադրեին, ինչո՞ւ չէ: Ես չգիտեմ, թե էլ ինչ կարող է լինել, երբ 21-22 տարեկան հեղինակն արդեն իր երկրորդ գիրքն է հրատարակում: Այդ երիտասարդներից ոմանք ստացել են հանրապետության նախագահի մրցանակը, թարգմանվել եւ զետեղվել են մեր անթոլոգիաներում, նման բան դեռ չէր եղել նախկինում, որ 20-21 տարեկան երիտասարդը մի քանի լեզվով թարգմանվի եւ ներկայացվի: Բայց երիտասարդների հետ, ես կարծում եմ, պետք է շատ լավ աշխատել ի՞նչ տեսակետից. նրանք կարիք ունեն երեւի վարպետության դասերի, շփվելու ավագ գրողների հետ, կարծիքներ փոխանակելու, քննարկումներ անելու՝ մարդկային հարաբերությունները շատ կարեւոր են: Մեր երիտասարդության տարիներին մենք շփվում էինք ավագների հետ, միասին հանդիպումների էինք գնում, ընկերություն էինք անում: Այո, ընկերություն ենք արել, որովհետեւ մենք մի գրականության շրջանակի մեջ ենք իրար դիտել. նրանք էին գրում մեր մասին, մենք էինք գրում նրանց մասին: Երիտասարդին դաս չես տալիս, բայց ես հիմա տեսնում եմ, որ մեր հարաբերությունները պետք է գրողական հետաքրքիր հուն բացեն:

- Հովիկ Հովեյանն ինձ հետ հարցազրույցում Ձեզ, կարծես թե, մեղադրում էր, որ Լոռիում եւ այլուր հանդիպումներ եք կազմակերպում: Նաեւ ասում էր, թե Արցախի գրողներն ահազանգել են, որ իրենց ասված է՝ 40-43 ձայն Միլիտոնյանին տան: Որքանո՞վ են համապատասխանում իրականությանը:            

- Նախ, երբ Հովեյանն ասում էր այդ մտքերը, չէր դիմել որեւէ տեղ՝ իր թեկնածությունն առաջադրելու, բացի այդ, այդպես կարող էր խոսել յուրաքանչյուր մեկը, իսկ երբ Գրողների միության անդամն է այդպես խոսում միության քարտուղարի, ապա նախագահի պաշտոնակատարի մասին, զարմանալի է: Նա ի՞նչ իրավունք ունի իմ իրավունքները սահմանափակելու: Ես գնացել եմ Տավուշ՝ մեր Գրողների միության անդամ Սերո Անտոնյանի թաղմանը: Ինքն իրավունք ունի՞ ինձ չթողնելու գնալ գրողի թաղմանը: Իսկ թաղման ժամանակ, այո, խոսել ենք, մեր Վանաձորի գրողների մի հոծ խմբով էինք, վերադարձին հանդիպում է եղել Վանաձորի բաժանմունքի հետ: Արդյոք որեւէ մեկն ինձ կարո՞ղ է արգելել, որ ես բաժանմունքում հանդիպեմ գրողների հետ, ես ՀԳՄ նախագահի պաշտոնակատար եմ եւ պարտավոր եմ հանդիպել մեր գրողների հետ՝ անհատ լինի, թե բաժանմունք: Իսկ հանդիպման ժամանակ մի խումբ գրողներ՝ Մելս Սանթոյան, Ռազմիկ Պողոսյան, Նարինե Կռոյան, Խորեն Գասպարյան, ինձ առաջարկել են առաջադրել իմ թեկնածությունը: Ես ասացի՝ չեմ եկել քննարկելու այդ հարցը, 1.am-ում դրված է տեսագրությունը, իսկ մեր ընկերը թյուրիմացաբար դա որակում է ընտրություն, որը ժխտվել է nevs.am-ում: Այնտեղ եղել է առաջադրելու ցանկություն, որ մի քանի գրող հանդես են եկել:

Իսկ Արցախում, այո, ես հանդիպել եմ մեր գրողների հետ եւ քիչ առաջ եմ վերադարձել, մենք քննարկել ենք մեր ընթացիկ հարցերը: Չմոռանանք, որ ես ՀԳՄ նախագահի պաշտոնակատար եմ եւ ընտրված քարտուղար, իմ աշխատանքը հատկապես բաժանմունքների հետ է, որեւէ մեկը չի կարող ինձ արգելել՝ ես գնամ, թե չգնամ: Որտե՞ղ է գրված, որ ինձ չպիտի թույլ տրվի գնամ Արցախ. Ադրբեջանը սեւ ցուցակում կարո՞ղ է դնի իմ անունը, եւ հիմա որեւէ գրող է փորձում ինձ արգելել Արցախ գնալ, հանդիպել մեր գրողների հետ: Ինչո՞ւ պիտի ես չգնամ-հանդիպեմ՝ իմանամ, թե ինչ հոգսեր, ինչ ցավեր իրենք ունեն. դա ուղղակի ծիծաղելի է: Ես չեմ հասկանում, թե սա ինչ տրամաբանություն է. իր ճամփեն բաց է, ինքն էլ կարող է գնալ: Իսկ ինչ վերաբերում է ձայն տալուն, չկա մի գրող, որ ասի, թե Միլիտոնյանը ճնշում է, ասելով՝ ձայնդ ինձ տուր: Ոչ, չի կարող լինել նման բան, գրողի նկատմամբ հնարավոր չէ ճնշում գործադրել, մեր գրողական արժանապատվությունը չի հանդուրժի այդպիսի մոտեցում:

Ֆելիքս  Եղիազարյան