Թե ինչպես քաղբանտարկյալները վերացան Հայաստանից

Այսօր ԱԺ ճեպազրույցների ժամին «Հայկական ժամանակի» և «Հրապարակ» օրաթերթի լրագրողները դեռ երկու օր առաջ իշխանության մեջ մտած ԱԺ ՀՅԴ խմբակցության ղեկավար Արմեն Ռուստամյանին հարց ուղղեցին Հայաստանում քաղբանտարկյալների լինել-չլինելու, նաև օրերս կալանավորված Վարդգես Գասպարիի վերաբերյալ։ Հիշեցնենք, որ 90-ականներին, ՀՀՇ-ական իշխանության ժամանակ դաշնակցականները, այդ թվում և ինքը՝ Արմեն Ռուստամյանը, բանտարկվել են քաղաքակական հայացքների համար և համարվել են քաղբանտարկյալ։ Ռուստամյանը հաստատում է, որ իրենք եղել են քաղբանտարկյալ։ Իսկ, ահա, իրենցից հետո Հայաստանում եղե՞լ են կամ կա՞ն արդյոք քաղաքական հայացքներով բանտարկված անձինք, քաղբանտարկյալներ, առաջարկում ենք կարդալ մեր հարցերն ու նրա պատասխանները բառացի՝ առանց հավելյալ մեկնաբանության։ Իշխանական, բայց դաշնակացական պատգամավորի պատասխաններն առավել քան խոսուն են։

«ՀԺ»․ - Պարո՛ն Ռուստամյան, Ձեր կուսակցության համար Վարդգես Գասպարին քաղաքական բանտարկյա՞լ է, թե՞ ոչ։

-Կան հայտնի հինգ չափորոշիչներ՝ Եվրոպայի խորհրդում ընդունված, այդ չափորոշիչներով պետք է գնահատվի, և դա պիտի գնահատեն մասնագետները՝ անաչառ, անկողմնակալ, ոչ թե քաղաքական դրդապատճառներով գնահատական տան։ Դա արդեն կլինի սխալ գնահատական։ Այդ չափորոշիչներին եթե կհամապատասխանի, այդպես կհամարվի, և դրա ընթացակարգն էլ կա, Եվրոպայի խորհուրդ կա, որ զբաղվում է այդ ամեն ինչով, եթե էդպես լինի, միանգամից Մոնիտորինգի հանձնաժողովը դրան կարձագանքի, զեկուցողները կարձագանքեն և համապատասխան անաչառ մարմինները գնահատական կտան, ոչ թե ով երբ ուզենա, իր նախասիրություններից, իր քաղաքական ենթատեքստերից ելնելով՝ որոշի, թե ով ինչ բանտարկյալ է։

«ՀԺ» - Երբ 90-ականներին դաշնակցականներն էին հայտնվել ճաղերի հետևում, այդ միջազգային կազմակերպություններն ու կառույցնե՞րն էին գնահատական տվել, որ նրանք քաղբանտարկյալ են։

-Դժբախտաբար չկային այդ ժամանակ այն չափորոշիչները, որ հիմա գործում են։ Ավելին ասեմ, այն ժամանակ, երբ մենք բանտերում էինք, այդ ժամանակ Հայաստանը Եվրոպայի խորհրդի անդամ էլ չէր, և դա էր երևի սանձազերծել իշխանություններին, որ ինչ ուզենան, անեն։ Բավական է մի քանի փաստեր, առնվազն իրենց հայտարարությունները, որ կատարել են․․․ էսօրվա, եթե գնահատականները վերցնենք, այդ չափորոշիչները և անցած փաստերը համադրենք, միանշանակ քաղբանտարկյալ են։ Բա քաղբանտարկյալը ո՞նց է լինում, եթե օրինակ՝ ես բանտարկվում եմ երկու մահապատժի ենթակա հոդվածներով, ընդհանուր գումարային 65 տարով, բայց հետո նույն իրենց դատարանը վերաորակավորում է, փոխում է պատժամիջոցները և երեք տարի է որոշում պատիժը։ Այսինքն՝ անգամ այդ ամենը պարզ դիտակետից նայելով՝ երևում է, որ քաղաքական ենթատեքստեր են եղել։

«Հրապարակ» - Պարո՛ն Ռուստամյան, ձեզանից՝ դաշնակցականներից հետո Հայաստանում քաղբանտարկյալներ եղե՞լ են, թե՞ ոչ։

-Էդպիսի հինգ չափորոշիչներով հայտարարված քաղբանտարկյալ չի եղել։

«Հրապարակ» - Ձեզանից հետո Հայաստանն անդամակցել է Եվորպայի խորհրդին, և այդ չափանիշները դրանից հետո են գործել։ Եթե ձեր ժամանակ էլ ԵԽ այդ չափանիշները գործեին, հնարավո՞ր է՝ դուք էլ չհամարվեիք քաղբանտարկյալ։

-Դե, գիտե՞ք ոնց, ենթադրությունները՝ անցյալի և ապագայի հետ կապված, էնքան անորոշ են, որ ես չեմ կարող ասել՝ ինչ կլիներ։ Բայց ես ասում եմ փաստերը, որ այս չափանիշները գործելուց հետո, որևէ մի հայտարարություն առ այն, որ Հայաստանում կա քաղբանտարկյալ, նույն Եվրոպայի խորհրդում չի եղել, դա փաստ է։ Անձանց, որ կհամարվեն քաղբանտարկյալներ, էդպիսի ցուցակ չկա։

«Հրապարակ» - Խոսքը Ձեր գնահատման մասին է, զուգահեռներ անցկացնելով ձեզ հետ՝ անկախ ուրիշների գնահատականներից և չափանիշներից, Ձեր իսկ գնահատմամբ՝ ձեզանից հետո Հայաստանում քաղբանտարկյալներ եղե՞լ են, թե՞ ոչ, բանտարկյալներ, որոնք իրենց կարգավիճակով նման են եղել ձեր՝ այդ ժամանակվա կարգավիճակին։

-Ես խոսքի արժեքը գնահատում եմ և երբեք չեմ փորձի գնահատել մի բան, որի մասնագետը չեմ։ Ես այդ ամենը մինչև չիրականացնեմ, հինգ չափորոշիչներով կարողանամ հստակ պրոցես անցկացնել, փաստերն արձանագրել, նոր կարող եմ դրա մասին խոսել, բայց ենթադրություններ անելը իմ գործը չի։

«Հրապարակ» - Բայց Դուք ձեզ գնահատել եք այն ժամանակ՝ որպես քաղբանտարկյալ։

-Ես ինձ չեմ էլ գնահատել, ես երբեք ինձ չեմ էլ գնահատել, ինձ անգամ ասել են՝ ինչի չեք արդարացրել, ինչի՞ չեք գնացել արդարացման, ես ասել եմ՝ չեմ էլ ուզում արդարանալ, որովհետև ես համարում եմ, որ էդ իշխանությունների դեմ պայքարել եմ, այդ պայքարի համար, առնվազն կոչերի համար նախատեսված է եղել պատիժ, ես համարում եմ, որ եթե ես հիմա գնամ արդարանամ, դուրս կգա, որ ես էդ կոչերը չեմ արել։ Լավ էլ արել եմ, լավ էլ պայքարել եմ, նստել եմ, դրա համար չեմ էլ զղջում։ Մի հատ էլ լինի, էլի նույնը կանեմ․․․ 

«Ազատություն» - Ներողություն, Մարտի 1-ից հետո՞ էլ չեն եղել քաղաքական հայացքների համար ձերբակալվածներ։

-Նորից եմ կրկնում՝ ով է որոշում։ Ես ասացի՝ որոշման չափորոշիչը որն է։ Այդ որոշան չափորոշիչը կկիրառվի, կհայտարարվի, բոլորն էլ կհասկանան, որ դա էդպես է։ Մեկը մի ենթատեքստ կունենա, մյուսը մի այլ դրդապատճառ կունենա․․․ էս վիճակից եկեք դուրս գանք, էլի։

«Հրապարակ» - Ձեր Դեպքում ո՞վ էր որոշել, որ քաղբանտարկյալ եք։ Դուք ասում եք՝ մենք քաղբանտարկյալ ենք եղել, դա ո՞ր չափորոշիչների հիման վրա է եղել։

-Այո, ես ասացի, ես եթե վերցնենք էն հայտարարությունները, որ կատարել ենք, որ էդ չափորոշիչները գոյություն ունեն․․ էդ բաները գոյություն ունեն։ Ես խոսել եմ նույն մասնագետների հետ։ Մոնիտորինգի հանձնաժողովում ես ներկայացրել եմ իրենց էդ հարցերը, և ասել են, որ եթե էդ ժամանակ դա լիներ, այո, միանշանակ մենք դա կհամարեինք, որ էդ չափորոշիչներից մեկն են։ Հարգելիներս, չորս-հինգ տարի Եվրոպայի խորհուրդը զբաղվել է էս հարցով, շատ ինտենսիվ կերպով, և դուք գիտեք, որ նույն Ադրբեջանն ամեն ինչ անում էր, որ դա տեղի չուենա։ Միակ երկիրը, որ ցանկ ունի, որտեղ իսկապես թվարկված են անձինք, որ քաղբանտարկյալ են, դա Ադրբեջանն է։

Վահե ՄԱԿԱՐՅԱՆ