Դեմոգրաֆիական խնդիրներ ունեցող երկրում բազմազավակ ընտանիքներն աղքատության մեջ են ապրում

Դեմոգրաֆիական լրջագույն խնդիրներ՝ արտագաղթի մեծ տեմպ եւ ծնելիության ցածր մակարդակ ունեցող ՀՀ-ում, որտեղ առաջ են քաշվում ազգ–բանակի կոնցեպտն ու 2040 թվականին 4 միլիոնանոց երկիր ունենալը, որքան էլ տարօրինակ է, պետականորեն չի խրախուսվում բազմազավակությունը: Կոպիտ ասած՝ շատ երեխաներ ունենալը մոդայիկ չէ, եւ բազմազավակությունը հայկական ժամանակակից ընկալմամբ սոցիալապես անապահով կամ էլ «աղանդավորական»» լինելու հետեւանք է: Ավելին՝ ՀՀ-ում օրենք չկա բազմազավակ ընտանիքների մասին, իրավական առանձին ակտով սահմանված չէ, թե ինչ է բազմազավակ ընտանիքը: Նկատենք, սակայն, որ ԱԺ-ն դեռեւս 2005-ին ընդունել էր բազմազավակ ընտանիքներին պետական աջակցություն տրամադրելու մասին օրենք, որի հեղինակներն էին ՕԵԿ-ից Արթուր Բաղդասարյանը, Սամվել Բալասանյանը, ՀՀԿ-ից Գալուստ Սահակյանն ու ՀՅԴ-ից Լեւոն Մկրտչյանը: Օրենքը, սակայն, չի գործում, դրա փոխարեն գործում է «Պետական նպաստների մասին» ՀՀ օրենքը: Բազմազավակ ընտանիքների մասին օրենքի նախագծի անհրաժեշտությունը նախորդ գումարման ԱԺ-ում նույնպես քննարկման առարկա էր, նախաձեռնության հեղինակները դարձյալ ՕԵԿ-ից էին: 2014-ին [Հ. Բիշարյան](http://www.parliament.am/deputies.php?sel=details&ID=1045)ը, [Հ. Մարգարյան](http://www.parliament.am/deputies.php?sel=details&ID=1138)ը, [Ի. Խաչատրյան](http://www.parliament.am/deputies.php?sel=details&ID=1049)ը, [Լ. Դոխոլյան](http://www.parliament.am/deputies.php?sel=details&ID=1145)ն ու [Մ. Շահգելդյան](http://www.parliament.am/deputies.php?sel=details&ID=1048)ը հեղինակել էին «Բազմազավակ ընտանիքների աջակցության եւ բազմազավակ մայրերի պետական խրախուսման մասին» օրենքի նախագիծը (որով բազմազավակ էին համարվում 3 եւ ավելի երեխա ունեցող ընտանիքները): Այն, սակայն, այդպես էլ օրենքի կարգավիճակ չստացավ եւ նստաշրջանից նստաշրջան տեղափոխվեց: Մյուս նախագծի՝ «Բազմազավակ ընտանիքների արտոնությունների մասին» (2015թ.), հեղինակը բազմազավակ հայր Թեւան Պողոսյանն էր: Այս նախագիծը նույնպես համալրեց Պողոսյանի «գզրոցային» մյուս նախագծերի ցանկը: ԱԺ կայքում զետեղված տեղեկանքը վկայում է, որ հիշյալ երկու նախագծերն էլ հետ են վերցվել հեղինակների կողմից:



Բազմազավակության թեման շոշափվում է ՀՀ կառավարության 2017-2022 թթ. ծրագրի «Աշխատանք եւ սոցիալական քաղաքականություն» բաժնում՝ ժողովրդագրական իրավիճակի բարելավման համատեքստում: Նախատեսվում է «մինչեւ 2018 թ. ավարտը մշակել «Բազմազավակ ընտանիքների մասին» ՀՀ օրենքի նախագիծ՝ ամբողջացնելով ծնունդների խրախուսումն ու բազմազավակ ընտանիքներին (4 եւ ավելի երեխա ունեցող) տրամադրվող սոցիալական երաշխիքները»: Նկատենք, որ ՀՀ-ում ներկայումս գործում են բազմազավակ ընտանիքների աջակցման սակավաթիվ ծրագրեր, որոնք բազմազավակության խրախուսման արդյունավետ միջոց չեն դիտարկվում անգամ պատկան մարմինների գնահատմամբ: Դրանցից են՝ ընտանիքների անապահովության համակարգում հաշվառված եւ 30.00-ից բարձր միավոր ունեցող ընտանիքներին տրվող բազային նպաստը (18 հազար) եւ յուրաքանչյուր երեխայի համար որպես 6.500-8000 դրամ հավելանպաստը՝ կախված անապահովության միավորից: Այսինքն՝ 4 երեխա ունեցող ընտանիքն ստանում է 18.000+(4x8) բանաձեւով հաշվարկված նպաստ, եւ սա այն դեպքում, երբ, ՏՏԿԱՀ տվյալներով, 2015թ. աղքատության պարենային կամ ծայրահեղ գիծը մեկ չափահաս անձի համար կազմել է 24 հազար 109 դրամ, իսկ աղքատության վերին գիծը՝ 41 հազար 698:



Հաջորդ աջակցման ծրագիրը ՀՀ կառավարության «Պետության կողմից երաշխավորված անվճար բժշկական օգնության եւ սպասարկման մասին» որոշումն է, ըստ որի՝ անվճար բժշկական օգնության եւ սպասարկման իրավունք ունեն նաեւ բազմազավակ (մինչեւ 18 տարեկան 4 եւ ավելի անչափահաս երեխաներ ունեցող) ընտանիքների երեխաները: Բազմազավակ ընտանիքների սոցիալական վիճակի գնահատումը պետական տարբեր մարմինների ուշադրության ներքո է: Պաշտոնական վիճակագրությունը ցույց է տալիս, որ այդ ընտանիքների գերակշիռ մասն այսօր ապրում է աղքատության մեջ եւ «նպաստի հույսին է»:



**Բազմազավակ ընտանիքները նվազել են, կարիքները՝ մնացել նույնը**



2001 եւ 2011թթ. ՀՀ-ում անցկացված մարդահամարի տվյալներով, բազմազավակ`4 եւ ավելի երեխա ունեցող տնային տնտեսությունների թիվը 2001-ին եղել է 780 հազար, 4 եւ ավելի երեխա ունեցողներինը՝ 31 հազար 202: 2011 թ. մարդահամարի տվյալները ցույց են տալիս, որ այդ թվի կրճատմանը զուգահեռ կրճատվել է նաեւ բազմազավակ տնտեսությունների թիվը: Ըստ այդմ՝ եղել է 763 հազար 584 , 4 եւ ավելի երեխա ունեցողների թիվը՝ 13 հազար 658: Երկու մարդահամարների արդյունքները փաստում են, որ 4 եւ ավելի երեխա ունեցող ՏՏ-ների թիվը շուրջ 18 հազարով նվազել է: Ըստ ԱՎԾ 2011թ. մարդահամարի տվյալների՝ 4 եւ ավելի երեխա ունեցող ընտանիքների թիվը շուրջ 7200-7300 է: Երեւանում բնակվում է այդպիսի 1186 ընտանիք: Մարզերի բաշխվածությամբ ամենաշատ բազմազավակ ընտանիքներն ապրում են Գեղարքունիքում՝ 975, Արարատում՝ 952, Արմավիրում՝ 867: Ամենաքիչ թվով բազմազավակ ընտանիքները Վայոց Ձորում են՝ ընդամենը 138: Բազմազավակ ընտանիքների հիմնական կարիքներն ուսումնասիրվել եւ գույքագրվել են նաեւ աշխատանքի եւ սոցիալական հարցերի նախարարության կողմից 2014-ին իրականացված «ՀՀ բազմազավակ ընտանիքների հիմնական կարիքների գնահատում, սոցիալական խնդիրների վերհանում» հետազոտության մեջ: Հետազոտված բազմազավակ ընտանիքի 1 աշխատողին միջինն ընկնում է 5 չաշխատող, այդ թվում՝ 6,2 երեխա: Բազմազավակ ընտանիքների եկամուտների կառուցվածքում գերակշռում է ընտանեկան նպաստը` 79.0 %, կենսաթոշակը` 38.3%, աշխատավարձը` 2%, եւ արտագնա աշխատանքից ստացված եկամուտը` 15.4%: Բոլոր մյուս տիպի եկամուտները (գյուղմթերքների արտադրություն, երեխայի ծննդյան միանվագ նպաստ, անհատական գործունեությունից ստացված եկամուտներ եւ այլն) միասին կազմում են 38%: Սա վկայում է այն մասին, որ բազմազավակ ընտանիքներն անմիջական կախվածության մեջ են պետության ցուցաբերած աջակցությունից: Բացի այդ, հետազոտությանը մասնակցած բազմազավակ ընտանիքների գրեթե 70%-ը բնակվում է գերբնակեցված կամ խիստ բնակեցված կացարաններում, որոնց բնակելի մակերեսները չեն համապատասխանում ոչ միայն բնակմակերեսի նորմերին (9 քմ ), այլեւ նվազագույն սանիտարական նորմերին: Արձանագրվել է զբաղվածության ցածր մակարդակ` մասնավորապես բազմազավակ մայրերի 89%-ը եւ հայրերի 69%-ը ՀՀ տարածքում չեն աշխատում: Զգալի թիվ են կազմել այն բազմազավակ ընտանիքները, որոնցում կան նախադպրոցական տարիքի երեխաներ (70.4%): Սակայն, ինչպես ցույց է տվել հարցումը, այդ ընտանիքների մեծ մասին անհասանելի են նախադպրոցական կրթական հաստատությունները: Բուժհաստատության կարիք ունեցող, սակայն չդիմած ընտանիքների ճնշող մեծամասնությունը (մոտ 91%) չդիմելու հիմնական պատճառ նշել է դրամական միջոցների սղությունը: Հիպոթեքային ծրագրերը նույնպես բազմազավակ ընտանիքների համար մատչելի չեն, ինչի մասին նշել է հարցվածների 97%-ը: Ուշագրավ մի հանգամանք էլ. բազմազավակ ընտանիքների 86.8 տոկոսը Հայ առաքելական եկեղեցու հետեւորդներ են: Եվ հարցվածների միայն 1%-ն է, որ Ավետարանչական եկեղեցու հետեւորդ է: Սա վկայում է այն մասին, որ տարածված կարծիքը, թե շատ երեխաներ ունենում են, այսպես ասած, աղանդավորները, անհիմն են:



Հետեւություն՝ ՀՀ դեմոգրաֆիական վիճակի բազմապրոֆիլ բարելավումը պետք է սկսել նաեւ բազմազավակ ընտանիքների սոցիալական երաշխիքներն ընդլայնելուց, որպեսզի շատ երեխաներ ունենալը համարվի ոչ միայն պատվաբեր, այլեւ՝ շահավետ:



**Հեղինե ՄԱՆՈՒԿԱՅՆ**