Բազարային հարաբերությունների այս ժամանակներում երգը դարձել է ապրանք

Հարցազրույց երգահան Սասուն Պասկեւիչյանի հետ.



-Պարոն Պասկեւիչյան, այսօր հայ երգարվեստում ի՞նչ միտումներ եք նկատում, դեռ շարունակո՞ւմ ենք զարկ տալ ադրբեջանաարաբական մուղամներին:



- Այսօր արդեն «երգարվեստ» բառր պետք է վերապահությամբ  կամ զգուշությամբ արտասանել: Նկատի ունենանք, որ այդ բառն իր մեջ ընդգրկում է «արվեստ» բառը, իսկ արդյո՞ք մեր բոլոր երգերում արվեստ գոյություն ունի: Մեր մշակույթում գրեթե ամեն ինչ գլխիվայր շուռ է եկել: Շուկայական, ես կասեի՝ բազարային հարաբերությունների այս ժամանակներում երգը հիմնականում դարձել է ապրանք… Ինչ ուզում՝ սարքում են ու «սաղացնում». թացը չորի հետ խառնված՝ վառվում է: Էլ ադրբեջանա - թուրքա - պարսկա - արաբական մուղամներ, հունա- իսպանական ինտոնացիաներ, աֆրո - հնդկական, ամերիկա - եվրոպական նմանակումներ ու կապկումներ…, կատարյալ շիլաշփոթ: ԱՍՏՎԱԾ «բեթարից» ազատի…, բայց սա չարիքի մի մասն է, կարեւորներից մեկն էլ այն է, թե ինչպես է մեր երգերի մեծ մասը խեղվում, մասնավորապես՝ թուրքացվում:



Նախորդ տարվա վերջերին «Կենտրոն» հեռուստատեսությամբ ցուցադրվող մի հարցազրույցի ընթացքում մեր նշանավոր կոմիտասագետ Արթուր Շահնազարյանն այսպիսի միտք արտահայտեց. «Կոմիտասի նկատմամբ հետաքրքրությունը կա, ժողովուրդը շատ սիրում է, շատ մեծ պահանջ ունի, ուղղակի… միտումնավոր չեն հաղորդում: Էս 15-20  տարի է, որ մեր բոլոր պրոպագանդայի միջոցներն ուղղված են մեր ժողովրդին ներարկելու թուրքական  ելեւէջներ: Բոլորը:



Ես միշտ ասել եմ՝ Թուրքիան մի միլիարդ դոլար ծախսեր՝  էսպիսի հաջողության չէր հասնի…Եթե հատուկ դիվերսիա աներ, որ տարածեր, իրա հոգին մտցներ էն ազգի մեջ, որին կոտորել ա, եղեռն ա արել ու հիմա էլ մշակույթն ա անում, նա չէր կարող էդ բանն անել… Բայց էդ բանը տեղի ա ունենում… Այսինքն, թուրքական երգերը՝ բառերն էլ հայերեն թարգմանված… Մի թուրք երգիչ դատի էր տվել մեր մի հայ երգչի… Իսկ հիմա էլ մերոնք մտածում են, թե ոնց անենք, արդեն ժամանակն է, որ թուրքերեն բառերով  թուրքերեն հնչի… Ձեւը գտել են…, սերիալի մեջ թուրքերեն են երգում, իբր թե էդ մեկը՝ սերիալի «հերոսը», էդպես է ուզում… Ամեն ինչի ձեւը գտնում են… Մեր ժողովուրդը շատ ա սիրում Կոմիտաս: Եվ Կոմիտաս քիչ են հաղորդում, շատ անգամ էլ հաղորդում են վատ կատարումներով…»:



Կոմիտասագետ Արթուր Շահնազարյանի հետ ինքս անվերապահորեն համամիտ եմ, գալով  նրան, որ դա արվում է միտումնավոր, ապա սա շատ լուրջ ուսումնասիրության, քննարկման հարց է, բայց աներկբայորեն հայ ազգային երգը նահանջում է…



- Ժողովրդական երգն  այսօր ո՞ր հարթության վրա է գտնվում, համաձա՞յն եք, որ այն կարծես պահանջարկ է վայելում միայն սփյուռքահայերի եւ ավագ սերնդի մոտ:



- Ինձ համար զավեշտական է հնչում «պահանջարկ է վայելում» արտահայտությունը, բազմիցս արտահայտվել եմ, որ վերջին 30 տարում մեր ժողովրդական ժանրի երգարվեստում առաջընթաց գրեթե չի նկատվում, համենայնդեպս եթերում նոր, բարձրաճաշակ երգեր շատ քիչ են հնչում. դա իր պատճառներն ունի:



Գալով պահանջարկին՝ միամտություն է, քանի որ ինչ «տալիս են, այն էլ ուտում են», ճարներն ի՞նչ, բայց համոզված կարող եմ ասել, որ մեր ժողովուրդը գնահատել գիտե բարձրաճաշակ երգը, ինչպես ասում են՝ «շան գլուխն ուրիշ տեղ է թաղված»: Ավագ սերունդն իր ճաշակով ու երիտասարդական հուշերով նախկին որակյալ, բարձրարժեք երգ-երաժշտությունն է ուզում լսել: Ինչ վերաբերում է սփյուռքահայերին՝ անձամբ ես նրանց անվանում եմ ոչ թե սփյուռքահայ, այլ սփյուռքաբնակ հայ, որովհետեւ մեծ տարբերություն կա:



Ինքս 24 տարի՝ 1980-2004թթ., ապրելով Լոս Անջելեսում, համոզվել եմ, որ հայը հայ է, որտեղ էլ նա ապրելիս լինի: Սփյուռքաբնակ հայն էլ լսում է նույն երգերը, ինչ որ կատարում ու լսում են հայրենաբնակ հայերը:



- Պարոն Պասկեւիչյան, նկատե՞լ եք, որ հենց շոու-բիզնեսում մի քիչ աճում են, սկսում են Սայաթ-Նովա եւ Շերամ կատարել, բայց արդյո՞ք  մեր երգիչների մակարդակը բավարարում է Սայաթ-Նովա երգելու համար:



- Նախ՝ «շոու-բիզնես» բառն ինքն իրեն պարզաբանում է՝ շոու եւ բիզնես, իսկ բիզնեսը ղեկավարվում է իր «բարոյականությամբ», իր օրենքներով ու շահերով՝ հատկապես մեզ մոտ: Հաճախ ենք մասնագետ երաժիշտներից լսում, որ մենք ոչ շոու ունենք, ոչ էլ բիզնես, որի հետ դժվար է չհամաձայնել, չնայած բացառություններ կան: Գալով մեր երգիչների մակարդակին, վստահաբար կարող եմ ասել, որ նրանց մեջ հիանալի երգիչներ կան, պարզապես անտարբերության ու անտերության մատնված մեր երգարվեստն ու շուկայական հարաբերությունները նրանց մղում եւ հարկադրում են երգել այն, ինչ նրանցից պահանջում են:



Բերեմ մի օրինակ. Հայաստանում եւ արտերկրում բավական հայտնի մի նվագախմբի համերգային ծրագիրը կազմում ու հաստատում է այդ նվագախմբի հովանավորը՝ իր ճաշակով ու գիտելիքներով, եւ ոչ թե գեղարվեստական ղեկավարը: Կուզեի նաեւ նշել, որ արդեն ժամանակավրեպ է Սայաթ-Նովան ու Շերամը (չնայած նրանք իմ ուսուցիչներն  ու կուռքերն են), այսպես ասած, «դրոշակ» դարձնել: Միայն նրանցով չի սկսվում ու ավարտվում մեր երգարվեստը…



Թերեւս մեջբերեմ Պարույր Սեւակի մի խոսքը, որը բանաստեղծության մասին է ասված, բայց, անշուշտ, վերաբերում է նաեւ երգին. «Աշխարհը վերջացա՞վ: Կյանքը կա՞նգ առավ: Այս անտեր բանաստեղծություն կոչվածն այլեւս պիտի չունենա՞ նոր մակարդակ, մտածողություն, նոր ձեւ, նոր որակ»: Իսկապես որ, անտերության ու անտարբերության է մատնված մեր երգարվեստը եւ ոչ միայն այն…



- Կոմերցիոն նպատակով Ձեզ երբեւէ երգ չե՞ն պատվիրել, լինի դա քաղաքական դաշտից կամ հենց շոու-բիզնեսից:



- Ես իմ սկզբունքներն ունեմ, ինչպես իրեն հարգող ցանկացած ստեղծագործող: Երգահանի համար իր ստեղծած, հորինած երգը նման է իր երեխային: Պատվերներ շատ են եղել, սակայն ես իմ սկզբունքներին հավատարիմ եմ մնում: Մի անգամ մի կուսակցությունից ինձ երգ էին պատվիրել ու խնդրել, որ տեքստում նշվի այդ կուսակցության անունը: Բնականաբար, ես հրաժարվեցի: Մի շատ հանրահայտ երգիչ էլ առաջարկեց, ի դեպ, շատ մեծ գումար էր վճարում, որպեսզի նրա համար երգ հորինեմ, բայց իր անունով, այսինքն՝ ինքն է երգի հեղինակը: Նրան ասացի, որ իմ երգն իմ երեխան է, իսկ երեխային չեն վաճառում…



Մի ուրիշ երգիչ առաջարկեց պատրաստի երաժշտության վրա տեքստ գրել: Գրեցի, սակայն նա ասաց, որ բարդ բառեր են: Ես հրաժարվեցի տեքստը փոխել, բացատրեցի իմաստը, եւ նա, բարեբախտաբար, հասկացավ, իսկ ձայնագրվելուց հետո ձայնապնակն անվանեց այդ երգի վերնագրով: Շատ են եղել դեպքեր, երբ պատվիրել են վեց-ութ ժանրում թեթեւսոլիկ, անիմաստ երգեր, որոնցով լի է մեր եթերը, բայց մերժել եմ, հիմնականում իմ երգերը ես նվիրում եմ, եթե երգիչն իրոք երգիչ է:



- Գանք նաեւ քաղաքական դաշտ, ո՞նց եք նայում այն փաստին, երբ նախընտրական շրջանում երգիչները կուսակցականացվում են ու դառնում այս կամ այն քաղաքական դեմքի խոսափողը:



- Փորձեմ բառախաղով ու հումորով պատասխանել: Կարծում եմ՝ այդ երգիչները ոչ թե դառնում են քաղաքական դեմքի խոսափողը, այլ փողն առնում են ու իրենց «երգն են երգում»: Չեմ մեղադրում երգիչներին, նրանք էլ այդպես են գումար վաստակում: Շատ երգիչներ միաժամանակ հանդես են գալիս տարբեր կուսակցությունների միջոցառումների ընթացքում: Իսկ եթե լինում են երգիչներ, որոնք իրոք խոսափող են դառնում, ապա, կարծում եմ, դա նրանց պատիվ չի բերում: Այլ բան է, երբ երգիչն ինքը կուսակցական է, բնականաբար, պետք է հանդես գա իր կուսակցության օգտին:



- Իսկ ճի՞շտ եք համարում, որ Շուշան Պետրոսյանը խորհրդարան գնաց, չէ՞ որ երգիչը, ինչպես եւ ամեն մի մասնագետ, իր գործով պետք է զբաղվի:



- Շուշան Պետրոսյանն օժտված, բարձրակարգ երգչուհի է, նաեւ՝ զարգացած մտավորական: Ես կուզեի, որ մշակույթի ասպարեզի ավելի շատ ներկայացուցիչներ, մասնագետ մտավորական-արվեստագետներ ընդգրկված լինեին խորհրդարանում: Տարիներ առաջ՝ 1978-ին, երբ բանաստեղծ Գարիկ Բանդուրյանի հետ զրուցում էինք Պարույր Սեւակի կյանքի ու գործունեության մասին, Բանդուրյանն ասաց. «Սեւակը մտավ պալատ, բայց պալատական չդարձավ»:



Մենք պարկեշտ մտավորականներ, արվեստագետներ շատ ունենք, որոնցից շատերը կարող են «եղանակ ստեղծել» խորհրդարանում: Ցավոք, այդպիսիք հնարավորություն չունեն ընտրվելու (ամենատարբեր պատճառներով՝ սկսած ֆինանսականից): Ես այն համոզումն ունեմ, որ Շուշան Պետրոսյանը դեռ ասելիք եւ անելիք ունի, մանավանդ այդ մասին նա արտահայտվել է…, անտարակույս, ամեն մի մասնագետ իր գործով պետք է զբաղվի, իսկ մի՞թե խորհրդարանը պետք է միայն օրենսդրական, քաղաքական, տնտեսական եւ այլ նմանատիպ հարցերով զբաղվի: Իմ համոզմամբ՝ խորհրդարանն առանձնահատուկ պետք է զբաղվի մեր մշակույթի ներկա անմխիթար վիճակով, մասնավորապես ու հատկապես ներկա հայ երգարվեստի բարձիթողի վիճակով:



Ահա այս հարցում մեծ դեր, տեղ եւ անելիքներ ունեն մեր մասնագետ մտավորականները, որոնցից խիզախներին ես անվանում եմ «մահապարտ մտավորականներ»: