Համեցեք խոսենք, քննարկենք, բանավիճենք, փորձենք հասկանալ

Հարցազրույց  «Անտարես» գրահրատարակչության գլխավոր տնօրեն Արմեն Մարտիրոսյանի հետ



-Վերջին շրջանում համագործակցությունը, հարաբերությունները մշակույթի նախարարության հետ  փոխվել են` հիմա ավելի շատ երկխոսություն ու համագործակցություն է սկսվել, ինչի՞ հետ է դա կապված:



- Հանրային լավագույն պայմանագիրը դա պետությունն է. ինձ հետաքրքիր չէ, թե վաղը որ պաշտոնյան կզբաղեցնի այս կամ այն աթոռը, իհարկե, պաշտոնյան ինչքան պրոֆեսիոնալ լինի, հմուտ, բանիմաց ու բարոյական, դրանից կրկնակի կշահենք բոլորս: Պարզապես չհամագործակցել միմյանց հետ չի լինի: Ես հարկատու եմ, իմ հարկերը մտնում են պետբյուջե, եւ ինձ, իհարկե, հետաքրքիր է, թե հետո ինչ է կատարվում գումարների հետ, ինչպես ու որտեղ են ծախսվում: Եթե մենք՝ բարեխիղճ հարկատուներս, չհետաքրքրվենք, չպահանջենք, չիրազեկվենք գումարների իրացումից, գուցե դրանք լրիվ սխալ կերպով օգտագործվեն ու մեզ օգնելու, օգտակար լինելու փոխարեն, վնասեն բոլորիս, որովհետեւ ես չեմ գտնում, որ դա նախարարի գումարն է կամ պետության գումարը: Այո, մենք հարկատուներ ենք եւ մենք պետբյուջե մտնող յուրաքանչյուր լումայի ճակատագրով մտահոգված ենք ու ոչ մի կերպ չենք ուզում, որ փողերն անիմաստ վատնվեն: Ես իմ տեսլականն ունեմ խնդիրների լուծման հարցում եւ գուցե ես կարող եմ առաջարկներ անել, ձեւեր ցույց տալ, որոնք կնպաստեն մեր համատեղ գործունեությանը:



- Կարելի՞ է ասել, որ մեկ տարի առաջ, փաստորեն, համատեղ, ակտիվ գործունեություն չկար:



- Մեկ տարի առաջ Վահան Խաչատրյանի կողմից ստեղծվել էր Հրատարակիչների ազգային ասոցիացիան, եւ անհատական ջանքերով կապեր էր հաստատում այլ գրահրատարակչությունների, շահագրգիռ մարդկանց, կազմակերպությունների հետ: Ֆրանկֆուրտի տոնավաճառին գրքեր էին տարվում եւ ներկայացվում, բայց ինչքա՞ն կարող է մի մարդ այդ բոլոր աշխատանքները կատարել, եւ որքա՞ն է էֆեկտիվությունը: Փաստը, որ այդ մարդը փորձել է իրականացնել այս ամենը, անհերքելի է` շնորհակալություն դրա համար: Բայց գործի էֆեկտիվությունը բարձրացնելու համար համատեղ լուրջ ջանքեր են պետք: Այս տարի մշակույթի նախարարությունը Ժնեւի գրքի համաշխարհային ցուցահանդեսում առաջին անգամ ներկայացավ` գրողներով, հրատարակիչներով, գրադարանավարներով, գրավաճառային ցանցի աշխատակիցներով: Իհարկե, հրատարակիչներն իրենց միջոցներով մասնակցում էին նման տոնավաճառների, բայց հակառակը չես ասի մյուսների հարցում:



- Իսկ  ինչո՞ւ նախարարությունը հանկարծ նման որոշում կայացրեց:



- Կարծում եմ՝ սա երկար տարիների պոլեմիկայի արդյունքն էր, բայց կամքն իրենցն էր, որոշումը կայացրել է նախարարը, եւ այս նախադեպն առաջին անգամ է: Նաեւ պետք է նշեմ, որ մի քանի տարի է՝ նախարարությունը Ֆրանկֆուրտում ստենդի համար գումար է ծախսում ու նաեւ գումար է ծախսելու ստենդի ձեւավորման համար: Այս տարի Ֆրանկֆուրտում ստենդի համար ավելի մեծ տարածք է գնվել, Մոսկվայում նույնպես տարածքն ընդլայնվել է: Այս տարի Հայաստանը մասնակցել է առնվազն յոթ-ութ միջազգային տոնավաճառների, եւ մասնակիցները հիմնականում եղել են տարբեր մարդիկ: Նրանք փորձ են ձեռք բերել՝ տեսնելով, շփվելով, ինչը շատ կարեւոր է. նախարարության կողմից քայլը, փաստորեն, արվել է: Հիմա՝ Հրատարակիչների ազգային ասոցիացիայի մասին, որում ընդգրկված են հրատարակիչներ, գրավաճառ ցանցի ներկայացուցիչներ եւ այլն: Ասոցիացիայի նախագահը մեկ կամ երկու տարի ղեկավարելուց հետո, ըստ կանոնադրության, պետք է փոխվի` եւս մեկ դեմոկրատական քայլ: Մշակույթի նախարարության մասնակցությամբ Գյոթեի ինստիտուտի հետ համագործակցությունը նոր որակներ ու նոր թափ ստացավ, նրանց մասնագետները դասախոսություններ կարդացին, սեմինարներ անցկացրին՝ Հայաստանում գրահրատարակչական գործունեությունը բարելավելու, դինամիկ դարձնելու եւ փորձի փոխանակման նպատակով: Եվ եւս մեկ կարեւոր ձեռքբերում` նախարարության օժանդակությամբ ծնվեց առաջին գրական գործակալությունը:



- Փաստորեն հասկացան, որ կարող են օգտակար լինել:



- Այո, բայց կան նաեւ լուծելիք լուրջ խնդիրներ, որոնք դեռ չեն արվել, բայց անպայման պետք է անել: Նախ պետք է ստեղծել հիմնադրամ, որն ամբողջովին կամ մասամբ կֆինանսավորի հայ ժամանակակից գրողների ստեղծագործությունների թարգմանություններն օտար լեզուներով` թարգմանությունները տպագրության ներկայացնելով օտար հրատարակչություններին: Հիմնադրամի նման կառույցներ կամ ֆինանսավորվում են մասամբ մշակույթի նախարարության կողմից` ինչպես, ասենք, Բուլղարիայում կամ Գերմանիայում, որտեղ արտաքին գործերի նախարարությանը կից ստեղծվել է Գյոթեի ինստիտուտը, կամ հիմնադրամներն ստեղծվում են՝ ֆինանսավորվելով ուրիշ դոնոր կազմակերպություններից, բանկերից՝ անկախ մնալով պետական միջամտությունից, նրա լոկալ վերահսկողությունից: Պետք է փորձել գտնել աղբյուրներ: Ես կարծում եմ՝ եթե հիմնադրամ ստեղծվի, ու գրքերը թարգմանվեն օտար լեզուներով, դրանք կդառնան մեր պետության ու ժողովրդի իսկական դեսպանները: Սա թիվ մեկ խնդիրն է, որ պետք է լուծվի: Նաեւ պետք է բազմացվեն գրական գործակալությունները:



Ժնեւի գրքի միջազգային ցուցահանդեսը ցույց տվեց, որ միայն հայերեն գրքերով ներկայանալն օտարալեզու լսարան չի ապահովում. լավ կլիներ, որ այնտեղ ներկայացվեին գրողների ստեղծագործություններից թարգմանված՝ թեկուզ հատվածներով: Բայց գրողները նույնպես պետք է իներտ չլինեն եւ իրենք էլ թարգմանվելու համար ջանքեր գործադրեն: Մեր գրողներն ավելի լավը չեն, քան դրսում ստեղծագործող գրողները, եւ ավելի վատը չեն, քան նրանք:  Ուղղակի պետք է գործել: Հարգելի ընթերցողներ, գրողներ, մենք պետք է համատեղ ջանքերով, ինչով որ կարող ենք՝ օգնենք միմյանց ու իրականացնենք խնդիրները: Ինչո՞վ կարող է ձեզ Հրատարակիչների ասոցիացիան օգնել, ինչո՞վ կարող ենք մենք օգնել. խնդրեմ՝ համեցեք, խոսենք, քննարկենք, բանավիճենք, փորձենք հասկանալ, թե ինչպես ենք սայլը տեղից շարժելու: Հաջորդ խնդիրը գրախանութներն են, եւ եթե մենք նման ձեւով շարունակենք ու չփորձենք բացել նոր գրախանութներ, 2012 թվականը խայտառակության տարի է լինելու:



Կան ինվեստորներ, որոնք մի քանի ամսվա մեջ կարող են գրախանութներ կառուցել Հայաստանի բոլոր քաղաքներում, եւ եթե վարչապետը, մշակույթի նախարարը, նախագահը, չգիտեմ էլ ով, կոչ անեն քաղաքապետին քաղաքի կենտրոնի մի լավ հատվածում գրախանութ կառուցելու համար տարածք տրամադրել, այժմ կա մի ընկերություն՝ «Սագա» անունով, որը պատրաստ է աջակցել ու իրականացնել այդ վաղեմի երազանքը, որն իրականում հերոսություն է մեր օրերում: Եթե պետական որեւէ կառույց աջակցի այս գաղափարին, մենք դեռ հնարավորություն ունենք չխայտառակվելու:



- Մի փոքր խոսենք նաեւ «պետպատվեր» հասկացության մասին, որ կարծես վերջնականապես սպառել է իրեն:



- Սպառել է, որովհետեւ պետությունն այստեղ էլ անելիք չունի, նա չպետք է մի հրատարակչությանն աջակցի, մյուսին՝ ոչ: Ես կարծում եմ, շատ գեղարվեստական գրականություն չի ստեղծվում նաեւ այն պատճառով, որ պետությունը ոչ թե մրցավարի դեր է ստանձնում, այլ ուղղակիորեն միջամտում է, խախտում ու կասեցնում գրքերի տպագրությունն ու վերահսկողությունը: Պետպատվեր պետք է չլինի: Կոպիտ ասեմ՝ էսօր պետությունը, ի դեմս պետպատվերի, բառիս բուն իմաստով «քցում» է գրախանութներին, իհարկե՝ նաեւ գրողներին: Չգիտեմ՝ ինչ-որ չնչին գումարներ են հատկացնում նրանց ու վերջ, բայց պետությունը պետպատվերով գրքերը գնում է հրատարակչից, իսկ ինչո՞ւ, պետություն, ինչո՞ւ չես գնում այդ գրքերը գրախանութներից:



Եթե դու որոշել ես գրախանութներին շրջանցել, միգուցե հրատարակչին էլ շրջանցես. գրողից գործը վերցրու, մի գործարան բաց արա ու տպագրի: Ուրեմն եթե դու պետություն ես, բարի եղիր ոչ մեկին չշրջանցել ու այդ պահվածքով օրինակ չծառայել ոչ մեկին: Պետություն ես՝ հակառակ օրինակը ծառայիր, գնիր գրքերը գրախանութներից, եւ շատ գրախանութներ փակվելու փոխարեն կբացվեն: Գրավաճառին բացահայտ շրջանցելով՝ պետությունը փաստացի որոշել է հարաբերվել միայն իր գրքերը տպագրող հրատարակչի հետ: Այս ամենն արդեն տասը, տասնհինգ տարուց ավելի շարունակվում է, եւ սա արատ է, որ մենք պետք է բուժենք: Ես հրատարակիչ եմ՝ ասում եմ. պետություն, ինձնից մի գնիր էս գիրքը, գնիր գրախանութից, ու քո գործը չէ ես քանի տոկոս զեղչ կանեմ, դա իմ խնդիրն է:



Եթե գիրք ես նվեր տալիս՝ խնդրեմ ինձնից մի խնդրիր այդ գիրքը. գնա գրախանութ ու գնիր: Գնիր գրադարանների համար հարյուր անուն գիրք ու դու կապահովես, այսպես ասած, հինգ հարյուր օրինակ տպաքանակի արագ իրացումը, ու պտուտակը կսկսի աշխատել, շուկան կձեւավորվի: Եթե մենք այս բացերը միասին կարողանանք ի մի բերել` 2012-ին կհամարենք ստացված: Պատերազմի ժամանակ Մեծ Բրիտանիայի իշխանությունները դիմեցին գործարարներին, որ իրենց հարյուր տոկոս շահույթը տրամադրվի պետությանը, եւ դա արվեց: Հիմա թող մեր իշխանություններն իրենց առջեւ նմանատիպ խնդիր դնեն ու կամք դրսեւորեն՝ ի կատար ածելու այդ խնդիրը: