Ամառ է, միրգը ծառից կախ, անհաց էլ կապրի

Մի դուռ կա՝ ախոռն է տանում, մեկն էլ՝ ախոռից դուրս՝ դեպի լույս աշխարհ, ուր շնչելու անուշ օդ կա, անձրեւ ու թացություն: Ախոռում ճանճերն են, ձիու անմաքուր գավակն է, որ ճանճերի երամից սեւացած՝ չի երեւում, ձիու պոչն է, որ ուզում է քշել աներես ճանճերին, բայց պոչը մեկն է, ճանճերը` հազարը, ու պոչը թափահարելուց ձին հոգնում է: Ճանճերն էլ, որ չգիտեն հոգնությունն ինչ բան է, իրենց փոքր մարմինների անպատկառ լպրծունությամբ վրա են տվել: Անկյունում չհավաքված գոմաղբն է, էլի ճանճերի բազմությունը խրախճանք է անում: Կարծես սարսափ ֆիլմ լինի, բայց իրական է, իրական ու աղքատ մի հյուղի աղքատ գոմը, որ մի մատով շարժես, երկինք կբարձրացնես. տաշեղից թեթեւ է, քամու սիրելին՝ օր չի անցնում, որ գոմ-ախոռի տաշեղները վրա չբերեն՝ կոշիկի մեխերով ագուցեն, ու քամին նորից իր շնչով չտապալի: Սիրահարներ են քամին ու գոմը, տուժողը միշտ սիրահարի տերն է: Ու ձիու տերը: Մեկ էլ ճանճերի տերը: Դե, իր գոմում են ապրում, իր թրիքն են ուտում, ասել է թե՝ իրենն են: Մացո պապը քթի տակ ծիծաղում է ու պատրաստվում սայլին լծել իր միակ ձին, որ քսանմեկերորդ դարի գյուղում ամենօրյա տեսարան դառնա՝  կտկտալով կանցնի փողոցով, երեխաները փողոց կթափվեն, մեքենաների ուղեւորուհիները, բերանները բացած, կհետեւեն հայացքով, մինչեւ թեքվի փողոցի անկյունը:

Էս ձին մի տեսակ սիմվոլիկ բան է՝ խոտ տեղափոխելու համար է, որ ինքն էլ պիտի ձմեռն ուտի: Ձին խոտը տեղափոխում է, ուտում է, էլի է տեղափոխում, դիզում են, որ հետո ուտի: Ինքն իր հոգսն է հոգում, Մացո պապը պիտի հետը չարչարվի, որովհետեւ ձին երեխայի պես է՝ իր գլուխն ինքնուրույն պահել չի կարող: Նրա վայրի ցեղակիցները կարող են, իսկ ինքը կակղել է, տանու է դարձել ու Մացոյի պես էլ ծեր է, թե բաշը սպիտակելու սովորություն ունենար, վաղուց էր սպիտակել: Ինքնուրույն ուտելը` դեռ մի կողմ, ինքնուրույն թրքել էլ չի կարող: Տանու ձի է՝ «զուգարանի» է սովոր. էշի պես կզռռա, մինչեւ Մացոն տակը տեղափոխի «կոնքը», որ հին սառնարանի դուռ է, նոր մեջը կթրքի: Դարդ ու ցավ է էս ձին, հո ձի չէ:

Կարդացած մարդ է Մացո պապը, ու միտքը ձիուց միջնադարն է գնում՝ էդ ոնց պատահեց, որ միջնադարի ֆրանսիաներում ու իսպանիաներում հարստության, շքեղության խորհրդանիշ համարվող ձին էս դարի մի ետ ընկած Հայաստանում աղքատի, թշվառի բաժինն է: Ձիու տկտկոցը լսում են գյուղացիք, ասում են` էն է, աղքատ Մացոն է գալիս: Միջնադարում իր ձիով ու տան սովետական ռեմոնտով հպարտ կֆռֆռար, կասեին՝ աղա Մացոն, Դը Մացոն է գալիս: Ծիծաղում է քթի տակ: Էհ, ձի, ձի, իսկական ձի, ես էլ, դու էլ թարս ժամանակ ծնվեցինք: Միջնադար լիներ՝ տան մեջ ձմռանը քուրքով ման գալն ամոթ չէր լինի, միջնադար լիներ` ձիուն տան մեջ ձմռանը պահելն ամոթ չէր լինի, ու վրայիդ ձիահոտից չէին խորշի: Է՜հ, ճիշտ են ասել, ոսկե՜ միջնադար: Մացոյի՜ միջնադար կլիներ:

Գլխով հազար ու մի փորձանք է անցել, մահ ու տանջանք, սով ու պատերազմ, ու մարդկանց հայացքներն իր աղքատությանը ցավ չեն պատճառում Մացո պապին: Մի անցողիկ բան է, կասի հարեւաններին, ինչպես կյանքը: Թե որ իմ ջահել-ջիվան տղի կյանքը ռուսաստաններում անցավ, պառավինս որ անցել է, իմն էլ կանցնի, ինչ անենք, թե ձիուս հետ եմ քնում: Նա էլ է պառավ, ոսկորները մրսում են, նա էլ տաքանալ է ուզում, ես էլ, ու թե հարեւաններից մեկը խղճա՝ մի շիշ քաշած օղի տա, ձիուս հետ կիսում եմ: Բա ի՞նչ եք կարծում, էսքան դարդին ո՞ր մի ձին առանց խմիչքի կդիմանար... Ու ծիծաղում է քթի տակ Մացո պապը, հետո ջղայնանում ինքն իր վրա՝ այ մարդ, բա դու աբուռ չունե՞ս, սաղ գյուղի համար ծիծաղատեղ ես, էսքան փորձանք ես տեսել ու դեռ հումորի զգացո՞ւմ ունես... Շուլուխչուս մտիկ տվեք...

Բայց լավ օրեր էլ են լինում: Երբ խաղողի բեռը բարձած՝ ձիու հետ գործարան են տանում, մի երկու կոպեկ փող են ստանում: Ամեն տարի այդ օրը հացի հետ երշիկ են ուտում... Ինքը՝ շատ, ձին՝ քիչ, մեկ է, սրա փորը լցնել չի լինի, թող մենակ համը զգա... Մեկ էլ որ թոշակ է ստանում: Դողացող, կեղտոտ, ճաքճքած մատներով հաշվում է դրամներն ու պահում պահոցում՝ էս մեկը հացի համար, էս մեկը՝ դեղուճարի... Պանրի փող չկա, էդքան շռայլ լինել չի կարող՝ իր կերածը ձմեռը հացն է, ամառը՝ այգու միրգը, պանիրն ու կաթն էլ մեկ-մեկ հարեւան Նազիկն է տալիս...

Մի անգամ փորձեց բիզնես անել՝ ջոկեց լոբու ընտիրը, տարավ Երեւան ու Թումանյանի ՍԱՍ-ի կողքին ծվարած՝ վաճառել ուզեց... Գնում-գալիս են, ոչ մեկը ոչ վրան է նայում, ոչ լոբու... Ուշքն ու միտքը տանը սոված ձին է, որ մենակ է մնացել Լոռու մի գյուղում, իր սոված ստամոքսը պետքը չի... Երեկոյան կողմ մի աղջիկ է մոտենում, խղճահարված, մի քիչ լոբի է գնում ու մանրն էլ ետ չի վերցնում... Սրտից թույլ Մացո պապն ուրախանում է, հետն էլ բողոքում, թե՝ «աղջիկ ջան, ախր ի՞նչ են ուզում, շուկայում լոբին չորս հարյուր հիսուն է, ես երեք հարյուրով եմ տալիս, ընտիր լոբի, էն օրը աղջիկս եփել էր, էնքան համով էր, էլի չեն առնում...»:

Հետո, ետ դառնալու ճանապարհին հասկացավ, որ ախր Թումանյանի վրա ապրողները երեւի լոբի սկի չեն էլ ուտում...

Էհ, Մացո պապ, ախր բիզնեսը քո ինչ բանն է: Ուզում էիր կուշտ օր անցկացնել, հա՞: Կիսաքաղցից գոհ չէիր, ագահությունդ նրան հասցրեց, որ էդ օրը լրիվ սոված մնացիր՝ ձեռքիդ եղածը սկի Կիրովականի մարշրուտկին չէր հերիքում, հո խաչապուրի չէի՞ր ուտելու, դե, լոբին էլ հում էր...

Ապրի էն աղջկա արեւը, էլի մարշրուտկին հերիքեց փողը, եկավ-հասավ իր ձիուն, իր Զարդարին, որ էնքան թանկ թվաց աչքին, էնքան քաղցր... Միասին խաշած լոբի կերան էդ երեկո (ձեթի փող չկար, որ տապակեր, գազն էլ հո վաղուց անջատել են). Զարդարը՝ շատ, ինքը՝ քիչ...

«Ախմախ բիձա, բիզնեսը քու ի՞նչ բանն է, չգիտե՞ս, որ ծերությունն անպատվություն է ու աղքատություն, էլ օյինբազություն մի արա...»,- մտածում է աղքատ Մացո պապն ու թոշակի մի դրամը պահոցում չգտնելով՝ երկրի վրա ծիծաղում է քթի տակ. «Ամառ է, միրգը ծառերից կախված, անհաց էլ կապրենք»: 

Աստղիկ ՍԱՐԳՍՅԱՆ