Ոչ թե խնդրում եմ, այլ պահանջում եմ ցեխ չշպրտել մեկը մյուսի վրա

Հարցազրույց բանաստեղծ, Ժողովրդական արվեստի թանգարանի տնօրեն Հովիկ Հովեյանի հետ։

-Հոկտեմբերի 20-ին տեղի է ունենալու Հայաստանի գրողների միության արտահերթ համագումարը, որի ընթացքում գրողները կընտրեն ՀԳՄ նոր նախագահ: Որպես նախագահի թեկնածու, շրջանառվում է երկու անուն՝ Էդվարդ Միլիտոնյան եւ Հովիկ Հովեյան: Դուք առաջադրելո՞ւ եք Ձեր թեկնածությունը:

- Թեկնածուն ինքն իրեն չի կարող առաջադրել եւ չի առաջադրում, առաջադրում են իր համախոհները, գրչակիցների այն համահավաքը, այն խումբը, որն այդ անձին, գրողին տեսնում է այդ ծառայության մեջ եւ ոչ այդ աթոռին: Ժողովրդական ստեղծագործության կենտրոնում այսօր աշխատում է շուրջ 60-65 մարդ, մենք ունենք երկու մասնաշենք Երեւանում, մեկ շատ գեղեցիկ թանգարան՝ Դիլիջանում: Որեւէ խնդիր չկար հաց վաստակելու նպատակով մղվել Գրողների միություն, մանավանդ, որ այսօր ես ստեղծագործական աշխատանքով եմ զբաղված, տարված: Սակայն միապետական եւ մենիշխանային տրամադրությունները կոտրելու նպատակով, պարզ, բաց, շիտակ աշխատելու նպատակով պիտի որ հավակնորդ լինի, այլապես կարելի էր համագումար չհրավիրել: Ապրենք՝ տեսնենք: Ես հարգում եմ բոլոր հավակնորդներին եւ հարգելու եմ, ես չգիտեմ, թե էլ ով կներկայացնի իր թեկնածությունը: Մի բան ավելացնեմ. ես էլ եմ ուրախ, որ սփյուռքի գրողները մասնակցում են մեր համագումարին իբրեւ լիիրավ անդամ, բայց ոչ ոք թող հեռուստատեսությամբ, մամուլով չհայտարարի, որ սփյուռքահայերը միայն ընտրելու իրավունք ունեն, այդպիսի կարգ չկա, այդպիսի կանոնադրություն չկա, որ մարդը կարող է միայն ընտրել, բայց չընտրվել: Դա ոչ միայն ծիծաղելի է, այլեւ կոպիտ խախտում օրակարգի, այլապես նրանք կընկալվեն իբրեւ ընտրազանգված վարչակազմի համար: Օրը կբացվի՝ բարին էլ հետը:

- Ամեն նոր նախագահի հետ ակնկալիք կա, որ նորություն, թարմություն է բերելու, բարեփոխումներ է անելու: Դուք ի՞նչ ծրագիր ունեք, ի՞նչ եք պատրաստվում անել ընտրվելու դեպքում: Արդեն մեկ թերություն նշեցիք՝ սփյուռքահայ գրողների ընտրելու, սակայն չընտրվելու իրավունքի խախտման դիտարկումով:

- Ասեմ, որ լուսահոգի Լեւոն Անանյանն ամենատոկուն նախագահն է եղել, մենք 4 տարի աշխատել ենք իրար հետ, թող ոչ մի հավակնորդ չփորձի Լեւոնից առաջ անցնել եւ իրեն չհամարի՝ մենք լեւոնական ենք, իսկ դուք, չգիտեմ, թե ինչական եք: Հսկայական ծրագրեր իրականացվեցին 2001-2004թթ. եւ ավելի հետո, նախեւառաջ պիտի շարունակել կիսատ մնացածը: Իսկ ինչ վերաբերում է Գրողների միության կառույցի, վարչակազմի ստեղծագործական աշխատանքին, գրողների ստեղծագործությանը, պիտի ասեմ, որ ես Գրողների միություն չեմ մտնում Ապարանում հանկարծ մի երկնաքեր հայտնաբերելու բաղձանքով եւ միամտությամբ: Սակայն կան ծրագրեր, որոնք ես եւ իմ համախոհները կուզենայինք իրականացնել, թեկուզ այն, որ Գրողների միությունը պիտի լինի բոլոր Գրողների միություն եւ ոչ առանձնաշնորհյալների ու կարուսելային մրցանակակիրների: Գրողների միությունը պիտի վերանա սկանդալային տարածք համարվելու հեռուստաբարբաջանքից եւ, ինչպես մեր քաղաքացիներն ու ընթերցողներն են կարծում, նորից դառնա լրջմիտ, խոհուն, հասարակական կարծիք, գեղագիտություն ստեղծող ու արարող մի միավորում: Ծրագրերիս մասին ոչինչ չեմ ասի հիմա, որովհետեւ սա էլ է պրոտոկոլի խախտում, նույնիսկ այդ քարոզարշավները, որ հավակնորդը կազմակերպում է Լոռիում, առաջիկայում էլ պիտի Ղարաբաղ մեկնեն, անթույլատրելի է: Սա ոչ գյուղապետի, ոչ էլ տեղական ինքնակառավարման մարմնի ընտրություն է, որ, ասենք, նկարը տանեն-փակցնեն մուտքերի մոտ, բաց քվեարկություններ անեն: Ոչ միայն անթույլատրելի, այլեւ ծիծաղելի է ինձ համար: ՀԳՄ նախագահի յուրաքանչյուր թեկնածուի ներկայացնում է համագումարը եւ ինքն էլ հաստատում է: Համագումարից ոչ մի վայրկյան առաջ չի կարելի հրապարակել ոչ մի ծրագիր, ոչ մի կանոնադրական դրույթ: Բայց, հաշվի առնելով սփյուռքի մասնակցության տարածաժամանակային հանգամանքը, ընդունում ենք այս փաստը, եւ ամսի 18-ին գրական մամուլում կհրապարակվեն հավակնորդների ծրագրերը: 

- Գրողների շրջանում արդեն իսկ դժգոհություն կա ամռանը՝ վերջին համագումարում ընդունված կանոնադրության որոշ կետերից: Առաջին, որ ՀԳՄ նախագահը չպետք է անընդհատ վերընտրվի եւ ցմահ նախագահի, այլ առավելագույնը՝ 2 անգամ: Դուք պատրաստվո՞ւմ եք, ընտրվելու դեպքում, վերանայել այդ կետը եւ սահմանափակել վերընտրվելու անվերջ հնարավորությունը:

- Ես կարծում եմ, որ չարժե վիճարկել արդարադատության նախարարության այդ բարեփոխումը կամ չարափոխումը: Գրողիս կարծիքով, որոշակի սայթաքում կա բարեփոխության մեջ՝ ինչ վերաբերում է սփյուռքի գրողների՝ ընտրական համակարգին մասնակցելուն, ընտրելուն ու ընտրվելուն: Նախ սա մեր հանրապետության սուվերենությանը դեմ փոքրիկ բարոյական մի գործընթաց է: Ոչ ոք չի կարող արգելել կամ դեմ չէ սփյուռքահայերի ստեղծագործական համընդհանուր պրոցեսի զարգացմանը, մեր փոխանակային այցերին, մեր եղբայրությանը, վերջապես՝ մեկ ազգ, մեկ մշակույթ: Սակայն պատկերացրեք, որ ես ՀԳՄ նախագահ եմ առաջադրում Թուրքիայից Մկրտիչ Մարկոսյանին՝ հրաշալի մի գրող, բայց եթե ՀՀ քաղաքացի չէ, ընտրվելուց հետո միջազգային ո՞ր իրավունքով նա կարող է կնքել եւ ստորագրել պայմանագրեր, գործարքներ եւ բանկային փաստաթղթեր: Այստեղ մի նրբություն կա, որ արդարադատության նախարարությունը բաց է թողել: Սակայն սփյուռքը մեր թիկունքն է, մենք նույնն ենք, եւ չարժե վիրավորել սփյուռքին այս փոքրիկ սայթաքման համար: Թե ինչ փոփոխություններ պիտի իրականանան ՀԳՄ-ում այս կամ այն թեկնածուի ընտրվելուց հետո՝ կյանքը պիտի ցույց տա, ժամանակը, պիտի տեսնեք, թե մարդն ինչ կենսագրությամբ է մտնում, ով ինչ է արել, ով ինչի է ունակ: Այստեղ բոլորովին էլ կյանքի եւ մահվան պայքար չի կարող լինել, մեկը մեկին սեւացնելու խնդիր չի կարող լինել, ես հավակնորդին համարել եւ համարելու եմ իմ գրչընկերը, հոկտեմբերի 20-ից հետո այս ամենը կանցնի, եւ մենք լծվելու ենք ստեղծագործական աշխատանքի, ուրեմն ոչ թե խնդրում եմ, այլ պահանջում եմ՝ ցեխ չշպրտել մեկը մյուսի վրա եւ ստահոդ ինֆորմացիաներ չհաղորդել դիվիդենտներ շահելու նպատակով:

- Գրողների մյուս դժգոհությունն այն առիթով է, որ վերջին տարիներին մի շարք պատահական հեղինակներ դարձան միության անդամ, որոնք այնքան էլ արժանիք չունեին իրենց կողքին լինելու: Դուք կփոխե՞ք, ավելի անխոցելի կդարձնե՞ք ՀԳՄ ընդունվելու ընտրակարգը:

- Հոկտեմբերի 20-ին իմ ընթերցելիք ծրագրային դրույթներից մեկը վերաբերում է հենց այս հարցին: Ես համամիտ եմ Ձեզ հետ:

- Մի շարք գրողներ դժգոհում են, որ տաղանդավոր գրողը ճիշտ արժեւորված չէ: Ստեղծելո՞ւ եք իրական գրական միջավայր:

- Չպետք է լինեն առանձնաշնորհյալ գրողներ, չպիտի լինի «առաջատար գրող» հասկացությունը, չպիտի լինեն հետընթաց գրողներ: Մրցանակները, անշուշտ, շոյելի են, բայց դառնացնում են մյուսներին, շատ են դառնացնում, պիտի հստակեցվի այս ամենը:

- Մրցանակները դառնացնում են, որովհետեւ դժգոհություն կա, թե անարդար են տրվում հատկապես պետական եւ նախագահի մրցանակները, ինչպես վերը նշեցիք՝ կարուսելային մրցանակակիրներ: Տեսնո՞ւմ եք պարզեցնելու, զուլալելու մեխանիզմ:

- Աշխարհում չկա որեւէ մրցույթ, մրցանակաբաշխություն, որ դժգոհություն չառաջացնի, սա նորույթ չէ եւ զարմանալու հարկը չկա, այդ դժգոհությունները եղել են եւ լինելու են: Եթե որեւէ ապագա նախագահ կասի, որ ինքը կկարողանա հստակեցնել այս տարածքը, ուրեմն սուտ է ասում: Ձեւաչափը պիտի փոխվի, եւ արտոնություններ պետք է տրվեն ոչ թե ՀԳՄ նախագահությանն ու վարչությանը եւ նրանց որոշումներին, այլ սեկցիաներին ու մարզային բաժանմունքներին: Այդ դեպքում գուցե հնարավոր է մի համահավաք գաղափարի եւ եզրակացության գալ:    

- Ձեր մասին ասում են, որ նախարար եղած ժամանակ սպառնացել եք էլեկտրիկին եւ ատրճանակով կրակել, վերջերս նույնիսկ հեռուստաեթերով հնչեց այդ մասին:

- Ուրիշ բան չունեն ասելու, ի՞նչ պիտի ասեն, ուրիշ բան չկա, չէ՞, ասելու: Բայց հարցն այն է, որ քաղաքական կամ անձնական շահադիտական նպատակներով ձեւակերպված այդ սադրանքը 2006թ. ոչ մի կապ չուներ մշակութային եւ մասնագիտական իմ գործունեության հետ, եւ եթե ես կրակել եմ, ուրեմն այսօր ես բանտում պետք է լինեի: Իսկ եթե ես չեմ կրակել, ուրեմն Պետրոս չգիտեմինչյանը, որ 7 տարի անընդհատ նույն բանն է ասում, պատվեր ունի կամ հոգեկան խնդիրներ: Արդարանալու ոչինչ չունեմ, իմ զենքը եղել է իմ կենսագրությունը, միշտ: Բնականաբար, դա էթիկետի խախտում է, զրպարտանք է, ու եթե ես հանկարծ իջնեմ այդ մարդու մակարդակին, հայցադիմում կներկայացնեմ դատարան, եւ Պետրոս չգիտեմինչյանի բենզաբաքը կպակասի երեւի մի 2-3 մլն դրամի բենզինով, հաստատ կպակասի, որովհետեւ դա զրպարտանք է: Ուղղակի իմ մակարդակին չէ այդ մարդը, ես մի անգամ լուր եմ ուղարկել, որ միեւնույն է, ես քեզ հարցազրույց չեմ տալու, ես գտնում եմ, որ դու մշակույթ չգիտես, հայերեն խոսել չգիտես, որ դու պատվիրակատար ես: Ինձ թվում է, որ նա նորմալ մարդ է, չէ՞, շեղումներ չունի եւ եթե սեռական շեղումներ չունի, հոգեկան շեղումներ չունի, ուրեմն համարենք նրա պատվերն արդեն հնացած, արդեն ծիծաղելի է: 

- Գրողների շրջանում խոսակցություն է պտտվում, թե Հովիկ Հովեյանը որոշ չինովնիկների՝ մարզպետների, գեներալների միջոցով ճնշում է գործադրում գրողների վրա՝ ձայներ կորզելու նպատակով:

- Նախ ասեմ, որ Հայաստանի ոչ մի գրող ոչ հրացանի փողով, ոչ կաշառքով, ոչ խոստումներով չի քվեարկելու որեւէ հավակնորդի օգտին: Եվ երկրորդ. մի փաստ, ու կլռեմ այդ մասին. Արցախի ՀԳՄ անդամ մեր համախոհներն ահազանգեցին, թե մեզ ասված է, որ 40-43 ձայն տալ Էդվարդ Միլիտոնյանին: Այս դեպքում ո՞վ է իշխանությունների հովանավորը, ներողություն, իշխանությունները ո՞ր հավակնորդի հովանավորն են: Այդ մասին ես չեմ ուզում խոսել, համագումարին էլ չեմ ասի, որովհետեւ դա Հովիկ Հովեյանի մակարդակին սազական չէ, որովհետեւ ես ինձ համարում եմ լուրջ գրող, պրոֆեսիոնալ մտավորական ու փողոցային մակարդակի բամբասանքներին չեմ հավատում: Պատկերացրեք, եթե ես եղել եմ կառավարության անդամ եւ եթե ես ձեզ հետ սուրճ եմ խմում, օրինակ, Մերուժան Տեր-Գուլանյանն ինձ տեսնում է ձեզ հետ սուրճ խմելիս, պիտի ինֆորմացիա տա, որ այդ նախարարը Հովիկ Հովեյանին հովանավորո՞ւմ է. ամոթ է, փակենք այս խոսակցությունները:

- Գրողները նաեւ ասում են, որ ընտրվելու դեպքում Աբգար Ափինյանին կրկին կբերեք Գրողների միություն:

- Այս խոսակցությունները դարձյալ մյուս հավակնորդն է տարածում, որովհետեւ ուրիշ բան չունի ասելու: Ընդհանրապես, Աբգար Ափինյանին ես հարգում եմ որպես գրող, բայց մենք կոնֆլիկտներ ունեցանք դեռեւս լուսահոգի Լեւոն Անանյանի օրոք, եւ ես գտնում էի, որ ինքը պիտի վերանա իր սկանդալային մոտեցումներից ու հանգիստ, խաղաղ ստեղծագործական աշխատանքով ապրի: Եվ չեմ էլ ուզում ասել, որ այդ մարդուն ես չեմ բարեւում, մենք ոչ բարեկամներ ենք, ոչ էլ թշնամիներ, մենք պարզապես համախոհներ չենք, հիմա ինչո՞ւ են Աբգարին փորձում օգտագործել իմ դեմ: Ասեմ՝ ինչու. ուրիշ ճար ու ելք երեւի չունեն, ես ինչու չեմ ուզում ասել, որ Ավիկ Իսահակյանը գրականության ինստիտուտով աշխատում է հավակնորդի օգտին եւ աշխատում է կոպիտ ձեւերով, չեմ էլ ուզում ասել, Ավիկն իմ բարեկամն է, նույնպես եւ Էդվարդ Միլիտոնյանը: Սրանից հետո մենք ընկերներ ենք լինելու եւ այսօր էլ կանք ու մնալու ենք: Չարժե իջնել այդ մակարդակին, չարժե, պետք չէ: Եվ ոչ էլ պետք է Աբգարի անունը հոլովել, այդ մարդը խաղաղ, հանգիստ իր համար ստեղծագործում է: 

Ֆելիքս  Եղիազարյան