Մեկը որ տունդ մտնի, թքի հատակին, դուրդ կգա՞

Դպրոցական հանրագիտարանից տեղեկանում ենք, որ շրջակա միջավայրի աղտոտումը մարդկանց, բույսերի եւ կենդանիների կենսագործունեության վրա բացասաբար ազդող նյութերի թույլատրելի քանակի գերազանցումն է միջավայրում: Տարբերում են շրջակա միջավայրի բնածին եւ մարդահարույց աղտոտիչներ: Բնական աղտոտիչներն առաջանում են բնական երեւույթների, օրինակ` հրաբուխների, երկրաշարժերի, ջրհեղեղների, հրդեհների պատճառով, իսկ մարդահարույցները` մարդու գործունեության հետեւանքով: Երկրաշարժի մասին մոռանանք, որ վերքը չփորենք, քանի որ այն ոչ այնքան շրջակա միջավայրի աղտոտիչ է, որքան հոգու եւ հոգեբանության աղավաղիչ, որն ստեղծում է աղետի գոտի, որը պահպանվում է առնվազն 26 տարի: Հրաբուխներ, կարծես, մոտ ապագայում Հայաստանին չեն սպառնում, որովհետեւ խոտածածկ սարերը վտանգավոր ծուխ չեն արտաշնչում: Արածող տավարն էլ անհանգստության նշաններ ցույց չի տալիս: Խոսքը, հասկանալի է, բնական հրաբխի մասին է: Ջրհեղեղը նույնպես մեզանում անկարելի է. Հայաստանի ջրային ռեսուրսները գտնվում են Ջրային օրենսգրքի, իսկ մայրաքաղաքում` «Երեւան ջուր» ընկերության խիստ հսկողության տակ: Ջրաչափ, եւ ոչ մի ջրհեղեղ. շատ-շատ` տակի հարեւանի գլխին: Եվ հետո. միակ բանն էր մեր ունեցած ջուրը, որ չթանկացավ, այլ էժանացավ, իսկ մեր փորձից գիտենք` եթե մի բան էժանանում է` հեղեղել չի կարող: Օրինակ... էլ օրինակ չկա: Հրդեհներն էլ, դե, բոլորից հեռու, լոկալ բնույթ են կրում` մի մաշված տուն, պարտքի տակ ընկած «բուդկա» կամ սիրահար սիրտ: Եվ անպայման ծխախոտի կամ լուցկու հետ անզգույշ վարվելու պատճառով: Բայց մեր հրշեջները, փառք Աստծո, միշտ հասնում են եւ համապատասխան շլանգներով ամեն ինչ հանգցնում: Այսինքն, «բնական աղտոտիչները» մեզանում նվազագույն են. այլ են, այսպես ասած, մարդահարույց աղտոտիչները (ինչ էլ ձեւակերպում է): Մենք կասեինք «մարդազիբիլ աղտոտիչներ», քանի որ ենթադրվում է եւ երկոտանին, եւ զիբիլը: Ամռանը մարդիկ գոնե մեկ օրով փորձում են գնալ քաղաքից դուրս` բնության մի գողտրիկ անկյուն` ժամանակ անցկացնելու, հանգստանալու: Ընդամենը մեկ օրով, քանի որ մեկշաբաթյա հանգիստը Հայաստանում հարվածում է ոչ միայն ընտանիքատիրոջ խղճուկ գրպանին, այլեւ գլխին: Ինչեւէ: Գնացել էինք Պարզ լիճ: Ովքեր եղել են` գիտեն, որ ճանապարհին հանգստի, խաղալու, ժամանակ անցկացնելու որեւէ տեղ չկա, քանի որ անտառը թեք սարերի վրա է եւ միշտ` խոնավ. հաճախ` ցեխ: Մինչեւ լիճ հասնելը կա ընդամենը մի հրաշք տարածք` ծաղիկներով, բարձր խոտերով: Իջանք այդտեղ. երանի չիջնեինք` աղբանոց. ամենուրեք: Էլ միանգամյա օգտագործման ափսեներ, էլ շշեր ու տոպրակներ, էլ դրանք թողածների հետխնջույքային պարարտանյութ: Պատկերացնում ես այդ քեֆ-ուրախությունների մասնակիցների կարմիր մռութները, լայնաբաց ժպիտները, ու զզվանքդ կրկնապատկվում է: Բայց կանայք էլ են, չէ՞, եղել այդտեղ, ավելի ճիշտ, կնանիք, որոնք այդ պահին տարածքում չեն: Ասում եմ կնանիք, որովհետեւ կանայք աղտեղություն չեն հանդուրժում. նրանք հավաքում-մաքրում են ամեն ինչ ու գցում համապատասխան արկղերի մեջ. ընդ որում, կան: Հիմա այստեղ է՞լ մեղադրենք իշխանություններին: Ձեռքի հետ իհարկե կարելի է. մեր աչքի լույսը չեն, բայց խոզության բացահայտ դրսեւորումները ո՞ւմ մեղավորությունն են: Նայեք Սեւանի մերձափնյա ամբողջ տարածքին` նույն պատկերն է, գնացեք Որոտանի կիրճ` նույն պատկերն է, գնացեք ամենուրեք, ուր կարելի է «մի կտոր հաց ուտել»` նույնն է: Հիմա ասեք` սա երկհազարամյա թատրոն ունեցող ժողովրդի պահվա՞ծք է, թե՞ ինչ-որ անհայտ ինկուբատորների արտադրանքի: Երեւանից սկսած` աղբը մեր ուղեկիցն է թե ուղիղ, թե փոխաբերական իմաստներով: Դուրս ես գալիս քաղաքից` քաղաքական, օրենսդրական ու տնտեսական աղբից ազատվելու համար, խրվում ես զիբիլի մեջ: Մի թափեք, ումի՞ց եք բողոքում: Բնապահպանները մեռան երթ ու ցույց անելով, թե այսինչ ՀԷԿ-ը վնասակար է շրջակա միջավայրի համար, թե այսինչ ծառը ազգային կարեւոր արժեք է, իսկ այս փողատեր էշը կտրել է: Լավ են անում, բայց մենք անելիք չունե՞նք, եթե ուղեղ ունենք: Ինչո՞ւ ենք աղբանոցի վերածում բնությունը: Ուրախալի է միայն, որ դեպի Պարզ լիճ տանող ճանապարհը ձգվում է խոնավ անտառների միջով, որոնց հողը սովորաբար ցեխ է եւ մարդկանց համար անհրապույր:
Մեկը որ քո տուն մտնի, թքի հատակին ու դուրս գա, դուրդ կգա՞։

Ավիկ ՄԱՐՈՒԹՅԱՆ