Գրողի գրառումները, ով ոչ մի տեղ չէր ուզում հեռանալ

...
(Խորը հոգոց)
…
Արդեն մի շաբաթ է, ինչ ես ապրում եմ Վիլնյուսում։ Թե ինչպես դա ստացվեց, դեռ չեմ կարող ասել։
…
- Հը, ո՞նց ես այդտեղ, ո՞ղջ ես։
- Ողջ եմ, իհարկե, սակայն դեռ չեմ կարողանում հասկանալ, թե այստեղ որն է լինելու անելիքս։ Նստած եմ առանց աշխատանքի։ Ուտում եմ խնայողություն արած վերջին դրամներս։ Լիտվայում ես ավելորդ եմ, անպիտան մարդ։ Նման եմ այն ձկանը, որն ալեկոծ ջրերից նետվել է մաքուր եւ տաքուկ ափ։
…
«Հը, ո՞նց քնեցիր նոր տեղումդ»։
«Վերջին գիշերները այնքան էլ լավ չեմ կարողանում քնել։ Ժամը հինգին կամ վեցին արթնանում եմ ու այլեւս չեմ կարողանում քնել։ Ինչ-որ ծրագրային խափանում կա մոտս»։
«Տրավմա է»։
…
(Խորը հոգոց)
…
Գնալուս օրը ես սառնարանից հանեցի սառեցված միսը, որ մինչեւ ընթրիքը հալվեր։ Հեռանալ չէի նախատեսում, թեեւ վերջին երեք տարիներին դժվար էր ապրել այն բետոնե սալի մամլիչի տակ, որն առկա էր Բելառուսում։ Օգնում էր միայն հավատն առ այն, որ անարդարությունը երկար չի կարող գոյատեւել։ Թվում էր, թե հիմա, հենց հիմա ինչ-որ հերոս ամեն բան կշտկի։ Սակայն հերոսներն անհետանում էին մեկը մյուսի հետեւից։ Թեեւ պողպատից էին, սակայն կոտրվում էին, ինչպես չոր ճյուղեր։ Ո՞վ կարող էր մտածել, որ այդ ծուռ ու այլանդակ մետաղական կոնստրուկցիան ի զորու կլիներ այդքան ողջերի կոտրել, ջարդուփշուր անել։ Նույնիսկ Հիսուսը եթե երկնքից իջներ Բելառուսում, անկասկած, ծայրահեղական կհայտարարվեր։ Նրան պետական դավաճանության մեջ կմեղադրեին, եւ հնարավոր է, որ մահապատժի էլ դատապարտեին եւս մեկ անգամ։
…
«Եգոր, ողջույն։ Ամսի 10-ին քեռի Վասյային նորից բռնել են»։
«Ողջույն։ Ես կարծում էի, թե Վասյան ինչ-որ տեղ կարողացել է թաքնվել»։
«Միշան Պոզնան է մեկնել»։
«Իսկ Վիտալյան, կարծես թե՝ Վրաստան»։
…
Հալածանքների հոսքագիծն այնքան արագ է աշխատում, որ այլեւս չեմ կարող վստահորեն ասել, թե ով է մահացել, ով է «նստած», ով է հեռացել երկրից կամ ով է «բռնված»։
Հալածանքների հոսքագիծն այնքան երկար ժամանակ է գործում, որ այլեւս չեմ հիշում, թե երբ սկսեց իր աշխատանքը։
…
2020 թվականի աշնանը ես մի քանի անգամ քնիցս վեր թռա ատամներիս կրճտոցից։ Այդպես էի ես արձագանքում շուրջբոլորս տիրող բռնության գիգաբայթներին․ քնած ժամանակ այնքան ամուր էի սեղմում ատամներս, որ արդյունքում երկու ատամ կոտրեցի։ Կոտրեցի ատամս, կուլ տվեցի եւ ցավից արթնացա։ Այդ՝ առաջին դեպքից հետո ցերեկներն ապրելու իմ վախին ավելացավ նաեւ գիշերները քնելու ֆոբիան։
Դա տեւեց մոտ երկու ամիս։ Մի գիշերում ծնոտներս հոգնում էին այնպես, որ ցերեկները պինդ ուտելիք ծամել չէի կարողանում։ Ավելացան նաեւ խնդիրները՝ կապված ստամոքսիս եւ տեսողությանս հետ։ Ես չէի կարողանում տեսնել ինձ շրջապատող աշխարհն ու չէի կարողանում «մարսել» տեսածս։ Միաժամանակ նաեւ հասկանում էի, որ իմ խնդիրներն աննշան են։ Իմ ողնաշարը չէին ջարդում, ես շատ չէի տառապում եւ դրա համար էլ, երեւի, իրավունք չունեի իմ պատմությունը բարձրաձայնելու եւ այդպիսով ընդհատելու ուրիշներին, որ իրապես տուժածներ էին։
Ուկրաինայում պատերազմը սկսվելուց հետո առհասարակ իմ մասին խոսելու իրավունքը կորցրի։ Կոտրված մարդն ու ավերված քաղաքն անհամեմատելի ողբերգություններ են։ Ես հայտնվեցի իրադարձությունների հորիզոնից այն կողմ՝ մեն-մենակ իմ դժբախտության հետ։
Այդ դժբախտությունը, սակայն, դեռ ձեւ չէր ստացել։ Այն անընդհատ աճում էր ու ավելանում բոլոր կողմերից՝ հնարավորություն չտալով, որ նույնիսկ գիտակցեմ էլ, թե ինչ է իրենից ներկայացնում։ Այն միլիոնավոր չարտահայտված տարաբախտությունների հանրագումարն էր, որն արտահայտելու ուժ այլեւս ոչ մեկը չուներ։
…
«Ի՞նչ կա-չկա Բելառուսում։ Ինչ-որ բան ուզո՞ւմ ես փոխել»։
«Իմ կողմից բարեւներ փոխանցիր»։
…
Երբ ամեն ինչ անտանելի ծանր էր դառնում, գնում էի անտառ։ Մի քանի ժամ կարող էի այնտեղ պարզապես թափառել։ Անտառն ինձ ժամանակավոր ապաստան էր տալիս եւ ապահովության զգացողություն։ Հատուկ գնում էի այնպիսի տեղեր, որտեղից չգիտեի, թե ինչպես պետք է դուրս գամ։ Հույս ունեի, որ հետդարձի ճանապարհը չեմ գտնի եւ հետ չեմ վերադառնա։
Հիշում եմ՝ մի անգամ երկար կանգնեցի ծառերի մոտ, նայեցի երկնքին ու փորձեցի պատկերացնել, թե ես էլ եմ ծառ։  
Ուզում էի ապրել, սակայն չէի ուզում մարդ լինել։
…
«Տանդ մոտ մեքենա կա կայանված։ Չգիտեմ՝ քեզ մո՞տ են մտնելու, թե՞ ոչ»։
«Եվ ի՞նչ են անում այնտեղ»։
«Ակնոցս մոտս չէ։ Հետո կգրեմ»։
«Լավ»։
«Ծառեր են սղոցում։ Լավ, իզուր էլ իրարանցում սարքեցի»։
…
Երբ սկսվեց պատերազմը, անտառ գնալն արգելվեց։ Այդպես ինձ զրկեցին շնչելու վերջին հնարավորությունից։ Դրանից հետո ես պարզապես դադարեցի շնչել։ Հիմա արդեն ամեն ինչ ներսումս ցավում է։ Ինձ թվում էր, թե բոլոր հիվանդություններով, որ կան աշխարհի երեսին, հիվանդ եմ։
…
Հիշում եմ, թե ինչպես ընկերներիցս մեկն ասաց․ «Եթե միայն սա լինի, պատրաստ եմ տոկալ ու դիմանալ։ Դա տանելի է»։ Նրան մի քանի անգամ տարել էին «24 ժամով» կամ «պրոֆիլակտիկ զրույցներ» ունենալու համար։
Գիտեի, որ ուշ թե շուտ իմ հերթն էլ կգա։ Զգացողությունը, թե թիկունքիս ինչ-որ մեկի անհաջող շնչառությունն եմ զգում, մշտակա էր դարձել։
Ընկերներիցս մեկը Բելառուսից հեռացավ ինձնից երկու շաբաթ առաջ։
…
Թվում էր, թե արտասահմանում վերջապես կկարողանամ հանգիստ շունչ քաշել, լիցքաթափվել, գոռալ, լաց լինել ու այդկերպ դուրս թափել այսքան ժամանակ պահած ապրումներս։ Սակայն դրանք երեւի թե ողջ կյանքումս կուղեկցեն ինձ։ Կներեք, իսկ ինչի՞ մասին էիք ինձ հարցնում։
…
(Խորը հոգոց)
…
- Ի՞նչ է պատահել։ 
- ՕՄՕՆ, հարցաքննություն, պոլիգրաֆ սարք, խուզարկություն։ 
- Գրողը տանի։ Ցավում եմ։ Ավելին կպատմե՞ս։
…
«Բելառուսի Հանրապետության Պետանվտանգության կոմիտեի քննչական վարչությունում գտնվում է քրեական գործի վարույթը, որը հարուցվել է ահաբեկչության իրականացման փաստի առնչությամբ՝ նախատեսված Բելառուսի Հանրապետության Քրեական օրենսգրքի 289-րդ հոդվածի առաջին մասով։ Նախաքննությամբ պարզվել է, որ …․»։
…
- Ձեռքերդ ծնկներիդ դիր եւ նայիր հատակին։ Ամեն ինչ հասկանալի՞ է։ 
- Այո։
- Չեմ լսում, ամեն ինչ հասկանալի՞ է։ 
- Այո։
Հեռախոսի գաղտնաբառն է՝ 5008, այո՞։
Իսկ սրանք դեղահաբեր են՝ խոցի դեմ։
…
Ավելի ուշ Ն.-ն, երբ իմանա, կասի․
- Տեր Աստված, ինչ էլ մի հանցագործ են գտել։ Ինչի՞ համար։
Ն.-ի մոտ հարցն առաջին անգամ կծագի, մինչդեռ ես դրա պատասխանը դադարել եմ փնտրելուց դեռ 2020-ին։
…
Ինձ չասացին, որ ձերբակալված եմ։ Հասկանում էի միայն, որ այն ամենը, ինչի մասին գրում էին թերթերը, ինչին ես երկար ժամանակ նախապատրաստում էի ինձ, սակայն պարզվեց, որ այդպես էլ պատրաստ չեղա, արդեն տեղի էր ունենում ինձ հետ։
Ինչպե՞ս կարող է ինձ հետ նման բան լինել։
…
Թերթերի գլխագրերից
«Բոբրույսկում ԿԳԲ-ն ձերբակալել է տասնութամյա տղայի։ Նրան մերկացրել են եւ ստիպել, որ այդպես՝ մերկ վիճակում, տեսախցիկի առաջ պատմի իր մասին»։
…
Վստահ էի, որ երկար ժամանակով եմ թակարդում հայտնվել։ Ինչպես իմ նախապապը, «ով մնալով խորհրդային իշխանության կատաղի թշնամի, հակահեղափոխական քարոզչություն էր իրականացնում կուսակցությունը վարկաբեկելու հարցում։ Տրոյկան 1937 թվականի նոյեմբերի 11-ին որոշեց նրան բանտարկել 10 տարի ժամկետով»։  
Այդ ամենն արդեն եղել էր իմ հայրենի երկրի եւ իմ ընտանիքի պատմության մեջ։ Իսկ հիմա նաեւ իմ կյանքի պատմության մեջ էր տեղի ունենում։
Գիտեի, որ ինձ այլեւս փրկություն չկա՝ ո՛չ փաստաբանները, ո՛չ մամուլի արձագանքը։ Այդ ինստիտուտները ջարդված են։ Մեն-մենակ՝ չարին դեմ-հանդիման։ Իսկ շուրջբոլորն այնքան օտարներ կային։
Սակայն գուցե այդպես ավելի լավ է։ Ոչ մեկը գոնե իմ վախը չի հիշի։ Մի բան էի միայն ուզում՝ ազատության վերջին ումպն անել, որպեսզի այն պահեի իմ մեջ ու այլեւս չարտաշնչեի։
«Ձերբակալել»․ այս բառն այլեւս ուրիշ նշանակություն չունի։ Այն մշտապես կվերաբերի միայն մարդուն։
«Ահա եւ վերջ»,- մտածեցի։ Այս պահից սկսած՝ այլեւս իմ մարմնի տերը չեմ։ Մի քանի ժամ ես ձեռքերս պահեցի ծնկներիս դրված, զննում էի օմոնական բերետավորներին եւ չգիտեի, թե ինչ էր ինձ սպասվելու։
…
- Ինչո՞ւ են քեզ բռնել, իսկ հետո բաց թողել։ Մի բան հասկանո՞ւմ ես։ 
- Ոչ։ 
- Դա ամենից առեղծվածային մասն էր։
(Հոգոց)
…
«Ինձ համար հարյուր տոկոսով ավելի հեշտ եւ ազատ է Ուկրաինայում հրթիռակոծության տակ, քան քեզ համար՝ Բելառուսում։ Ինձ ձեռնաշղթաներով չեն քշում պտտեցնում այստեղ-այնտեղ»,- հնչեց ուկրաիներեն խոսքը։
…
«Ո՞ւր եք գնալու հետո։ Գուցե Լիտվա՞։ Ո՞վ է Ձեզ ասել, որ չի կարելի։ Գնացեք։ Գիտեք, այնպիսի զգացողություն ունեմ, որ Դուք այլեւս չեք վերադառնա»։
…
Չի եղել եւ մի օր, որ ես ուզենամ վերադառնալ տուն։
Մինչդեռ ես շատ էի սիրում իմ տունը։ Այդ տանը ծնվել էր հայրս։ Իմ տան պատերից կախված են նախնիներիս լուսանկարները, իսկ անկյունում կոմոդն է, որը պատրաստել է պապս, վերանորոգել եմ ես։ Հին մի լամպ՝ կախված առաստաղից, որ ես բերել էի Լվովից։ Դռան բռնակն էլ բերել էի Փարիզից։ Նկարը մայրս էր ասեղնագործել, երկրորդը՝ հորաքույրս, որ հիմա արդեն մահացած է։ Դարակներին գրքեր էին՝ գրողների ինքնագրերով։ Այդ տան բոլոր իրերը ես սիրում էի։ Չգիտեմ, կկարողանա՞մ արդյոք կյանքում երբեւէ դրանք մաքրել այլոց ձեռքերի հետքերից։ Կկարողանա՞մ արդյոք մաքրել տատիկիս հայելին, որպեսզի նայեմ դրան եւ ինձ տգեղ, թույլ, անօգնական, պաշտպանվելու անկարողունակ չտեսնեմ, ով ստիպված է թույլտվություն խնդրել, որպեսզի սեփական տան մեջ՝ ինքնաձիգավոր օմոնականների ուղեկցությամբ դուրս գա պատշգամբ՝ ծխելու։ Իրեր, որոնք պատմում էին ինձ իմ ճամփորդությունների եւ ընտանիքի մասին, հիմա մշտապես ինձ հիշեցնելու են այն մասին, որ ես չեմ ուզում դրանք պահել հիշողությանս մեջ։ Եթե արտաքսվածներից ինչ-որ մեկը գրում է, թե կարոտում է տունը, ապա ես չեմ կարոտում։ Իմ ողջ սերը վերածվեց լեղու եւ քացախի։ Ես տուն չունեմ։
…
(Հոգոցի փոխարեն)
…
Վիլնյուսը գեղեցիկ քաղաք է։
Միակ անդուր տեղն այնտեղ ավտոկայանն է։ Երբ տեսնում եմ, թե ինչպես է Մինսկ գնացող ավտոբուսը լցվում ուղեւորներով, դժվարությամբ եմ կարողանում զսպել արցունքներս։ Դա հայրենիքի հանդեպ կարոտը չէ, այլ վախը՝ լինելու այդ ավտոբուսում եւ թիկունքից լսելու «Եգոր Իվանովիչ, հետեւեք մեզ» բառերը։ Ուղեւորները ոչ միայն լցնում են ավտոբուսը, այլեւ լռում ու անհետանում են ավտոբուսում։
Օրերս այդ ավտոբուսով ճանապարհեցի ծանոթիս։
Նա վերադարձավ Բելառուս, որպեսզի մեկ անգամ էլ փորձի այնտեղ ապրել։ Առանց պաշտպանության եւ առանց բանակի։ Միայնակ՝ դեմ-հանդիման մեծ չարիքին։ Այլեւս բացարձակապես ուժ չունենալով այդ չարիքին դիմագրավելու։ Կոտրված ու ծվատված՝ ներքուստ։ Ոչ մի բանում մեղավոր չլինելով, սակայն իր կոտրված մեջքին կրելով մեղավորության զգացողությունը, քանի որ «Հենց հիմա մահաբերները ձեր տարածքից թռչում են դեպի իմ Կիեւ»։ Վախեցած։ Տեսածից սփրթնած։ Ցավն այդ տանելու անկարողությունից ընդարմացած։ Չարիքը հաղթահարելու միակ ցանկությամբ, երբ հնարավոր կլինի ձեռքի ափով ծածկել կենդանի ինչ-որ բան։
Եվ գիտեք, նա կկարողանա։

Տեքստը կազմել է վտարանդի Եգոր Վ․-ն՝ իր գրառումներից, նամակագրությունից, հեռախոսային խոսակցություններից։
Հունիսի 9, 2023թ․՝ հրապարակված https://ostwest.space/-ում։

Հայերեն թարգմանությունը՝ Արամ Յանինի
«Մշակութային Հրապարակ» ամսաթերթ