Քաղաքը դարձավ հսկայական մի գերեզմանոց․ երկրաշարժից 29 տարի անց

Սովորական աշխատանքային օր։ Քաղաքը հետզհետե փորձում է արթնանալ։ Մարդիկ աշխատանքի են շտապում, հասցնում երեխաներին ուսումնական կենտրոններով։ Ձմեռային ամպամած օր, սովորականից ավելի գորշություն ու վազքի մեջ գտնվող մարդիկ։ Եղանակի տեսությամբ հայտնել էին գիշերվա հորդ անձրևի մասին՝ այդպես էլ եղավ։ Ավելի արտասովոր նկարագիր դժվար թե լիներ։ Վերջ, բոլորը տեղավորված են իրենց արկղիկներում։ Չէ, կներեք մի տղա է փողոցում ամեն կերպ մորը համոզում, որ դպրոց չգնա, բայց դե մայրը շտապում է։ Անընդհատ կրկնում է որդուն, որ օրենք ու կանոն կա և բոլորը պարտավոր են ենթարկվել դրանց։ (Չնայած, որ մի ամբողջ կանոնակարգ խախտելը երբեմն գերագույն հաճույք է)։ Տղային թողնում է դպրոցի դիմաց ու վազում աշխատանքի։ Մեր փոքրը ավելի համառ է, քան կարծում ենք։ Դժգոհ դեմքով կանգնել ու ներս չի մտնում։ Քաղաքի եռուզեռը դադարեց միակ կենդանի շունչը էն համառն է։ Բնությունն էլ ունի իր օրենքները։ Ձմեռվանից հետո գարուն է գալիս, գիշերվանից հետո՝ առավոտ։



Տասնմեկն անց էր քառասուն րոպե, երբ բնությունն ինքը խախտեց սեփական օրենքները։ Ենթարկվելով ամենափոքրերին՝ խախտեց ամենամեծերը։ Այդ օրվա առավոտը այդպես էլ չբացվեց։ Զզվելի դպրոցը հողին հավասարվեց հենց համառ տղայի աչքերի առաջ։ Մահվան սարսափը կախվեց մի ողջ տարածաշրջանի վրա։ Փայլուն բառերը չեն հերիքի նկարագրելու համար իրավիճակը։ Իսկական դժբախտությունները միշտ են լուռ տարվում։ Միայն մի բառ, որ առավելագույնս կարող է բնութագրել. ՔԱՈՍ։ Րոպեներ, որ դարձան ամենաիսկական քաոս։ Չորս կողմ ճիչ ու աղաղակ։ Երկու քաղաքներ, որոնք զոհն են դառնում բեկորների, բնության ու չգիտես ինչի։ Լիքը փոքրիկներ, որ պիտի լույս աշխարհ գային, կամ լույս բերեին աշխարհ։ Այսօր երևի ծնվում են, հե՛նց այդ օրը, հե՛նց Գյումրիում ու Սպիտակում։



Էն համառն էլ չհասկանալով կատարվածը վազում էր իր իմացած միակ՝ դեպի տուն տանող ճանապարհով։ Նրա համար ամենաանսպասելին տան փոխարեն երկու բուռ հող տեսնելն էր։ Հայրական շեն տունը հաջորդ օրը պիտի վերածվեր ամենասարսափելի գերեզմանատան։ Էդ վայրկյաններից սկսած քաղաքը դարձավ հսկայական մի գերեզմանոց։ Մի ամուր ընտանիքի փոխարեն տղային սպասում էր գլուխը կորցրած մայրը։ Մնացածը չկային, ուղղակի չկային, սակայն նրանց հոգիները մնացին բեկորներում։ Շենքերի հետ էլ հողին հավասարվեց գյումրեցու նպատակներն ու լավատեսությունը։ Մայրը անգամ չէր կարողանալու դառնացած արցունքներն ու ցավը խառնել հողաթմբի հետ, որովհետև այն չկար։ Նրանք անգամ հողաթումբ չունեցան, փոշիացան, խառնվելով հայրական տների վերջին բեկորների հետ, հանգչեցին այնտեղ՝ որտեղ անց էին կացրել իրենք կյանքի գերակշիռ մասը։ Մեզ թողեցին վերջին մոխիրներում բոցկլտացող Գյումրին Բոլորը գոռում էին, մեր հերոսը՝ շփոթված խոսում.



-Մա՛մ, հըբը՞ էն մեր հայաթի Մարին, մեր հումորն ու լավատեսությունն էլ մնացի՞ն էս քարերի տակ։



-Չիդեմ բալես…



-Չէ, մամ, ըդոնք չեն կռնա մնան ստեղ, ըդոնք իսկականից մերն են, մեր թավաքյալի բառերը մենակ մերն են։ Մամ գիդե՞ս ինչխոր մեանգամից սաղ ընգավ՝ ըդպես էլ գելնի ու էլի լեննագանցին անկեղծ կժպտա։ Էլի մենք մերը կունենանք։ Նայե էն գմբեթներին, էլի իրանց տեղը կեղնին, մա՛մ, Լեննագանը չի կռնա սպես մնա։ Կհիշե՞ս ես կսեի, որ ճարտարապետ բդի դառնամ, ես կդառնամ ու սաղ կսարքեմ։ Պապան ընձի կօգնե, ինքը տեսել է, թե ինչխ է բլե, ընձի կսե էլի նույնից կսարքենք, հա՞։ Մամ ես չեմ ուզե, որ ըսքան մարդ լաց եղնի, իրանց սա, որ գլխավորը չկորցրինք, հա՞։ Ոտքիցս արյուն գուկա…Մամ, հլը մենք կժպտանք, կհավատա՞ս։



-Կհավատամ ճուտս․․․



Եթե ուզում ես նորածին լինել, պատրաստ եղիր մեռնել այսօր։ Ամեն ինչ սկսվեց այնտեղ, որտեղ թվում էր, թե ամեն ինչ վերջացավ։ Գյումրին, Սպիտակը մահացան ու վերածնվեցին հաջորդ օրը, հառնեցին ամենաիսկական մոխիրներից։ Այդ չարաբաստիկ ավարտը սկիզբ եղավ մի նոր կյանքի, նոր նպատակների ու հավանաբար ավելի լավ կյանքի։ Ու ապրեց համառը, ուժ գտավ ու ապրեց։ Ապրեց, որովհետև ծնվել էր, որ ապրեր։ Էդ աչքերը…աչքերը, որ տեսան ու զգացին այն՝ ինչ չպիտի տեսնեին։ էդ ամբողջը մեխված էր նրա աչքերում, փորագրված՝ բիբերին, ու ապացում էր, որ էդքան բան տեսած աչքերը իրավունք չունեն մի ակնթարթում մարելու։ Մի ուրիշ Մարի դեռ նայելու է այդ աչքերին, մի ուրիշ Մարի գտնելո՞ւ է էդ աչքերի գաղտնքիը, սուզվելու է դրանց խորության մեջ։ Տղան ապրեց, ապրեցնելով Գյումրուն։ Տեսավ, զգաց ու ԱՊՐԵՑ։



-Մամ, տես արև գելնի…



**Անահիտ Հայկենց**