«Նռան գույնը» շատ քիչ դիտումներ է ունեցել, ուրեմն Փարաջանովն արժանի չէ՞ր ոչ մի կոչման

Համաձայն «ՀՀ պետական պարգեւների ու պատվավոր կոչումների մասին» օրենքի նախագծի, կառավարությունն առաջարկում է հանել պատվավոր կոչումների ինստիտուտը։ Որպես հիմնավորում բերվում է այն հանգամանքը, որ այդ կոչումները Սովետական Միությունից մնացած վատ ժառանգություն են, եւ այդ մարդիկ կոչումները ստացել են իշխանություններին ուղղված այս կամ այն ծառայության, այլ ոչ թե բարձրարժեք արվեստ ստեղծելու դիմաց։

Հայաստանի գրողների միության նախագահ Էդվարդ Միլիտոնյանի կարծիքով, այդ կոչումների համակարգն արվեստագետներին գնահատելու մի ձեւ էր ընդամենը։ «Իհարկե, դա ինչ-որ չափորոշիչներով պետք է լինի, բայց հաճախ ցանկությունների վրա է, թե ում տան, ում չտան։ Սակայն կան նաեւ շատ լուրջ արվեստագետներ, որոնք հետք են թողել, գործ են արել եւ արժանի են, բայց դա համարել սովետական վատ ժառանգություն, այնքան էլ ճիշտ չէ, որովհետեւ այդ ձեւով գնահատում էին այդ մարդկանց»,-ասում է նա ու նկատում, որ տարբեր երկրներում արվեստն ու արվեստի մարդուն գնահատելու տարբեր ձեւեր կան․ «Վերջապես, Նոբելյան մրցանակն ի՞նչ է՝ մրցանակ չէ՞, գնահատական չէ՞, կամ ամերիկյան Պուլիցերյան մրցանակը, տարբեր երկրներ տարբեր ձեւ են գնահատում արվեստագետներին։ Օրինակ, քովիդի ժամանակ Գերմանիան իր մշակույթի, գիտության գործիչներին դրամաշնորհներ էր տալիս, եւ նրանք էլ, տանը նստած, հետաքրքիր ծրագրեր էին իրագործում։ Խնդիրն այն է, որ եթե տալիս են, ապա չափորոշիչներ պետք է լինեն․․․»։

Իշխանության համար չափանիշն ու չափորոշիչը ժողովրդի կողմից ճանաչելիությունն է, բայց ժողովուրդն էլ ավելի շատ Արմենչիկին է ճանաչում, ոչ թե Վլադիլեն Բալյանին, օրինակ։ «Ժողովրդին, ընդհանրապես, պետք չէ դարձնել չափանիշ, որովհետեւ ժողովուրդ կոչվածը տարբեր շերտերի մարդիկ են։ Կան ռաբիս երգիչներ, որոնք Սովետի ժամանակ էլ են եղել եւ ունեցել են լսողների լայն շրջանակ, բայց դա հո չի՞ նշանակել, որ դա արվեստի բարձրագույն դրսեւորում է։ Կամ, օրինակ, եթե վերցնես ու այսօրվա սոցցանցերի լայքերն ուսումնասիրես, կտեսնես, որ բազմաթիվ ոչ բարձրարժեք ստեղծագործություններ կարող են հարյուրավոր կամ հազարավոր լայքեր հավաքել։ Հիմա դա կդառնա՞ գրականության մի խորիմաստ նմուշ, թե՞ ոչ․ ես կարծում եմ, որ, բնականաբար, չի դառնա։ Ու եթե այդ հազարավոր լայք հավաքողն ասի՝ ես պետք է ստանամ վաստակավորի կամ ժողովրդականի կոչում, ծիծաղելի է, չէ՞, եւ ես դա լուրջ չեմ ընդունում։ Արվեստը, ընդհանրապես, ունի շատ աստիճանավորումներ․ կա էլիտար արվեստ, զանգվածային արվեստ՝ լայն արվեստասերներին ուղղված, դրանք աշխարհում ընդունված շերտավորումներ են, բայց, այսպես կոչված, բարձր արվեստն այնպես չէ, որ մեծ զանգվածներ է նվաճում»։

ՀԳՄ նախագահն օրինակ է բերում «Նռան գույնը» ֆիլմը, որը ցուցադրվել է շատ երկրներում ու շատ մեծ դիտումներ չի գրանցել․ «Իսկ դա փաստ է, որովհետեւ նոր լեզու էր, նոր ոճ, մարդիկ սովոր չէին այդպիսի գեղագիտության, եւ դրա համար Փարաջանովի այդ ֆիլմը մեծ կինոդիտումներ չի ունեցել։ Հիմա նա արժանի՞ էր, թե՞ արժանի չէր որեւէ կոչման։ Այսպիսի օրինակներ շատ կարող եմ բերել․ Կոստան Զարյանը 60-ականներին Հայաստանում ապրել է, որը մեծ գրող էր եւ աշխարհահռչակ էսսեիստ, արձակագիր եւ բանաստեղծ, բայց Հայաստանում նրան հատուկենտ մարդիկ էին ճանաչում, երբ նա քայլում էր Աբովյան փողոցով։ Իսկ նրա կողքին կային գրողներ, որ եթե այսօրվա սոցցանցերը լինեին, հազարավոր լայքեր կստանային, բայց Կոստան Զարյանին չէին ճանաչում, եւ նրան մեծապես հարգում էին մեծ գրողները, հայտնի արվեստաբանները։ Հիմա Կոստան Զարյանը գրո՞ղ է, թե՞ գրող չէ, այլ պատասխան չկա՝ նա մեծ գրող է, եւ նրա արածը մնալու է առհավետ»։

Այդուհանդերձ, պետությունն այս քայլով ի՞նչ խնդիր է լուծում։ «Նախ պետք է մտածել՝ այդ կոչումներն անհրաժե՞շտ են, թե՞ չէ, եւ հետո՝ մեր պետությունն ունի՞ կոչումների փոխարեն ինչ-որ այլ մեխանիզմ, որ բարձրակարգ դերասանին, երաժշտին գնահատի։ Օրինակ, անգլիացիները «Սըր» կոչումն են տալիս, եւ այսպես՝ շատ տեղերում։ Հետո՝ եթե մենք ուզում ենք համեմատվել Անգլիայի, Ֆրանսիայի հետ, պետք է հաշվի առնենք նրանց աշխատավարձերը, մենք փոքր երկիր ենք, եւ մասշտաբների հարց կա, մենք, օրինակ, միլիոնավոր ընթերցողներ չունենք, որ ասենք՝ լավ գրողի գիրքը պետք է վաճառվի, եւ լավ գրողը վաճառքից ստանա այնքան հոնորար, որ իր ապրուստն ապահովի։ Պետք է հաշվի առնել նաեւ այս հանգամանքը եւ հարցը բազմակողմանի քննարկել»։

Էդ․ Միլիտոնյանը, ով արվեստի վաստակավոր գործչի կոչում ունի, ասում է․ «Այն ժամանակ տալիս էին, որ մշակութային որեւէ բնագավառում մարդը ներդրում ունի, աշխատել է, այդ կոչումը տալիս էին իր արած գործի համար, ինչը տրամաբանական էր։ Այդ կոչումները կան նաեւ սպորտի, գիտության բնագավառում։ Մշակույթի դեպքում պետք է մտածել, թե մեր երկրի այսօրվա վիճակում ինչ մեթոդով մենք կկարողանանք արվեստագետին ե՛ւ գնահատել, ե՛ւ որեւէ կոչումով պարգեւատրել»։

ՀԳՄ նախագահն ընդգծում է, որ այդ կոչումները լավ արվեստագետներ էլ են ստացել, միջին կարգի արվեստագետներ էլ․ «Իմ ասածը դրա լավ ու վատին չի վերաբերում, իմ ասածը սա է՝ չափորոշիչ լինի, որպեսզի գնահատական լինի բարձր արվեստին, լավ գործունեությանը։ Հիմա պետությունն ուզում է տա՝ թող տա, չի ուզում՝ թող չտա, բայց դրա համար պետք է հանձնաժողով լինի, չափորոշիչներ, որ բարձր ու ցածր մակարդակը կարողանանք տարբերակել։ Այնպես որ, այս հարցը մի քիչ ավելի լայն պետք է դիտարկենք։ Մեր երկիրը մշակույթի ասպարեզի հանդեպ ոչ թե միայն պետական հոգածության, այլեւ ուրիշ ձեւերի մասին էլ պետք է մտածի, մեկենասության օրենք ընդունի, որի շրջանակներում ինչ-որ հիմնադրամներ, բարեգործներ կարողանան այդ մարդկանց գնահատել։ Եթե այդ օրենքը լինի, մենք այլեւս չենք ասի՝ տվեցին արվեստի վաստակավոր գործչի կոչում, թե ոչ, որովհետեւ դա արդեն երկրորդական պլան կմղվի։ Պետք է կենտրոնանալ այն հարցի վրա, թե ինչպես կարելի է մշակույթի, արվեստի ոլորտը խթանել, եւ դրա համար պետականորեն, օրենսդրորեն ինչ պետք է արվի, որը կնպաստի արվեստի ստեղծմանը։ Այս դեպքում արվեստի ստեղծումն ավելի կարեւոր է, քան որեւէ արվեստագետի որեւէ կոչումով պարգեւատրելը։ Եթե որեւէ գրողի վաստակավորի կոչում տվեցին, դա չի ազդում ո՛չ իր տպագրության վրա, ո՛չ էլ թոշակի վրա, ուղղակի գնահատման մի սանդղակ է` այդքան բան»։