Սիրանուշ Զախարյան. Տերով որբեր

Մենք մարդ ու կնիկ եղանք եւ ոչ՝ ամուսիններ։ Մենք մի մարմին եղանք եւ ոչ՝ իրար թիկունք։ Մենք մեր գարունն էլ բերեցինք, ձմեռն էլ ճանապարհեցինք, բայց մեր եղանակը, որի մասին սիրուն խոսում են ամուսինները, չունեցանք։ Մարդ ու կնգա նման անտառից փայտ էլ կրեցինք, ուրիշի բաղից խնձոր էլ գողացանք, ուրիշի այգում մի երկու գազար-բազուկի համար քաղհան էլ արեցինք, որ մեր ու մեր երկու երեխաների գոյությունը մի քիչ կուշտ ապահովենք։ Մեզ համար զբաղմունք գտանք, բայց իրար համար ժամանակ չփնտրեցինք։

Մեկ տարին լրացավ։ Ու պարզվեց, որ գարունը գալիս, ու ձմեռը գնում է առանց մեր քրտինքի։ Էլ ինչո՞ւ էինք մեզ դեմ տալիս քամոտ ձյուներին ու ցեխոտ ձնհալներին։ Քեզ հետ մեկ էլ երեսունհինգ տարի առաջ եմ անշտապ զրուցել։ Էլի այսպիսի քարի մոտ։ Բայց այն ժամանակ դու լսում էիր ինձ։ Էլի չէիր նայում աչքերիս մեջ, էլի չէիր խոսում ինձ հետ, բայց գոնե լսում էիր։ Եթե չլսեիր, չէիր գա։ Այն ժամանակ դուստր էիր, ով սգում էր զոհված հոր մահը։ Զոհված հոր դուստր լինելը պարգեւ չէր քեզ համար, ու ոչ մի հերոսի կոչում քեզ չէր համոզում, որ զոհվելը նույն մահանալը չէ։ Այն ժամանակ դու դուստր էիր, ով անիծում էր իր որբությունն ու անտերությունը։ Ես խոստացա քեզ տեր լինել, ու դու հավատացիր։ Դու այլ տարբերակ չունեիր, իսկ ես չէի խաբում։ Բայց մեր մեջ ո՛չ տեր եղավ, ո՛չ հնազանդ։ Մենք հարսանիք չարեցինք ու եկեղեցի չգնացինք, բայց հենց այդ օրվանից իրար տեր ու հնազանդ եղանք։

Մենք մարդ ու կնիկ եղանք։ Դու՝ միշտ կոս արած մազերով, ես՝ միշտ հնամաշ կոշիկներով։ Իմ կոշիկները չփայլեցին, ու քո վարսերը չալիքվեցին, ինչպես լինում է ամուսինների դեպքում։ Դու մնացիր մշուշի մեջ չնշմարվող լույս, ես՝ թունելի մեջտեղում կանգնած չգործարկվող գնացք։ Իրար չխանգարեցինք, որովհետեւ իրար ճանապարհին չկանգնեցինք։ Դու չեղար իմ լույսը մթում, իսկ ես չեղա քեզ կյանքի հրաշալիքներով սլացնող գնացքը։

Ես չզոհվեցի ոչ մի պատերազմում՝ քո հոր պես։ Ես չգնացի խոպան՝ իմ հոր նման, որ մեզ, ավելի ճիշտ՝ ձեզ մի քիչ ավելի շատ ֆինանսով ապահովեի, որի փոխհատուցումն իմ՝ անձեզ ապրելն էր լինելու։ Չգնացի ու ձեզ էլ անինձ չթողեցի, ինչպես հայրս էր վարվել։ Ես ու քույրս գուցե երկու կտոր ավել շոր ունեցանք, քան հարեւան Սաքոյի տղա Գուգոն։ Բայց ես միշտ նախանձով նայեցի Սաքոյի որդու մաշված բլուզին, որովհետեւ Սաքոն գրկում էր որդուն թեկուզ մաշված բլուզով։ Որովհետեւ անգամ մաշված բլուզով՝ Գուգոն գյուղի ուժեղն էր, տղայական հարցեր լուծողն ու աղջիկների շոյող հայացքների կրողը։ Ոչ մի կտոր շորն ու ոչ մի հարյուր գրամ տավարի միսն այդպես էլ ինձ համար չունեցան Գուգոյի մաշված բլուզի արժեքը։

Չունեցա ոչ մի հաղթանակ։ Նույնիսկ հարեւաններով բլոտ խաղալիս խաղընկերոջս միշտ պարտություն բերեցի։ Բայց դու իմ մեջ հպարտանալու առիթ գտար, երբ ես խփածս ծիտը տուն բերեցի, ու այդ օրն էլ քաղցած չքնեցինք։ Հպարտացար, որովհետեւ չգիտեիր, որ հարյուրմեկերորդ փորձից եմ խփել, որ ինձնից հետո գնացողները վարազ ու տասնչորս թռչուն են խփել, որ ինձնից առաջ գնացածները որսը մի ժամում են ավարտել։ Ես ուրախություն գտա քո գործած գուլպաներում, որոնք արդեն հարյուրմեկերորդ անգամ ծակվելուց հետո քանդվում, կապկպված թելերով նորից էին գործվում քո կոշտացած մատներով։ 

Մենք մեր հնձանն էլ եղանք, խաղողն էլ, բայց մեզնից դուրս եկած գինուց երբեք չհարբեցինք։ Եղանք շյուղ ու թել, բայց չտաքացանք մեզնից գործած շալով։ Մենք ստեղն ու նվագ եղանք, բայց չպարեցինք մեզնից դուրս եկող ելեւէջների տակ։ 

Ամուսինների նման մենք չվիճեցինք անհեթեթ պատճառներով ու չսեթեւեթեցինք հյուր գնալիս կամ ընդունելիս, բայց իրարը եղանք, իրարով եղանք։ Վիճեցինք միայն փայտ կրելիս ավելի ծանրը վերցնելու համար, քաղհան անելիս՝ չհանգստանալու համար, խնձոր գողանալիս՝ առաջինը բաղ մտնելու համար, վերջին կտորը զիջելու համար։ Ու այդպես էլ երբեք չհանգստացանք, փայտերը մեկ պարկ դարձրինք ու երկուսով բռնեցինք, ուրիշի բաղ միշտ միասին մտանք, իսկ վերջին կտորն այդպես էլ չկերանք։ Գոնե մի կուշտ վիճած լինեինք, որ ես էլ հիմա այդ վեճերը հիշեի, կիսաժպիտ լացեի ու թեթեւանայի։ Լացից բացի ես ուրիշ դեղ չգիտեմ։ Անգամ ճամպրուկ չունեմ, որ հավաքեմ ու մի տեղ փախչեմ։ Փախչեմ քո ստվերից, իմ չեղած հիշողություններից, չսպիացող վերքերից, ինձնից․․․ Վեր կաց, Անիկ, վեր։ Ես քեզ հետ մի լավ կռվել եմ ուզում։ Ես փոշմանել եմ՝ ամուսին լինել եմ ուզում։ Ուզում եմ ուժեղ լինել ու ուժ տալ։

Ես կուզեի հիմա ինձ պատեպատ տալ, որովհետեւ սիրտս խլրտում է իր բնում։ Կուզեի խմել ու մի քիչ հարբել՝ ցավս մեղմացնելու համար, որովհետեւ սրտիս խլրտոցից անգամ մարմինս է ցավում։ Կուզեի գոռալ եւ միեւնույն ժամանակ անլսելի մնալ ուրիշների ականջներին։ Բայց չեմ կարողանում։ Երեւի՝ որովհետեւ մենք երբեք միասին չհարբեցինք, մեր գոռոցները իրար ականջներին լսելի չդարձան, ու իրար պատեպատ տալը չտեսանք։ Երեւի՝ որովհետեւ չսիրեցինք այնքան, որ չխնայենք իրար անառիթ ճչոցների ժամանակ ու հետո հաշտվենք, հաշտվելուց հետո ավելի մտերմանանք, ավելի ամուր գրկենք իրար ու լսենք չասվածը։

Մի որբ ես էի, մի որբ՝ դու։ Մենք մի կարգին չհիվանդացանք էլ, որ իրար մասին հոգ տանեինք ամուսինների նման ու տերով որբ չզգայինք մեզ։ Ժամանակ չունեցանք հիվանդանալու, բայց մի կարգին գործ էլ չարեցինք։ Մենք սովորական մարդ ու կնիկ եղանք ու ամեն անգամ ամուսինների տեսնելիս մտածեցինք, թե ձեւացնում են։ Թիթիզություն համարեցինք իրար համար վերարկու պահելը, իրար աչքերի մեջ նայելով ժպտալը, իրար նվերներ մատուցելը, հարսանիքի օրը միասին նշելն ու առհասարակ հիշելը։ 

Դու չասացիր, որ լավ էր՝ որբ ու անտեր մնայիր, բայց տերով տեր չլինեիր, բայց ատամներդ սեղմած չքնեիր ու քեզ համար հերոս չհորինեիր։ Հա, թույլ եղա ես, որովհետեւ ինձնից չպահանջեցիր, որ ամուսիններ լինեինք։ Ես գլխի չընկա, որ պետք էր ամուսիններ դառնալ՝ անձրեւի մեջ արեւ ունենալու ու դա մեր եղանակը համարելու համար։ Հիմա ուշ է արդեն ձեռքդ բռնած առանց կոնկրետ նպատակի թրեւ գալու, մեջքիդ հետեւից մի ծաղիկ նվիրելու, կոտրված հերոսիդ նորոգելու համար։ Միայն իմացիր, որ ես քեզ կարոտում եմ․․․ ամուսինների նման։

«Մշակութային Հրապարակ» ամսաթերթ