Կարեւորն այն է, որ կինոն կյանքի նշաններ է ցույց տալիս

Հարցազրույց ԵԹԿՊԻ ռեկտոր, կինոգետ, գրող Դավիթ Մուրադյանի հետ

- Պարոն Մուրադյան, «Կինոյի մասին» օրենքի քննարկումները շարունակվում են նաեւ նորանշանակ մշակույթի նախարար Արմեն Ամիրյանի օրոք, Դուք նույնպես ընդգրկված եք այդ կազմում, նոր նախարարի ձեռամբ ինչ-որ էական փոփոխություն մտցվե՞լ է նախագծի մեջ, ի՞նչ փուլում է հիմա այն գտնվում, գո՞հ եք արդյունքից, եւ օրենքն ի՞նչ ճանապարհներ է նախանշելու կինոյի զարգացման համար։

- Կինոյի օրենքն անցել է երկար ճանապարհ, առաջին քննարկումները եղել են դեռեւս 7-8 տարի առաջ, ինքնին շատ կարեւոր նախաձեռնություն է եւ, որքան գիտեմ, բավականին հասունացած վիճակում է հիմա, որպեսզի մտնի Ազգային ժողով։ Առիթ ունեցել եմ ասելու, որ այդ օրենքն ընդունելու հաջորդ օրվանից մենք ավելի տաղանդավոր չենք դառնա, բայց դա շատ կարեւոր է՝ իրավական հիմքի վրա դնելու ամբողջ կինոարտադրությունը, պետության մասնակցության ձեւաչափերը, մասնավոր կապիտալի ներգրավումը եւ, ամենակարեւորը՝ միջազգային համագործակցությունը։ Խոսքը ոչ թե փառատոների գնալ-գալու մասին է, այլ համատեղ արտադրության։ Դա կարեւոր բան է, որովհետեւ դեռ տարիներ առաջ, երբ մենք զրուցում էինք տարբեր միջազգային գործընկերների հետ, նրանց հետաքրքրում էր, թե արդյո՞ք մենք ունենք կինոյի օրենք, որովհետեւ այդպիսի օրենք կա Ֆրանսիայում, Գերմանիայում, այսինքն՝ նրանք ուզում էին հասկանալ, թե համատեղ արտադրություն սկսելու դեպքում իրենք ունե՞ն որոշակի իրավական համակարգ, որի պայմաններում պետք է աշխատեն։ Նմանօրինակ օրենքներն ունեն, այսպես կոչված, ունիվերսալ բնույթ, եւ իր չափորոշիչներն ու մոտեցումները համապատասխանում են նաեւ միջազգային ստանդարտներին, հակառակ դեպքում երկրները չեն կարող համագործակցել։ Առավելագույնս կարեւորում եմ հենց այդ ճանապարհը։ Կինոյի օրենքը հնարավորություն կտա նաեւ, որ մարդիկ գան Հայաստանում ֆիլմ նկարելու՝ թեկուզ ոչ մեզ հետ իբրեւ համաարտադրողի, այլ պարզապես՝ որպես բնապայման։ Սա կարեւոր նախաձեռնություն է, եւ հույս ունեմ, որ ԱԺ-ում այն կստանա արդեն կյանքի ուղեգիր։

- Մտավախություն չկա՞, որ այս անգամ էլ այն կքնեցվի, ինչպես տարիներ շարունակ արվել է։

- Գիտեք, ամեն ինչ պետք է հասունանա, ի վերջո, մեր հայկական կինոարտադրությունն էլ պետք է հասունանար դրա համար, այլ բան է, երբ տարեկան 1-2 ֆիլմ ես նկարահանում, եւ այլ բան, երբ արդեն ունես արտադրական պրոցես, ունես սերունդ, որ եկել է կինո, շատ կարեւոր մի բան, որովհետեւ ջահելությունը չի գնում այնտեղ, որտեղ ապագա չկա։ Վերջին 5-6 տարիներին քանի նոր անուն եկավ, ֆիլմեր նկարահանվեցին եւ էլի են նկարահանվում, փառատոնային մթնոլորտը նաեւ շատ օգնեց, որպեսզի կինոյի հասարակական պահանջվածությունն ավելանա։ Այս ամեն ինչը տարիների ընթացքում նախապատրաստեցին բարենպաստ սոցիալ-քաղաքական միջավայր նման օրենքի համար, իսկ 7-8 տարի առաջ գուցե մենք շտապում էինք, որովհետեւ չկար այդ միջավայրը։ Բայց լավ է, որ այն ժամանակ սկսեցինք ու այս ճանապարհն անցանք։

- Չնայած արդեն ասացիք, որ կինոյի օրենքը մեզ ավելի տաղանդավոր չի դարձնելու, բայցեւայնպես, ինչքանո՞վ այն կնպաստի, որ լավ ֆիլմեր նկարահանվեն մեր երկրում, եւ լավ կինո ունենալու սկզբունքները գործնականում ի՞նչ կետերով են ամրագրված նախագծում։

- Եթե մենք սկսենք աշխատել արտասահմանյան գործընկերների հետ, մենք կսկսենք հասկանալ, թե ինչ լեզվով պետք է խոսել աշխարհի հետ, օրինակ՝ վրացական կինոն իր ես-ը չի կորցրել, թեպետ միջազգային համագործակցությունը թույլ է տվել նրանց նաեւ այդ տեսադաշտով աշխատելու եւ, ըստ դրա, ինքնակազմակերպվելու։ Միջազգային համագործակցությունը թույլ է տալիս, որ քո ֆիլմը դուրս գա միջազգային շուկա, սա հնարավորություն կտա մեզ, բառիս լավագույն իմաստով, մի քիչ վերափոխվելու՝ ըստ այսօրվա աշխարհի կինոլեզվի, որպեսզի կարողանանք, բացի ինքներս մեզ հասկանալի լինելուց, հասկանալի լինել նաեւ այլոց։ Մեր հայկական կինոյի բոլոր լավագույն նմուշները նաեւ գրականություն-կինո հետաքրքիր համագործակցության արդյունք են․ Հրանտ Մաթեւոսյանի, Աղասի Այվազյանի, Ռուբեն Հովսեփյանի, Մանուկ Մնացականյանի, Պերճ Զեյթունցյանի ներկայությունը մեր կինոյում ի նպաստ կինոյի է եղել։ Մենք պետք է կարողանանք վերականգնել նաեւ այդ դպրոցը, նոր սերնդի կինեմատոգրաֆիստները նոր սերնդի գրողներին պետք է գտնեն, այնպես, ինչպես ժամանակին իրար գտան Մալյանն ու Մաթեւոսյանը։

- Երբ պետությունը հետ վերցրեց «Հայֆիլմը», դեռ նախկին մշակույթի նախարարն ասաց, որ պետությունը չունի միջոցներ այն պահպանելու համար, եւ մասնավոր դաշտում պետք է փնտրել ներդրողներ։ Այսօր ինչպե՞ս եք տեսնում «Հայֆիլմի» հեռանկարը եւ ի՞նչ ձեւաչափով։

- Կարծում եմ, որ ոչ ոք իր երիտասարդությունը հետ չի բերում, դա պատրանք է, եւ «Հայֆիլմն» իր նախկին ձեւաչափով վերադարձնելու, վերակենդանացնելու բոլոր հույսերն ուղղակի իրատեսական չեն։ Կյանքիս լավագույն մասն անցկացրել եմ այնտեղ, 26 տարեկանից «Հայֆիլմում» էի մինչեւ 90-ականների սկիզբը։ «Հայֆիլմն» սկզբից մասնավորեցվեց, որովհետեւ կային խոստումներ, ծրագրեր։ Երբ դեռեւս աշխատում էի մշակույթի նախարարությունում, մասնավորեցման 5-րդ տարում մենք ստեղծեցինք հանձնաժողով, որպեսզի հասկանանք, թե այդ 5 տարվա ընթացքում ինչ դինամիկա ունենք։ Այդ հանձնաժողովի եզրակացությունը բարենպաստ չէր, որը զեկուցվեց նաեւ հանրապետության ղեկավարությանը, բայց քանի որ պայմանագիրը 10 տարով էր, ապա որեւէ հետեւանք չէր կարող ունենալ այդ ուսումնասիրությունը, որովհետեւ մարդիկ կարող էին ասել՝ դեռ 5 տարի ունենք։ Ես հիշում եմ՝ տարիներ առաջ դանիացի մի կինոռեժիսոր մեզ պատմեց, որ դանիական կառավարությունը մասնավորից ետ գնեց կինոստուդիան, որովհետեւ ամբողջ դանիական կինոն վերածվել էր զվարճանքի ինդուստրիայի, կինոմշակույթը, որպես այդպիսին, անհետանում էր։ Այսինքն՝ հետպետականացրին ու արդյունքում Լարս Ֆոն Թրիեր ունեցան։ Հիմա գանք մեր իրականություն․ ըստ էության, սա դրական քայլ էր, որ պայմանագրի 10 տարին լրանալուց հետո «Հայֆիլմը» հետ վերցվեց, բայց նրանք, ովքեր այսօր ավելի շատ PR գործողություններ են անում «Հայֆիլմի» շուրջ, ունե՞ն իրատեսական ծրագիր՝ կինոֆաբրիկա կառուցելու, իսկ «Հայֆիլմ»՝ նշանակում էր ինքնաբավ կինոֆաբրիկա, որտեղ սցենարական նախագծից սկսած մինչեւ ամենավերջին արտադրական փուլը ֆիլմը ճանապարհ էր անցնում։ Հիմա ունե՞նք այդ հնարավորությունը։ Աշխարհն ունի այդպիսի օրինակներ, նորմալ, հավասարակշիռ հարաբերությունների՝ պետական մասնակցության եւ մասնավոր ներդրողների, որոնք, շահերը համատեղելով, կարողանում են ունենալ այդ օրգանիզմը։ Իրատեսական լուրջ ծրագիր է անհրաժեշտ՝ սկսած տեխնիկական վերազինումից, եւ, ամենակարեւորը՝ պետք է հասկանալ, թե դու ինչ կինո ես ուզում, ուր ես գնում։ Ի՞նչ ես այսօր ասում, ժամանակին ասել ես «Բարեւ, ես եմ» քո կինոյով, ես նկատի չունեմ տվյալ ֆիլմը, որը լուրջ ֆիլմ է, դու քո ես-ն ես արձանագրել, հետո ասել ես՝ մենք ենք մեր սարերը, դրանով էլ քո մենք-ն ես արձանագրել։ Եթե կուզեք՝ ձեւավորվել է մի ամբողջ կինոաշխարհայացք, կինոփիլիսոփայություն. այդ ժամանակների մեջ ինչ ես ասել դու քո մասին, քո ժողովրդին եւ ինչ ես ասել աշխարհին քո ժողովրդի անունից։ Երբ մենք կամաց-կամաց գանք այս գիտակցությանը, հասկանանք մեր այս հիմնական խնդիրները, կարող ենք ունենալ «Հայֆիլմ», որովհետեւ «Հայֆիլմ»՝ նշանակում է ոչ թե պարզապես ֆիլմ, այլ այս երկրի անունից խոսող ֆիլմ, որը խոսում է իր ժողովրդի հետ։ Մենք ունենք դրա օրինակները եւ մինչեւ այսօր սիրում ենք այդ ֆիլմերը, թեկուզ անցել է 30, 40, 50 տարի։

- Ո՞րն է մեր այսօրվա կինոյի դեմքը, ինչպիսի՞ն է այն, ձեւավորվե՞լ է։

- Կարծում եմ՝ դեռ չի ձեւավորվել այն կինոյի իմաստով, որի մասին քիչ առաջ խոսեցի։ Տեսեք, մեր ֆիլմերից մեկը՝ «Բարեւ, ես եմ», կարծես հայկական կինոյի 2-րդ վերածնունդն էր, հետո՝ սրանից մի 3 տարի առաջ, մենք «Հայակ» կինոփառատոնում մրցանակ տվեցինք իրոք մի լավ ֆիլմի՝ երիտասարդ ռեժիսոր Մարիա Սահակյանի «Այդ ես չեմ» ֆիլմին, այսինքն՝ եթե «Բարեւ, ես եմ»-ի դեպքում ժամանակի մեջ իր ես-ը գտած իրականությունն էր, «Այդ ես չեմ»-ում իր ես-ը փնտրող իրականությունն է։ Սա պատմապրոցես է, եւ ես-ը փնտրելն արդեն իսկ լավ է, որովհետեւ կվերջանա ես-ը գտնելով։

- Այսօր՝ լավ թե վատ, ամեն դեպքում, նկարահանվում եւ բեմադրվում են ներկայացումներ, կինոներ, բայց շատ ժամանակ ուշանում եւ երբեմն էլ ընդհանրապես բացակայում է կինոգետների եւ թատերագետների անդրադարձը ստեղծված գործերին։ Ո՞րն է պատճառը, չէ՞ որ թատերական ինստիտուտն ամեն տարի ավարտում են կինոգետներ ու թատերագետներ։

- Ճիշտն ասած՝ շատ ժամանակ չունեմ համացանցում լինելու, բայց ինձ ժամանակ առ ժամանակ հանդիպում են հոդվածներ հենց մեր շրջանավարտների ստորագրությամբ։ Հետո՝ մեր կինոգիտական կուրսում 4 հոգի են սովորում, թատերական կուրսում էլ՝ 5 հոգի։ Դա այդպիսի մասսայական մասնագիտություն չէ, բայց ես տեսնում եմ նրանց հոդվածները տարբեր կայքերում, երբեմն՝ նաեւ համարձակ։ Այլ բան է, որ այս կամ այն ֆիլմի մասին մամուլը հարցազրույցներով է բավարարվում, անալիտիկ հոդվածներ պատվիրող չկա, ասեմ նաեւ, որ մամուլն ինքը նախաձեռնություն չի ցուցաբերում այդ հարցում։ Իտալիայի խոշորագույն գրողներից մեկը՝ Ալբերտո Մորավիան, իտալական օրաթերթերից մեկում ուներ հատուկ կինոսյունակ, որտեղ շաբաթը մեկ տալիս էր տվյալ շաբաթվա կինոտեսությունը։ Կա՞ այդպիսի նախաձեռնություն մեր մամուլում։

- Մեզ մոտ կինոգետները, եւ ոչ միայն նրանք, ռեժիսորների լավագույն ընկերներն են, եւ դրանով ամեն ինչ ասված է։

- Կա նաեւ դա, բավականաչափ փոքր երկիր է, բոլորն իրար ճանաչում են, իրար հետ սովորել են, մեծացել, աշխատել նույն միջավայրում, բայց ձեզ ասեմ, որ բոլոր ժամանակներում՝ Հայաստան լինի, թե ոչ Հայաստան, ընթացիկ կինոպրոցես լուսաբանում եւ գրում են երիտասարդները, ավագ սերնդի կինոգետներն արդեն գրքեր են գրում, նրանց գրքեր գրելու ժամանակն է, ինչպես որ գրեց Սուրեն Հասմիկյանը։ Այնպես որ, երիտասարդությունն է լուսաբանում իր ժամանակի կինոն, մենք էլ էինք ջահել, երբ լուսաբանում էինք մեր ժամանակի կինոն։
- Վերջին տարիներին ի՞նչ լավ հայկական կինո եք դիտել, որի մասին կուզեիք նաեւ գրել։

- Ինձ շատ են դուր եկել Արման Երիցյանի դոկումենտալ ֆիլմերը, նաեւ՝ Վարդան Հովհաննիսյանի։ Ինձ համար լավագույն ֆիլմերից մեկը, որ տեսել եմ վերջին տարիների ընթացքում, Հարություն Խաչատրյանի «Պոետի վերադարձը» ֆիլմն է, Ռուբեն Գեւորգյանցի «Հրաշագործի աշունը»։ Մեր երիտասարդներն էլ երբեմն-երբեմն ուրախացնում են լավ ֆիլմերով, կարեւորն այն է, որ կինոն կյանքի նշաններ է ցույց տալիս եւ գնալով՝ ավելի ու ավելի նկատելի, իսկ սա կարեւոր պրոցես է։

Սոնա ԱԴԱՄՅԱՆ