Աշոտ Ստեփանյան. Եթե չգամ

 Երեւանը մեծացող ու փոքրացող քաղաք է՝ գեր մարդու նման, որ ամեն երկուշաբթի օրվանից որոշում է նիհարել։ Գիշերները փոքրանում, մեկի բերանում է հայտնվում՝ հյուծվող կոնֆետի նման, ցերեկներն էլ՝ մեծանում էնքան, որ փողոցում երկու հոգի չեն կարողանում կողք-կողքի քայլել, որովհետեւ աջ ու ձախ սրճարաններ են` անվերջ հերթերով, որտեղ ամեն մի կոֆեն շաբաթական կերածդ կարող է արժենալ։

Ստեղ նստենք, բան ունեմ ասելու։

Իմացա՞ր` էն մեր հարեւանի սիրտը։

Ես տենց հիմար էջերի չեմ հետեւում։

Բայց էս շոփում հավես բաներ են ծախում։

Սաղ օրը աշխատում եմ ռոբոտի պես, չե՞մ կարա ինձ մի հատ նյու բէլանս թույլ տամ։

Եհովան սիրում է քեզ։

 Երեկոյան քաղաքը սկսում է ծանր շնչել` տապից խեղդված, փողոցներից դուրս եկող գոլորշին պատում է մարդկանց մտքերը, սրտերը, զգացումները։ Երեւանն անճոռնի քաղաք է` մեջքը ծուռ, սմքած ծերունու նման, բազմահարկերով եւ անկանաչությամբ լցված։ Փողոցների վրա առաջ եկած շինություններ, շենքերի վրա ավելացող շենքեր։ Մարդկանց մեծացող կուտակումներ` այս ու այն կողմ քայլող, տեղ չհասնող։ Անքամի եղանակը։ Ծառերը` կտրվող-հատվող։ Նիհար ծառերի արանքներից` մարդկանց դեմքերի վրա արեւի շողերը` ծիկրակող-պտտվող-հոսող-սեւացնող։

 Երեւանը շատ է փոխվել Հրաչի աչքերում։ Փոքր ժամանակ, երբ գալիս էր, ցնծում էր, իսկ հիմա սովորական է դարձել նրա համար։ Կասկադի վերեւում` Անտառային փողոցում, մի փոքր սենյակ էր վարձել։ Ամեն օր վերադառնում էր աշխատանքից, սուրճ էր խմում` մատներով քերելով նախկին օրերից մնացած կոֆեի սեւությունը, ու պառկում էր քնելու` երկար նայելով Արցախի՝ իրենց տնից փրկված-բերած կիսածակ խալու գոգավորություններին։ Աշխատանքը ներքեւում էր` Կասկադի սրճարաններից մեկում․ մատուցող էր աշխատում։ Մոտենում էր սպասարկելու, բայց մտքերն անընդհատ ուրիշ վայրում էին։ Նայում էր հաճախորդի բերանի շարժին, որը շուրթերի արանքից դուրս էր հանում վարդագույն ծամոնն ու փուչիկ անում-տրաքացնում։ Տետրի մեջ էր գրանցում պատվերը. խզբզում էր տարբեր նկարներ` մեծ գլխով մարդկանց, որոնց բիբերը տարբեր կողմերում են։ Ձեռքեր էր նկարում կտրված։ Գլուխ` կիսաջարդված-սեղմված։ Գանգ` բաց կողպեքի տեսքով։ Ոտքեր` այտուցված-խեղված։ Էդպես գլխով էր անում ու հեռանում։

Ինձ՝ մի հատ ջուր, մի հատ էլ՝ կոֆե։

Էսպրեսսո բերեք։

Էս ինչ էլ թիվ են

Կրակել մեր ախպոր վրա։

Էս մատուցողը անջատված։

Մտա սենյակ։

Վրես հալ չկար, հազիվ ստեղ եմ էկել։

 Աշխատում էր տասներկու ժամ, որից ընդամենը մի ժամն էր, որ հանգիստ կարող էր լինել ու նայել տարբեր մանր-մունր դետալներին. աղջկա ականջօղերին, որի վրա օձեր էին փորագրված։ Եվրոպացի զույգի կարմիր գուլպաներին։ Աղջկա անլիֆ տոպին, որից պսպղալով ցուցադրվում էին առաջ եկած պտուկները։ Հաշվեր ու իրար գումարեր տարբեր բաներ` կիսաշրջազգեստի կոճակները, խոպոպները, մատանիները, որոնք գումարելով այնպես էր անում, որ միշտ զույգ մնա, իսկ մի կենտ թիվը տեղափոխում էր հաջորդիվ։ Էդպես արագացնում էր հոսող ժամերը, որ մտքի մեջ էին տկտկում։ 

Մի հատ կապուչինո։

Ի՞նչ կխմես։

Էսպրեսսո։

Էս ինչ գներ ա, արա։

Ուրցով չայ ունե՞ք։

Ես կփակեմ... մատուցո՛ղ, էկեք։

 Հրաչը նայում էր Կասկադի աստիճաններին ու հաշվում. մեկ... քսանհինգ... հարյուր տասը։

Աջ կողմում` 19 մարդ, ձախում` 25։ Տասնինը անգամ էրկու՝ հավասար է երեսունութ։ Ձախից` 38 ոտ, աջից` 50։ 

- Հըր, էս պատվերը տար, էլի, վրես հալ չկա։

- Պրոբլեմ չկա... ո՞ր սեղանն ա։

- Չորրորդ։

Տանում էր պատվերը, դնում սեղանին ու աչքը պտտում բոլորի վրայով։

Տասնհինգ սեղան, վեցը՝ ազատ, ինը` զբաղված։ 

Տասներեք հոգի, քսանհինգ ոտք։

Մամ, հունցը՞ք, լյա՞վք...

 Ստեփանակերտի մատույցներում չափչփում էր փողոցները։ Ամեն թաղամասից փորը լցված հասնում տուն, բացում դուռը. ժարիտի ու բացված պահածոյի բույրն աշխուժացնում էր աղիքների շարժը, քիթը սկսում էր շարժվել, ասես երկու գալարվող թունելներ, աղիքներն էլ կարծես խոդի ընկնեին, ինչպես բանալին, երբ պտտում ես մեքենայի մեջ։ Հաց ուտելիս նայում էր գորգի գոգավոր կարմիր գծերին, որոնք նման էին ճանապարհների ոլորաններին, որոնցով նա վերադառնում էր... Նստում էր մոր դիմաց, նայում էր մոր ձեռքերի ուժեղ շարժին, մկաններին, երակներին, որոնց մեջ արյունը թփթփում էր՝ ասես հորդառատ գետ։ Պահածոյի կափարիչը փայլփլում էր․ մեկ, երկու, երեք կետիկներ էր տեսնում, նայում էր ներսում ու հաշվում` մեկ վիշնյա, երկու վիշնյա, երեք վիշնյա... 

 Գլուխը մոտեցնում էր ապակյա տարային ու պատկերացնում, թե ոնց է հայտնվում պահածոյի մեջ։ Հոր վերադառնալուն էր սպասում` պատուհանից դիտելով արեւի մայր մտնելը․ այն կարծես գլուխը կախ քայլում էր մինչեւ Հրաչի աչքերի փակվելը։

 Երբ տեղափոխվեց Երեւան, սկսեց շատ քայլել Կիեւյան կամրջի մատույցներով. հաշվում էր մետաղե լարերն ու անցնող-դարձող մեքենաները։ Օդն անընդհատ չէր հերիքում նրան, շնչում էր դադարներով։ Գնում էր ու երկար նայում կամուրջների պռնկին կանգնած թռչուններին, որոնք նետվում էին, բայց չէին կոտրվում։

Այլո, Հրաչ ջան, ե՞րբ կգաս, խոսելու բան կա տան պահով։

 Պառկում էր, տեսնում` ոնց են մեքենաների եւ Կասկադի լույսերը միաձուլվում ու գորգի վրա նոր պատկերներ ստանում` գլուխներ, ձեռքեր` երկարող, կանչող։ Տեսնում է սեղանին դրված կրակած փամփուշտը, որը պատերազմի ժամանակ ընկերը տվեց իրեն՝ որպես բախտավոր մեկի։ Նայում է փամփուշտին, փամփուշտն ասես վերակենդանանում է ու սկսում պարել։ 

 Օդից սվսվալեն թափվում էին քարակույտերը, իսկ Հրաչն ուշադիր նայում էր փոս ընկած տեղերին եւ հաշվում` մեկ փոս, երկու փոս, երեք փոս...

Մեկ ձեռք, երկու ձեռք, երեք ձեռք...

Հրաչ, արա, արի էս խրամատի մեջ, հո դու խաթա չես, այ տղա։

 Հրաչը նայում էր ընկերների մարմնի մասերի կտորտանքներին, որոնք վերածվել էին թռչունների ու ճախրում էին` վերադառնալով իրենց տուն։ Հրաչը նայում էր երկնքին, զենքը պահում դնչի տակ, բայց չէր համարձակվում... մատն անընդհատ սեղմում-թողնում էր ու ողջ մարմնով դողում։ 

Մամ, հունցը՞ք, լյա՞վք...

 Երեւանը փոշոտ քաղաք է, երբ հասնում ես տուն ու լվացվում ես, քեզ թվում է, թե վրայիցդ մի մեծ ծանրություն ընկավ` ցեխի տեսքով։ Փոշիներ` թունավոր, մեքենաներից արտանետումներ` թունավոր, որոնք նստում են դրսում վաճառվող միրգ-բանջարեղեն-ձկան վրա, իսկ հետո մեկի աղիքում գոյանում՝ ասես նոր զարգացող պտուղ։ Շենքերն ավելանում են, բայց որ նայես` ոչ մի լույս չի վառվում։ Չես էլ հասկանում` ինչի համար կառուցվեց ու ում համար է նախատեսված։

Հրաչ ջան, գիտեմ, բայց դու էլ մեզ հասկացիր, ախպերս... Бизнес, есть бизнес.

Ինձ մի հատ։

Էսպրեսսո։

Կապուչինո։

Բոլոնեզ ունե՞ք։

Դե՜, հաշիվը բերեք։

Տասներեք սեղան, վեց կլիենտ, տասներկու ոտք, տասնմեկ ձեռք։

- Հրաչ, 9-րդ սեղանը տենում ես, չէ՞, մեր շեֆի ընգերն ա, հաշիվ-մաշիվ չտանես հանկարծ, ինչ ուզեն, ասա` ունենք, եթե դաժե չունենանք, արխային ասա, որ խնդիր չլնի։

 Հրաչը նայում է ջրի բաժակի արտացոլանքից երերացող Կասկադի աստիճաններին։ Մեծացող-փոքրացող մարդկանց` քայլ-քայլ անող, բարձրացող-իջնող։ Լիքը ճապոնացի՞, թե՞ չինացի, չէ, կորեացի... հնդկացի, ռուս, աֆրիկացի, հայ, չկա հայ։

- Ախպերս, հաշիվը կբերե՞ս։

- Հիմա...

 Տնօրենը նայում է Հրաչին, Հրաչը գլուխը կախում է։ Դուրս է գալիս, գնում նստարանին նստում` նայելով հեռախոսի մեջ նշված համարին։

- Ինչքա՞ն ա վարձը։

- 250 հազար, ախպեր ջան։

- Մի տեսակ թանկ չի՞ Չարբախի համար։

- Հիմա էդ գնով բան չես գտնի, իմ ախպեր, եթե ինչ, կարաս գաս, նայես։ 15 քառակուսի ա, բայց նենց մեծ ա էրեւում...

Մեկը մոտենում է.

- Ախպերս, ես դերասան տղա եմ, կուզե՞ս` մի հատ պոեզիա կարդամ, բայց սիգարետ պիտի հյուրասիրես։

Գլխով է անում Հրաչը։

Բըռ-Բըռ
Հուռ-Հուռ
Արցա-Արցա
Խատ-Խատ
Ուդաբիբա
Ուդաբիբա
Կենդոդողջ
Սիկա-միկա
Մոզոզո
Բոբո-բաբա
Կուրդուգու
Ռուտա-ռուտա
Հուտուռուտա
Ուղլուղլու։

- Ժամանակակից գրականություն ա, է՜,-բղավեց դերասանը՝ ժպտալով։

 Հազարանոց է հանում, դնում դերասանի ձեռքի մեջ, վեր կենում ու կամաց հեռանում Կասկադից։ Դերասանը խոնարհվում է ու մոտենում հաջորդ նստարանին։

 Հրաչը քայլում է Բաղրամյանով, օդը, ասես ծանր քար, նստել է Հրաչի ուսերին։ Կանգառ։ Մարդկանց ոտքեր, գուլպաներ` կարմիր, դեղին, կապույտ, սեւ, սպիտակ գծերով։ Ազգային ժողով։ Դիմացը մարդիկ են հավաքված, բողոքում են, ստորագրահավաք անում։ Մեկը մոտենում է, նայում Հրաչի դեմքին, ասում․

- Ստորագրի, որ Արցախը փրկենք։

 Հրաչը նայում է նրա աչքերին. Ստեփանակերտը կրակների մեջ ծփծփում է աջ բիբի մեջ, մարդիկ այսուայն կողմ են վազում, ձախում տեսնում է, թե ոնց է բարձրանում աթոռին, պտտվում, օճառը քսում պարանին ու մարմինն ազատում։

Էլի զոհ ունենք։

Միշտ էլ կունենանք։

Էդ ենք մենք։

Էդ ա մեզ պահում։

Ինչ ենք անում մենք։

Մենք էլ չգիտենք։

Մեզ լիքը բան չեն ասել։

Մերս ու հերս ընդեղ են։

Պապերս էլ։

Բայց չենք կարա ոչինչ անենք։

Ոչ ոք չի կարա ոչինչ անի։

Մա՜մ, հունցը՞ք, լյա՞վք...

 Քայլում է դեպի Սիրահարների այգի։ Մտնում է ու ներսով է դեգերում, նայում նստած զույգերին։ Երկու ոտք, երկու ձեռք։ Տասը զույգ։ Տասնութ ոտք, տասնինը ձեռք։

Գիտես, չէ՞, էս մեր հարեւան

Վալոդը խի՞ ա քեզ գրում բայց։

Որովհետեւ ես քեզ սիրում եմ։

Անտարբեր ես մի տեսակ։

Էս քանի օրը գնանք Սեւան, ի՞նչ կասես։

Ուզում եմ շատ, բայց մենակ ամուսնությունից հետո։

 Երեխան վազվզում է, գոռում` մա՜, չես հասնի, մա՜, չես հասնի։ Հրաչն ուշադիր հետեւում է, նայում նրա կոշիկներին, որի վրա ծաղիկներ են` երեք թերթիկներով։ Թերթիկները բարձրանում են խատուտիկների տեսքով ու տարածվում Երեւանով։ Հրաչը խատուտիկի վրա պտտվում է։ Նայում է երկնքից արտացոլվող ձեռքերին, որոնք ձգվում են դեպի նրան, բայց չեն դիպչում։ Խատուտիկի վրա նստած՝ հասնում է Ստեփանակերտ, վերեւից տեսնում գունավոր տանիքները, որոնց վրա երկու-երկու նստած են տղա-աղջիկ, այնուհետեւ աղջիկները մնում են մենակ։ Տղաները միանում են Հրաչին։ Աղջիկները ոտքի են կանգնում ու նայում երկինք` խատուտիկների վրա նստած տղաներին։ Նրանք օդի շարժումով երերում-թրթռում են ու բարձրանում։ Անցնում են ամպերի առաջին շերտը, այնուհետեւ՝ երկրորդը։ Անհետանում են։ Աչքերը բացում է տարօրինակ զգացումից, որ գրպանում է դռդռում։

- Հա՞։

- Հրաչ ջան, ես եմ, էդ մարդիկ մինչեւ ամսվա վերջ պետք ա գան Ռուսաստանից։ Պետք ա վեշ-մեշ հավաքես, որ սկսենք կարգի բերել։

- Հա։

- Դե սպասում եմ, ախպեր ջան, էսօր գալու ես, չէ՞։

- Հա։

Վեր է կենում ու քայլում` անցնելով Բաղրամյանը, հաշվելով մարդկանց ոտքերի քանակը։ 118... 200... 426... 

Ձախ
Աջ
Ձախ
Աջ
Ձախ
Աջ
Ձախ
Աջ
Ձախ
Աջ
Ձախ
Աջ

 Սեպտեմբերն էր, երբ մտքին եկավ, որ պետք է մեռնի։ Նստեց ավտոբուսը մանուշակագույն, որը հրապարակի մետրոյի մոտից էր գնում։ Հետը մի հատ թուղթ ու գրիչ վերցրեց։ Մնացածը թողեց եւ մի հետմահու նամակ գրեց` «Եթե չգամ, սաղ ձերն ա»։ Ավտոբուսը սկզբում ուրախ էր, երբ շարժվեցին։ Հայրենասիրական երգեր էին երգում` «Կռիվ ենք գնում ախպերս ու ես», միմյանց պատմություններ պատմում։ Հրաչի դեմքը ո՛չ ուրախ էր, ո՛չ էլ տխուր. նայում էր ճանապարհի գծերին։

Գ Գ
Ի Ի
Ծ Ծ
Գ Գ
Ի Ի
Ծ Ծ
Գ Գ
Ի Ի
Ծ Ծ

Որ գամ, պսակվելու եմ։

Էս միսը կերեք, մաման ա դրել։

Դրանց սաղի հերն անիծելու եմ։

Տղես ընդե ա, կռվում ա։

Գ Գ
Ի Ի
Ծ Ծ
Գ Գ
Ի Ի
Ծ Ծ
Գ Գ
Ի Ի
Ծ Ծ

Հեսա, էրեխես ա։

Մեծ չե՞ս, հոպար, կռվի համար։

Համարս վեկալ, որ Էրեւան լինես, զանգի։

Արա, շատ համով ա, մոր թխածը ուրիշ ա, էլի։

Ասում են` Հադրութ են հասել։

- Հրաչ, ինչի՞ ես ուզում մեռնես։
- Եսիմ, չգիտեմ, չեմ կարա ասեմ։
- Իսկ եթե փորձե՞ս։
- Չգիտեմ էլ` որտեղից սկսեմ։
- Բայց լավ էր, չէ՞, երբ փոքր էիր։
- Հա, բայց շատ քիչ բան եմ հիշում մանկությունից։
- Ի՞նչ ես հիշում։
- Հորս ոտքն ու ձեռքը։
- Ինչի՞ ես էդ հիշում։
- Չգիտեմ, տպավորվել ա։
- Էլ ի՞նչ ես հիշում։
- Մորս արցունքները։
- Ինչի՞ էր լացում։
- Չէր լացում, զսպում էր, զսպման արցունքներ էին։
- Բա խի՞, ի՞նչ պատճառ կար, պատմի։
- Չկար պատճառ, պատճառը վաղուց չկար։
- Էլ ի՞նչ ես հիշում։
- Տաք գետինը, դաշտերը, օձին եմ հիշում, երբ կծեց ծառի տակ։ Մորս դեմքը շառագունած, երբ տեսավ կապտած թեւս։ Ընկերներիս եմ հիշում, երբ վազվզում էինք փողոցներով։
- Տես, բա ասում ես` չունեմ հիշողություն։
- Ունեմ, բայց իմը չի։
- Բա ո՞ւմն ա։
- Ուրիշինը, ես լավ եմ կեղծում հիշողությունը։
- Հիմա խաբո՞ւմ ես ինձ։
- Չէ, չեմ խաբում, կորսված ա ամեն ինչ։
- Չեմ հասկանում։
- Ես էլ։
- Չի՞ օգնում։
- Չէ։

 Ավտոբուսը գնալով լուռ էր դառնում։ Տղաները էլ չէին ժպտում։ Նրանց ճակատի խոյանքներում հայտնվում էին քրտինքի կաթիլներ, որ դանդաղ հոսում էին ու գոլորշիանում-մաքրվում ձեռքի շարժումով։ Հրաչի աչքերը կիսաբաց էին. կատվի նման էր իրեն պահում։ Երբ քաղաքից հեռանում էին, մթությունը կուլ էր տալիս նրանց։ Երբ հասան տեղ, լսվում էին հեռվում տրաքոցները, որոնք, ասես միլիվայրկյանական լույս, լուսավորում էին շուրջբոլորը եւ Հրաչի աչքերում պատկերում հետը եկած տղերքի ոսկրային դեմքերն ու դիմագծերը։ Դողացող ոտքերը։ Քրտնած հագուստը։ Աչքերը նրանց՝ այսուայն կողմ պտտվող։ Զենքը՝ ուսին։ Ոտքերը՝ տեղում դոփող։ Մթությունը, որին կամաց-կամաց սովորում էին։ Բիբերը՝ լուսավորված-մեծացած։ Ձեռքերը՝ պինդ սեղմված ինքնաձիգին։ Մթության մեջ խարխափող ոտքեր։ Աչքեր։ Ձեռքեր։ Ոսկորներ` ճտճտացող, ասես կրակի մեջ։ Հեռախոսները՝ մթության մեջ վառվող-հանգչող։ Բիբեր` մեծացող-փոքրացող գազանի նման։ Հրաչը սառած էր։ Նայում էր շուրջը կատարվելիքին, որը մի ակնթարթում եղավ, երբ իջան ավտոբուսից։ Գլուխը բարձրացրեց վեր ու սկսեց հաշվել։
1... 
        36...  
                 42... 
                          66...
Արա, վազեք։

Զգույշ, ստեղ են։

Էս ո՞ր մասում ենք։

Շատ գիտեմ, սրանց մերը քունեմ։

Մսաղաց ա։

Մի հատ տուն զանգենք։

Անտենա չկա։

Բա ի՞նչ անենք։

Պաղկվենք։

Սոված չե՞ք։

Բա ի՞նչ ենք։

 Հրաչը նայում է աստղերին։ Փոքրիկ կետիկներով պատկերներ ստեղծում կենդանիների տեսքով։ Տեսնում է տղերքին․ ամեն մեկը մի կողմ է վազում գոռգռալով։ Աչքերի մեջ՝ ասես հրավառություններ։ Հրաչը քայլում է լույսերի ու պայթյունների կողմը։

 Պա, հիմա գիտեմ, որ ժամանակ չես ունեցել տուն գալու։ Մաման քեզ միշտ սպասում էր։ Դու գալիս էիր երեկոյան, երբ ես քնած էի, ու գնում էիր առավոտյան, երբ դեռ երազի մեջ էի։ Քո հագուստի գոգավորությունները, չխմած կոֆեները՝ սեղանին։ Մամայի արցունքները, որ կաթում էին ցեխոտ, կեղտոտ ու վառոդի հոտով շորերիդ։ Սկզբում հաշվում էի, որ ունես երկու ոտք, երկու ձեռք։ Հետո` երկու ոտք, մի ձեռք։

 Հետո` մի ոտք ու մի ձեռք։ Հիմա չգիտեմ։ Հիմա եկել եմ, որ քեզ տեսնեմ։ Ձեռքերդ, որոնցով պետք ա ինձ գրկեիր, տեսնեմ` որտեղ ես թողել։

 Ամեն լուսավորումից պատկերներ էին ստեղծվում ու ուղեկցում Հրաչին։ Հրաչը քայլում էր։ Տրաքոցներից ականջները զրնգում էին, ասես դհոլի մեջ լիներ։

- Բա հետո՞։
- Դե, սաղ պատմեցի։
- Չէ, էլի բան կա, որ ուզում ես ասել։
- Չկա։
- Հաստա՞տ, Հրաչ, գոնե օգնո՞ւմ ա էս ամենը։
- Չէ։
- Բա խի՞ ես գալիս։
- Որ պատմեմ։
- Ինչի՞ մասին։
- Որ ուզում եմ չլինեմ։
- Բա խի՞ չի ստացվում։
- Չգիտեմ, ամեն անգամ մի բան խանգարում ա։

Կ   Մ   Կ
Ի    Ե   Ի
Եւ  Ք   Եւ
Յ    Ե    Յ
Ա   Ն   Ա
Ն   Ա   Ն 

Հարութ
                 Ես սիրում եմ
                                            Քո աչքերը ջինջ
Varks
                 Սաղ գյոթ են
                                            Մոռացել ես
Արթուր
                      + Աստղիկ
                                                  = Մահ
Հրաչ
                   Բարեւ
                                           Հունցը՞ս

 Հրաչը նայում է ներքեւ․ Թումանյանի այգում մարդիկ իրենց համար նստած են, պիկնիկ են անում։ Ընկերուհին ձեռքը տանում է ընկերոջ այտին։ Երեխան սիրում է շան փորը։ Միայնակ պապի է նստած` սպիտակ մազերով ու խառնիխուռն մորուքով. խաղում է բեղերի հետ։ Հրաչը փոքր է երեւում իրենց կողմից։ Փոքրիկ մի կետ, որը գալարվում է կամրջի վրա ու նայում ցած` խորքերը։ Ձեռքերը դնում է պռնկին։ Երեխաները դեռ վազում են` կոկա-կոլա խմելով։ Մայրը տղային է չիշիկացնում` անդամից բռնած, երեխան դեռ ամոթ չունի, դեռ չի հասկանում։ Հրաչը նայում է` ձեռքերը հպելով երկաթին։ Մեքենաների ձայները ստիպում են, որ չմտածի։ Ձայները խլացնում են Հրաչի գլխում մոտեցող քաոսը, որ կանչում է նրան, ինչպես օրորոցայինը։

- Դո՞ւ էլ ես ույնը մտածում։

 Հրաչը նայում է կողքը, որտեղ կանգնած է մի աղջիկ, որի վրա լիքը զարդեր կան, մատանիներ` տարբեր հիերոգլիֆներով։ Մազերը՝ գունավոր, ասես ծիածան, որի ներսում աչքեր են ներս ընկած` սեւ խոռոչի նման դատարկ ու անծայրածիր։ Նայում է ներքեւ։
- Ույնը չեմ մտածում։
- Դո՞ւ էլ չես սիրում էդ տառը։
- Ո՞ր։
- Էդ, էլի, էդ, որ չեմ ասում։
- Մեկ ա։
- Իձ էլ։
- Խի՞ չես ասում։
- Նախկիերիս աուերը էդ տառով են սկսվում։
- Հըմմ։
- Բա խի՞ ես ստեղ։
- Չի՞ կարելի։
- Եսիմ։
- Էդ ախկինս իձ խաբեց, ոց բոլոր տղաերը։ Աասունը տարավ բակ, փող գրեց վրես ու թռավ։ Ես էլ սիրում էի։ Շատ էի սիրում։ Հիմա էլ չեմ կարում սիրեմ, հասկաո՞ւմ ես։ Չի ստացվում։ Սեր չկա։ Չկա ոչ մի բան։
- Հա՜։
- Ինչ հեշտ ա ածաոթի հետ կիսվել... Գացի, կտեսվեք։ Մաս բարով։ Հեռու մնա ստեղից։ Ասում ե` նայում ես ներքեւ` ըկում ես։

 Երեխաները դեռ վազվզում էին։ Մայրերն ուշադիր նայում էին նրանց, կարծես ամեն ինչ լավ էր։ Կարծես ոչինչ չի եղել ու չի լինի։ Կարծես ցասումը, որ բարձրանում էր մարդկանց հոգիներում, էդպես էլ կմնա չբացահայտված ու չհասկացված։ Հրաչը թեքվեց, նայեց աղջկան, բայց աղջիկն էլ չկար։ Միայն մազերից մի քանի հատված պար էր բռնել օդում խատուտիկի մնացուկի տեսքով ու պտտվում էր։ Հրաչը վերցրեց մեկը, դրեց գրպանի մեջ ու նայեց ներքեւ` փնտրելով նրան։ Աղջիկն անհետացել էր, կարծես չէր էլ եղել… իսկ Հրաչը չէր ուզում նետվել․ ո՛չ այսօր, ո՛չ հիմա։ Վերադարձավ տուն․ վերջին մի քանի օրն էր մնացել։ Հավաքեց շորերը։ Դասավորեց տունը։ Փամփուշտը դրեց ծոցագրպանը։ Նայեց դատարկ ու փոքր տան մռայլությանն ու քնեց։ Առավոտյան, երբ գնաց աշխատանքի, ասացին, որ նրան հանել են աշխատանքից։

Էրեկ տնօրենն ասեց, որ էլ չգաս, Հրաչ ջան։

Հրաչ ջան, բարեւ, էդ մարդիկ ոնց որ ավելի շուտ են գալու։ Կգա՞ս վեշերդ վերցնես ու դուրս գաս։

 Հրաչը բարձրացավ նորից տուն` գլուխը կախ, զսպելով իրեն։ Փոքրիկ աթոռ դրեց։ Կանգնեց, պարանը կապեց ջահի ելուստից, օճառով քսմսեց, որ փափուկ լինի։ Կանգնեց աթոռի վրա, բայց աթոռը ջարդվեց, ու նա ընկավ գետնին՝ ասես ծանր քար։ Հիշեց` ստորագրություն հավաքող կնոջ աչքերի մեջ նայելուց տեսել էր դրվագը, բայց այնտեղ, նրա աչքերի խորքերում, կարողացել էր ավարտին հասցնել…

- Հըմմ։
- Տենց, էլի։
- Բայց ի՞նչ ես զգում, երբ չի ստացվում։
- Ոչինչ, ոչ մի բան չեմ զգում։ Չեմ զգում, որ մեռնելը տենց հեշտ ա, բայց չի ստացվում մի տեսակ։ Ամեն ինչ խանգարում ա։
- Ինչի ամեն ձեւ փորձե՞լ ես։
- Հա, ամեն ձեւ։
- Ուրեմն ժամանակդ չի։
- Չեմ հավատում տենց բաներին։
- Բա ինչերի՞ն ես հավատում։
- Ոչ մի բանի էլ չեմ հավատում։

 Հրաչը հասավ կամրջի պռնկին։ Նայեց անդունդի մեջ, որտեղից թույլ ձայներն էին գալիս ընկնողների։ Փամփուշտը հանեց ծոցագրպանից ու նետեց։ Ուշադիր նայեց, թե ինչպես էր հիշողությունը գահավիժում ներքեւ։

- Կուզեի՞ր դու էլ տենց նետվեիր։

 Հրաչը թեքվեց, ու հենց այն աղջիկը՝ գունավոր մազերով։

- Հա, կուզեի, բայց չի ստացվում։
- Հասկանում եմ...
- Ես քեզ մի լավ առաջարկ կարող եմ անել
- Ի՞նչ։
- Դե՜, չգիտեմ` կհետաքրքրի՞, թե՞ չէ։
- Լսում եմ։
- Արի` ամեն երեկո ստեղ հանդիպենք։
- Որ ի՞նչ։
- Եսիմ, որ լավ լինի, որ չմոռանանք իրար։
- Ինձ էդքան էլ շատ չի մնացել։
- Ինչի՞, գնալո՞ւ ես երկրից։
- Հա, ոչ միայն։
- Կարող ենք միասին գնալ, ի՞նչ կասես։
- Եսիմ, չգիտեմ։ Բա ոնց ա էդ տառը օգտագործում ես։
- Որոշեցի, որ նախկինը մնում ա նախկին, ու ամեն բոզարածի համար չարժի տենց զոհողության գնալ ու տառը չասել։
- Ըմմ։

 Հրաչը նայում էր ներքեւ, աղջիկը մի քիչ մոտ էր եկել։ Խատուտիկները սկսեցին օդում ճախրել։ Հրաչը նստեց դրանցից մեկի վրա ու սկսեց թռչել երկնքում` նայելով մարդկանց շարժին, որոնք նմանվել էին մրջյունների։ Ճախրելով հասան Ստեփանակերտ, նայեցին վար` տեսնելով մարդկանց հոծ բազմությունը, Հրաչը տեսավ մորը, այնուհետեւ՝ վերադարձող հորը, որը մեջքի հետեւում խատուտիկներ էր պահել։ Տեսավ իրեն, տեսավ ընկերներին, տեսավ բոլորին։ Բայց բոլորը չտեսան նրան։ Վերադարձավ Երեւան. Երեւանն անճոռնի քաղաք է անգամ վերեւից։

- Հա՜, հետաքրքիր ա։
- Դե բա, որ ասում եմ։
- Բա հիմա ի՞նչ ես անելու։
- Չգիտեմ, չեմ կարա ասեմ։
- Գործ կգտնես ու տուն։
- Խոսք չեմ տալիս։
- Չէ, պետք ա մի բան անես կյանքիդ հետ։
- Չգիտեմ, գնացի, եթե չգամ, ուրեմն չկամ։
- Թարգի էդ սենտիմենտալությունդ։
- Լավ։

Մա՜մ, հունցը՞ք, լյա՞վք...

Լուսանկարը` Արմ Մեջլումյանի

«Մշակութային Հրապարակ» ամսաթերթ