Ջավախքում առկա ճնշումները կոմունիզմի արդյունք են, ոչ թե վրացական քաղաքականության.Տերյանի տուն-թանգարանի տնօրեն

Ջավախքի Գանձա գյուղի բնակիչ Վաղարշակ Թանգամյանը 25 տարի է, ինչ ղեկավարում է հայ մեծանուն բանաստեղծ Վահան Տերյանի տուն-թանգարանը։ Որպես թանգարանի տնօրեն՝ նա ընդհանուր առմամբ գոհ է Վրաստանի իշխանություններից ցուցաբերած ուշադրության համար, թեպետ կարծում է, որ դեռ անելու և թանգարանի վիճակը բարելավելու շատ բան կա։ Ջավախքում վրացական իշխանությունների հանդեպ ձևավորված վախի մթնոլորտն է պատճառը, թե իսկապես գոհունակության լուրջ առիթ ուներ Վաղարշակ Թանգամյանը, կիմանա միայն ինքը, սակայն, երբ նրա հետ փորձեցինք զրուցել հատկապես քաղաքական հարցերի շուրջ, Ջավախքում առկա ճնշումներից, հայապահպանության հետ կապված խնդիրներից, ակնհայտ զգացվում էր, որ նա խուսափում է այդ հարցերին հստակ և ըստ էության պատասխաններ տալուց՝ հավանաբար ինքն էլ իր հերթին որոշակի վախ ունենալով իր սրտում:

-Պարո՛ն Թանգամյան, ի՞նչ կարող եք ասել այսօր Վահան Տերյանի տուն-թանգարանի ընդհանուր վիճակի մասին։ Պետության և հասարակության կողմից ուշադրության կամ այցելուների պակաս զգացվու՞մ է արդյոք։

-Երբեք ուշադրության մակարդակը ինձ չի գոհացրել, սակայն այժմ դրական տենդենցներ եմ նկատում, հատկապես որ թանգարանը իրավաբանական անձ դարձավ, պետական ստատուս ստացավ, և պետության աջակցությունն ու հովանավորությունը արդեն զգալի է։

-Այսինքն՝ Վրաստանի իշխանությունները միտվա՞ծ են պահպանելու Ջավախքում Վահան Տերյանի անունն ու բարձր արժեքը։

-Ես ձեռքս սրտիս դրած կարող եմ ասել, որ Տերյանի նկատմամբ վրացիների կողմից շատ ավելի պատկառելի վերաբերմունք է նկատվում, քան Հայաստանի կողմից։ Ընդհանրապես Հայաստանում ավելի շատ խոսում են. խոսքերը շատ են…

-Վրաստանում իշխանափոխություն եղավ, որոշակի կարգեր փոխվեցին, բայց հայերի վիճակը այդպես էլ չփոխվեց: Ջավախահայերը շարունակում են դժգոհել վրացական իշխանությունների կողմից ագզային-մշակութային հողի վրա կատարվող ճնշումներից:

-Դժգոհությունների խնդիր, եթե մենք սևեռվում ենք դեպի դժգոհությունները, հատկապես հետկոմունիստական այս երկրներում, բյուրավոր են: Այս բոլոր խնդիրները ես դիտարկում եմ դեռևս կոմունիզմի անցած և հետո դրան փոխարինած նեոկոմունիզմի ֆոնին: Դրանք այնքան շատ պրոբլեմներ են մեզ ժառանագություն թողել… բոլոր դեպքերում՝ ես դրանք անցյալի ժառանգություն եմ համարում: Իսկ, ընդհանուր առմամբ, մենք էլ, վրացիներն էլ կանգնած ենք նույն խնդիրների առաջ. մեր լեզուները, թե՛ վրացերենը, թե՛ հայերենը, ինչքանո՞վ են կարողանալու պատասխանել երրորդ հազարամյակի և արևմտյան վիթխարի քաղաքակրթության մարտահրավերներին: Արդյոք մեր լեզուն և վրացերենը նույնպես կարողանալու՞ են մարսել, յուրացնել և մերը դարձնել այն ամբողջ վիթխարի քաղաքակրթությունը, որին հասել է Արևմուտքը:

-Բայց Արևմուտքը ի՞նչ կապ կարող է ունենալ Վրաստանի իշխանությունների կողմից՝ հայոց լեզուն Ջավախքում չեզոքացնելու, այն ճնշելու, հայապապահպանությանը խոչընդոտելու և նմանատիպ այլ հարցերում:

-Ես կարծում եմ՝ դա ոչ թե չեզոքացման խնդիր է, այլ…

-Մեր լեզուն Ջավախքում լռեցնելու խնդիր չե՞ք տեսնում Դուք, երբ հայկական դպրոցներում շատ առարկաներ վրացերենով կամ աղավաղված հայերենով են անցնում, ու քիչ է մնում հայոց լեզուն էլ վրացերենով անցնեն:

-Ես այդքան համարձակություն չունեմ և այդքան պատասխանատվություն իմ վրա չեմ վերցնի այդպիսի դատողություններ անելու համար, մանավանդ որ երրորդ տարին է՝ վերադարձել եմ Ջավախք (ՌԴ-ում էի գտնվում ու ստիպված էի ժամանակին հեռանալ Ջավախքից), սակայն այդ խնդիրները կային դեռևս կոմունիստական ժամանակներից, երբ ես ինքս էլ երիտասարդ ուսուցիչ եմ եղել, դասավանդել եմ, և այն ժամանկներում էլ... ես այսօր որ նայում եմ այդ պրոբլեմներին, որոնք վերարծարծվում են, ես հիշում եմ այն ժամանակները, որոնք նույնությամբ կրկնվում էին: Գուցե հիմա ավելի է սրվել ուշադրությունը այս անկախություններից հետո... այստեղ ես քիչ այլ ենթատեքստեր եմ տեսնում, որոնց շուրջ ես առանձնապես չէի ցանկանա ծավալվել: Ես այսօր վեկտորների բաժանման արդյունքն եմ տեսնում, Վրաստանի և Հայաստանի արտաքին քաղաքական վեկտորների՝ Եվրասիական միության և Եվրամիության ուղղությունների առումով:

-Այդ վեկտորները սկսել են ավելի հստակ տարբաժանվել հատկապես վերջին երկու տարում, իսկ Ջավախքում առկա խնդիրները տարիների պատմություն ունեն, երբ վրացիները հայկական եկեղեցիների հայերեն գրությունները մաքրում վրացերեն են գրում՝ ցույց տալու, որ դա վրացական եկեղեցի է, երբ հայկական մշակութային արժեքները ինչքան հնարավոր է փորձում են վերացնել Ջավախքից, որ հայկական հետքը մաքրվի այստեղից...

-Գիտե՞ք, ինձ թվում է, թե մենք ժամանակ առ ժամանակ անիվը նորից հայտնագործում ենք: Այդ նույն բաները ես լսել եմ 30-ական, 40-ական թվականներին, 80-ական, 90-ական թվականներին և այդպես շարունակ: Եվ, փառք Աստծու, մինչև այսօր այդ ամենը պահպանվում է, և հայ եկեղեցին շատ լավ էլ իրեն զգում է Վրաստանում. գոնե այդքանը իմ դիտարկումներով: Իսկ ինչ վերաբերում է արհեստական բորբոքումներին, դա միշտ էլ կարելի է:

-Ձեր համագյուղացի Շիրակ Թորոսյանը, ով ՀՀ ԱԺ պատգամավոր է, քանի տարի է՝ չի կարողանում իր ծննդավայրն այցելել: Նրա հետ նույն ճակատագրին են արժանացել այլ ջավախահայ գործիչներ ևս՝ Հովհաննես Այվազյանը՝ Հայաստանի հանրագիտարանի տնօրեն, Ստեփան Մարգարյանը՝ կրկին ԱԺ պատգամավոր, Վահե Սարգսյանը՝ հասարակական գործիչ… Սա, Ձեր կարծիքով, ի՞նչ է նշանակում, ինչի՞ մասին է վկայում:

-Նրանց գործունեությունը 90-ական թվականներից սկսած՝ ինձ համար հստակ է, առանձնապես չեմ զբաղվել նրանց հարցերով, առանձնապես լուրջ գործունեություն չեմ տեսել՝ «Ջավախք» միություն և այլն, այնպես որ, ես չէի էլ ուզենա անդրադառնալ այդ հարցին, դա նրանց պրոբլեմն է: Առհասարակ, ես բացարձակ չեմ ուզում անդրադառնալ և՛ այդ անձնավորություններին, և՛ նրանց խնդիրներին:

-Թերևս վերջին հարցը. թանգարանն այսօր ի՞նչ խնդիրներ ունի:

-Ի՞նչը չի կարող խնդիրներ ունենալ, նույնիսկ մեռյալներն ունեն խնդիրներ, իսկ սա կենդանի գործող թանգարան է և, ընդ որում, ասեմ՝ ցավոք սրտի մենք պարբերաբար ստիպված ենք սկսելու սկզբից, պարբերաբար, և կոմունիզմից մնացած նստվածքները դեռ շատ են իրենց զգացնել տալիս: Օրինակ՝ թանգարանը դեռ չի հաղթահարել կոմունիզմից մնացած ժառանգությունը, մասնավորապես՝ մեր էքսպոզիցիան, որը ես ուզում եմ հիմնովին փոխել: Տերյանը ամենից առաջ համամարդկային արժեք է, բայց քանի որ կոմունիստական ժամանակներում է ձևավորվել այս ամենը և առավելապես օգտագործվել է կոմունիստական դիկտատուրայի և նրանց գաղափարների սպասարկման համար, այսօր մենք ավելի ու ավելի սուր ենք դա տեսնում, իսկ այն, որ ասենք մեզ հարկավոր է երրորդ հազարամյակին և Տերյանին համապատասխան մի ցուցասրահ ունենալ, երկրորդ հարկ կանգնեցնել սյուների վրա, դա միանշանակ:

-Այս հարցով դիմե՞լ եք իշխանություններին: Ի՞նչ արձագանք կա իրենց կողմից:

-Իշխանությունները գոնե առնվազն գավառներում այդ մակարդակի՝ մշակութային ավելի բարձր խնդիրներին լուծում տալու երևի թե դեռևս հասու չեն, բայց, բոլոր դեպքերում, էլի ինչ-որ հուսադրող բաներ կան:

Վահե ՄԱԿԱՐՅԱՆ