Ցեղասպանության ճանաչման հարցին չպիտի մոտենալ էմոցիոնալ տեսանկյունից

Հայոց ցեղասպանության 100-ամյա տարելիցը նշանավորվեց Հռոմի պապի Ցեղասպանությունը դատապարտող հայտարարությամբ, հաջորդեց ԵԽԽՎ-ում ընդունված բանաձեւը: Բայց մեր սպասումներն ԱՄՆ-ից ու նրա նախագահից չիրականացան: Բարաք Օբաման անգամ Հռոմի պապի հայտարարությունից հետո չանդրադարձավ իր նախընտրական խոստմանը եւ չգործածեց «ցեղասպանություն» բառը: Ի՞նչ կփոխվի այդ բառի գործածությունից կամ որեւէ երկրի ճանաչումից: Ենթադրենք՝ բոլոր երկրները ճանաչում են Ցեղասպանությունը, ի՞նչ է հաջորդելու դրան, արդյոք դա բավակա՞ն է, որ Թուրքիան ընդունի իր կատարած ոճրագործությունը:

Իրենց տեսակետն են հայտնում սփյուռքահայ փաստաբանները: Կալիֆորնիայի նահանգի փաստաբան Կարո Քամարյանն ասում է. «Մենք` իրավաբաններս, հետեւյալ ձեւով կնկատենք այս տեսակ հարցերը: Ոճրագործը կըրնա ինքը երբեւիցե չընդունի, որ ինքը ոճիրը գործեց, սակայն եւ այնպես, դատավորը կամ ժյուրին ինքը որոշում է վերցնում, որ այո, աս մարդը ոճրագործ է, թեկուզ էդ ոճիրն ինքը չընդունիր: Այս պարագային էլ Թուրքիան կըրնա ընդմիշտ մերժե, որ այս մեկը ցեղասպանություն է, ուրեմն կփորձե փախնիլ, ինչպես որ 100 տարի կփախչի պատասխանատվության եւ պարտավորություններե: Մեր հաջորդ հանգրվանն այն է, որ ցեղասպանությունը Թուրքիան երբ որ ինքը տեսնե, որ այլեւս պետք է ընդունի, այն ժամանակ արդեն պետք է նստի սեղան, որպեսզի կարենա փոխհատուցումներ դասավորե: Այդ փոխհատուցումներու պատճառով է, որ այսօր Թուրքիան չի ընդուներ իր գործած ցեղասպանությունը, քանի որ շատ հստակ է, երբ որ ցեղասպանություն կգործես, լոկ միայն ներողությամբ չէ, որ մենք՝ հայ ժողովուրդը, պիտի ըսենք՝ շատ բարի, կներենք Թուրքիո… Ինչ որ վերցուցած ես, պիտի ետ տաս: Այսինքն, կհրահանգե` պիտի ետ տաս»:

Սակայն միաժամանակ մեր զրուցակիցը նշում է, որ տարածքային փոխհատուցման հարցն էլ հենց ստիպում է Թուրքիային չճանաչել ոճիրը: «Թուրքիան կարող է եւ 500 տարի էլ չճանաչի, քանի որ Թուրքիան շատ լավ գիտե, որ այն րոպեին, որ ինքը կճանաչի, հաջորդ րոպեն պետք է սկսի մտածելու` ինքն ի՞նչ պիտի հետ տա, եւ Թուրքիան չի ուզեր ոչ մի բան հետ տա: Ինչ որ միջազգային երկրները կճանաչեն, պարզ է` ավելի սթրես կդնեն Թուրքիո վրա, ինքը պիտի նստի ու մտածի` ի՞նչն է ճիշտը: Եթե եվրոպական երկրները եւ կամ ամերիկաներն այնպիսի ճնշումներ դնեն Թուրքիո վրա, որ ստիպի առնվազն հետադարձ հարցերը առնվազն քննարկել, ադ մեկը շիտակ ճանապարհի մեջ կմտնե: Բայց արդյոք եվրոպաները կամ ամերիկաները պատրա՞ստ են ադ հարցերուն դիմեն՝ դժվար»,-եզրակացնում է մեր զրուցակիցը: Ինչ վերաբերում է Հռոմի պապի կողմից Ցեղասպանության դատապարտմանը, Կարո Քամարյանն այդ քայլը վերագրում է Պապի ծնված ու մեծացած միջավայրի առանձնահատկությանը. «Պապն արժանթինցի է (Արգենտինա), երբ որ Արժանթինի մեջ մեծացած է, հանդիպած է շատ հայերու, որոնց միջոցով ճանաչած է Հայոց ցեղասպանությունը, այնպես որ, այդպես մանանայի պես օդեն չինկավ Պապի խոսակցությունը, այսինքն՝ 40-50 տարվա արժանթինահայության, Հայ դատի հանձնախմբի դրսեւորումն է, դրա համար ամեն մեկ գաղութ կարեւոր է, որ իր գաղութի մեջ եղած մարդկանց` թեկուզ իրենց առաջնորդեն բռնած մինչեւ սրբազան, նախագահացու ու երիտասարդ տղաներ, Հայ դատի մասով խոսացին: Եվ հայ ժողովրդի անունը բարձր պահելով, երբ որ այդ մարդը տեղ մը կհասնի, նոր չես սկսիլ բացատրելու` ինչ է Հայոց ցեղասպանությունը, այլ 40 տարվա մթերք ունի»:

Արեւմտահայոց ազգային համագումարի նախագահ, միջազգային իրավունքի փորձագետ, ֆրանսահայ Սուրեն Սերայդարյանն անդրադարձավ Ցեղասպանության ճանաչման հարցի իրավական կողմին: «Իրավական հարցի մեջ տակավին Հայաստանը չունի մասնավոր դիրքորոշում, աշխատողներ ունի, աշխատողներ կան, որ խումբի մը մեջ կպատրաստեն ինչ-որ իրավական՝ ասենք թե գիրք, սակայն ադիկա չկա տակավին, տակավին Հայաստանը պատրաստ չէ իրավական հարցերով միջազգային դատարան դիմելու, ասիկա շատ աշխատանքի պետք ունի, եւ ադոր համար հիմա կա աշխատանքային խումբ մը Հայաստանի մեջ, որոնց հետ ծանոթացա անշուշտ, եւ իրենց հետ միասին պիտի աշխատինք ձեւով մը, պիտի կրնանք օգնել»: Ըստ փաստաբանի, Ցեղասպանության ճանաչման հարցին չպիտի մոտենալ էմոցիոնալ տեսանկյունից. «Մենք պետք է էմոցիոնալ չըլլանք, պետք է մեծ ուշադրությամբ դիմենք այս հարցերուն, որպեսզի սխալ չանենք: Մենք պետք է միշտ պատրաստ ըլլանք, որովհետեւ չենք կրնա այսօր որոշել, թե աշխարհն ինչ վիճակի մեջ կըլլա, ասենք, մեկ-երկու տարի հետո: Եթե ինծի մեկն ըսեր, որ 1989 թվին Սովետական Միությունը պիտի անհետանա, ես կըսեի, որ խենթ է, չի կարա լինի: Այնպես որ, Միջին Արեւելքի վիճակը, Թուրքիո վիճակը՝ բոլորը շարժուն են, եթե փոփոխություններ ըլլան, մենք պիտի պատրաստ ըլլանք»:

Մեր հարցին, թե երկօրյա համաժողովի ընթացքում այդ ուղղությամբ ի՞նչ քննարկեցին Հայաստանում, ասաց, որ Սփյուռքի կազմակերպություններով Հայաստանում առաջարկել են թուրքական ՀԿ-ների երկխոսությունը շարունակել: «Կուզենք երկխոսություն սկսիլ նաեւ թուրքական իշխանություններու հետ, որպեսզի գիտնանք, թե իրենք պատրա՞ստ են երկխոսություն ունենալու գույքերու, եկեղեցիներու, հողերու, մեր կորսված իրավունքներու մասին»: Սուրեն Սերայդարյանը, անդրադառնալով ՀՀ հիմնադիր նախագահ Լեւոն Տեր-Պետրոսյանի պահանջատիրության վերաբերյալ բացասական դիրքորոշմանը, հիշեցրեց. «Ադիկա հիմա կըսե, սակայն երբ որ նախագահ չէր, ու ես իր հետ ծանոթացա, երբ որ Օպերայի առջեւ ՀՀՇ-ի ցույցեր կային, Երեւան եկած էի, եւ հետս Սիլվա Կապուտիկյանը կար, լավ կը հիշեմ՝ խոսակցություն ունեցա, այն ատեն պահանջատիրություն ուներ, սակայն նախագահ ըլլալեն հետո էր, որ ազատվեցավ պահանջատիրության հարցը»: Մեր հարցին, թե 100-ամյակի հետ կապված վերջին զարգացումների պատճառով Թուրքիայի ջղաձգումներն արդյոք հայ-թուրքական հարաբերությունների, մասնավորապես սահման բացելու հեռանկարի վրա կազդե՞ն, ասաց. «Գիտեք ինչ, քաղաքականության մեջ ամեն ինչ կըրնա փոխվի»:

Գայանե ՍԱՐԻԲԵԿՅԱՆ